بخشی از مقاله
راهکاری های اجرایی اصلاح الگوی مصرف
مقدمه
صرفه جويي از مسائلي است که دين اسلام و ساير اديان بزرگ الهي به آن تأکيد و توجه ويژه داشته اند. اسراف مذموم و موجب از بين رفتن نعمت هاي الهي است. بر اسراف دو حالت مترتب است: اسراف آگاهانه و اسراف ناآگاهانه. در مورد اول گناه وعقوبت دنيوي و اخروي بر مسرف جاري خواهد شد، اما در مورد دوم کيفر به دست اندرکاران جامعه برمي گردد، که زمينه آگاهي و آموزش لازم را فراهم نکرده اند.
در راستاي اين بينش باور داريم که عدم صرفه جويي در مصرف انرژي چه زيان بزرگي براي مملکت دارد.
با محدودشدن استفاده از سوخت هاي فسيلي دو سناريو براي آينده مصرف انرژي قابل پيش بيني است:
• استفاده از منابع انرژي طبيعي و تجديدپذيري مثل انرژي خورشيدي، زمين گرمايي، باد، امواج دريايي و غيره که امروزه اذهان انديشمندان را به سختي در مورد فوايد، مضار و اقتصادي بودن آن مشغول کرده است. در اين معنا سؤالي که به ذهن متبادر مي گردد آن که، آيا مي توان استفاده از چنين منابع لايزالي را ارزان و عمومي کرد؟
• سناريو دوم استفاده از منابع هسته اي است. اگر چه امکان محدودي است و به خوبي معلوم نيست که ميزان استفاده از آن تا چه اندازه باشد، ليکن تا ساليان طولاني قابليت تأمين انرژي را دارد.
هر دو سناريو نگراني هايي در پي دارند. انتخاب گزينه مناسب در جهت توليد انرژي و رفع مشکلات مصرف به نحوي که بنيانهاي زيستي را دچار عدم سلامت زندگي انساني، حيواني و گياهي نکنند، کاري سهل و هم ممتنع است.
بي ترديد دنيا با بحران عظيم زيست محيطي مواجه است. افزايش جمعيت، نحوه استفاده غلط از دستاوردهاي تکنولوژيکي، عدم تقسيم عادلانه ثروت و منابع در ايجاد اين بحران سهيم هستند. در اين ميان وظيفه متخصصين و مراکز دانشگاهي در ايفاي نقش مثبت خود روز به روز سنگين تر از گذشته شده است. با قبول چنين مسأله اي نگراني ما براي فراهم نمودن و مصرف انرژي هوده است. نگراني براي دو پهلوي يک مسأله:
• توليد انرژي
• مصرف انرژي
به همان اندازه که توليد مهم است مصرف نيز از اهميت ويژه اي برخوردار است. مصرف بي رويه انرژي، نظم و تعادل اکوسيستم را بهم مي زند، آب و هوا را تغيير مي دهد و ميزان گازهاي گلخانه اي تا به حدي افزايش مي يابند که ممکن است سيستم انساني را به نابودي بکشد.
نقش معماري و شهرسازي در حل بحران
معماري و شهرسازي از ضروريات زندگي جمعي و متکي به تعادل نظام عمومي جامعه است. در عين حال هر دو در تغيير و تحول چنين تعادلي که تکيه بر آن دارند موثر هستند. مي پذيريم معماري و شهرسازي نمي توانند جوابگو و التيام بخش همه ي دردهاي جامعه انساني باشد، اما بدون شک سهم عمده و بسزايي در درمان آلام جامعه دارند. امروزه صنعتي شدن، اين دو را تحت تأثير خود قرار داده، وظيفه مندي واقعي را از آن ها سلب نموده و
از خصوصيات هنري، مذهبي، بومي و موافق با شرايط جغرافيايي و محيطي دور کرده است.
از نقطه نظر مصرف انرژي، در ايران بيش از 40 درصد از مصرف مربوط به ساختمانها، 25 درصد مربوط به صنعت، 22 درصد به حمل و نقل و يک درصد مربوط به ساير بخش ها است. اگر طراحي ساختمان منطبق با صرفه جويي انرژي صورت گيرد و بناهاي موجود مرمت گردند، در آن صورت ساليانه مي توان حداقل 40 درصد از مصرف انرژي مربوط به بخش ساختمان که معادل 8/14 درصد از کل انرژي مصرفي کشوراست را صرفه جويي نمود. هزينه ساليانه هر متر مربع مصرف آن مي تواند به يک پانزدهم زماني که ساختمان خوب طراحي نگردد تقليل يابد. اين مطلب بيان کننده
حقيقتي است که بار تخصصي معماران را سنگين مي کند.
از طرفي ديگر تأثير طراحي درست شهر بر عملکرد ساختمان ها قطعي است. ايجاد سايه، تهويه مناسب، اجازه ورود يا عدم ورود جريان هوا به داخل شهر، توجه کافي به طراحي جداره ها و لبه ها، توجه به جهت و لايه بندي، برش هاي ضربدري، توپوگرافي، تراکم مناسب و ايجاد فضاهاي باز شهري از وظايفي است که شهرساز بايد در جهت صرفه جويي در مصرف انرژي و امکان توليد انرژي از طريق منابع تجديدپذير را انجام دهد.
اگر چنين بشود به ميزان قابل توجهي آلودگي محيط زيست وانتشار گازهاي گلخانه اي مثل گاز دي اکسيد کربن نيز در سطح شهر کم مي شوند.
نقش مراکز تحقيقاتي و آموزشي
يکي از مهمترين عوامل مؤثر در پيشرفت جوامع، توجه به پژوهش و تحقيق به کمک برون دادهايي چون ارائه مقالات در سمينارهاي داخلي و خارجي و نشريات علمي - پژوهشي نمايه شده داخلي و خارجي، ارائه کتاب به صورت تأليف و ترجمه، تدوين طرح هاي تحقيقاتي به ويژه تحقيقات بنيادي و کاربردي و نشست هاي تخصصي مي باشد. انجام چنين وظيفه سنگيني به عهده دانشگاه هاست. از مطالعه سير تکامل کشورهاي پيشرفته در مي يابيم، آن دسته از جوامعي که زمينه و بستر مساعد تحقيق و پژوهش را در مراکز دانشگاهي خود به وجود آورده اند، مدارج ترقي و بالندگي را در زمان کوتاهي سپري کرده اند.
در اين راستا وظيفه مراکز دانشگاهي با قدمت و بزرگ چون دانشگاه تهران سنگين تر است. براي تحقق هر کدام از زيرمجموعه هاي تحقيقي برنامه اي درخور - کوتاه و طولاني مدت- در اين دانشگاه بايد طراحي گردد تا نقش تاريخي خود را ايفا و به انتظارات پاسخ مناسبي دهد.
نشست تخصصي "تراز مداخله معماري و شهرسازي در توليد و مصرف انرژي"
با توجه به موارد مذکور، قطب علمي فناوري معماري دانشگاه تهران تصميم گرفت تا به اداي وظيفه خود در زمينه تأثير معماري و شهرسازي بر توليد و مصرف انرژي، در قالب شناسايي متخصصين مربوطه، که در سطح ساير مراکز علمي و دانشگاهي و حتي ساير وزارتخانه ها و بخش هاي خصوصي به صورتي پراکنده مشغول انجام تحقيقات هستند، بپردازد.
بعد از شناسايي - و براي شروع کاري هدفمند - در قالب نشستي تخصصي اين عزيزان را دعوت تا با طرح موضوعي فراخور آن ها را گرد هم آورده و نسبت به ايجاد مجمعي علمي اقدام نمايد. با طراحي "وب گاهي باز" امکان دسترسي و استفاده هرچه بيشتر از تخصص اين اساتيد فراهم مي گردد. هدف نهايي سامان دهي مناسبي به نيازهاي گرايش انرژي از رشته معماري و اشاعه درست آن به عنوان يک ضرورت ملي است.
راهکارهای اجرایی اصلاح الگوی مصرف
اصلاح الگوی مصرف که به معنی نهادینه کردن روش صحیح استفاده از منابع کشور است، سبب ارتقای شاخص‌های زندگی و کاهش هزینه‌‌ها شده و زمینه ای برای گسترش عدالت است.
از طرفی الزام مصرف بهینه باعث می شود تا علاوه بر پیشرفت علمی ناشی از ارتقای فن آوری در طراحی و ساخت وسایل و تجهیزات بهینه مطابق با استانداردهای جهانی، فرصت توزیع مناسب منابع و به تبع آن پیشرفت در دیگر بخش هایی که کمتر مورد توجه بوده است نیز فراهم گردد. از این رو ارتباط منطقی بین نامگذاری سال اول دهه پیشرفت و عدالت به "اصلاح الگوی مصرف" بیشتر نمایان می شود.
اصلاح الگوی مصرف نیازمند فرهنگ‌‌سازی پایدار است و این خود نیازمند راهکارهایی است تا همه افراد جامعه الزام رفتارهای اصلاح مصرف را احساس کنند و به تدریج این اصلاح نهادینه شده و به یک رفتار پایدار و نهایتا به یک فرهنگ در تمامی عرصه های مصرف تبدیل شود.
اصلاح الگوی مصرف در دو سطح "تولید کالا" و "مصرف کالا" قابل بررسی است. در سطح تولید کالا که از مرحله تبدیل مواد خام تا انتقال و توزیع به مصرف کننده را شامل می شود، نیاز است که سازندگان و تولیدکنندگان هر دو بخش دولتی و خصوصی علاوه بر رعایت ضوابط زیست محیطی، فن آوری تولید کالاهای خود را با استانداردهای جهانی و حتی الامکان مناسب با اقلیم هر منطقه مطابق کنند.
هم اکنون هدرروی در حوزه انرژی کشور نه صرفاً در بخش مصارف خانگی و مشاغل خدماتی و تجارتی، بلکه در پالایشگاه ها، نیروگاه ها، خطوط انتقال برق، لوله های آب، واحدهای تولیدی و خودورها نیز در مقایسه با استانداردهای جهانی قابل قبول نیست. در کشورما حدود یک پنجم برق تولیدی به مصرف روشنایی می رسد که 69 درصد آن در خانه ها است لذا با استفاده از لامپ های کم مصرف می توان تاحدود زیادی در این زمینه صرفه جویی کرد. تولید انرژی و حرارت از منابع تجزیه شونده و نو همچون باد، خورشید و زباله ها در مناطقی که قابل استفاده است باید بیشتر مورد توجه قرار گیرد.
در بخش ساخت و ساز باید اجرای آیین نامه ها و مقررات مهندسی از جمله مبحث 19 مقررات ساختمان که به بهینه سازی ساختمان در مصرف انرژی مربوط می شود، نهادینه شود. همچنین تولید مواد خوراکی از جمله نان باید با ضایعات کمتری همراه باشد. باید توجه به استفاده بیشتر از مواد قابل بازیافت در تولید الزامی گردد و دهها موارد مشابه دیگر که باید در هر صنف مورد توجه قرار گیرد.
در سطح "مصرف کالا" باید برای فرهنگ سازی نحوه مصرف بهینه خصوصاً آب، برق و گاز که تهیه آنها برای مصرف کننده سهل الوصول تر است آموزش از طریق مدارس، رسانه ها، تولیدکنندگان، وزارت نیرو و شرکت گاز بسیار موثرتر باشد. همچنین مردم ایران به علت پیوند با دین و مظاهر مقدس دینی به خوبی سنت های نهادینه شده را می پذیرند و بدان آن ارج می نهند لذا می توان در بخش آموزش از تعالیم و آموزه های دینی که بر صرفه جویی تاکید دارند نیز بیشتر بهره برد.
از آنجا که جهت تغییر الگوی مصرف، شناخت عمیق نیازهای هردو بخش مردمی و دولتی ضروری است باید مصرف سرانه دهک ها با سطح دستمزدها و استانداردهای مصرف جهانی دقیقاً مقایسه شود و سپس درصد و میزان یارانه لازم برای هریک از کالاها مشخص شده و قیمت یارانه ای و غیریارانه ای آن تعیین گردد. بنابراین می توان دریافت که اصلاح الگوی مصرف هم نیاز (و حتی پیش نیاز) هدفمندسازی یارانه هاست. تمامی این موارد جز با وضع قوانین و نظارت بر حسن اجرای
آن میسر نیست و از این روست که نقش و تاثیر مجلس در اصلاح الگوی مصرف نمایان تر می شود.
امسال سال اصلاح الگوی مصرف نام گرفت. به این ترتیب دولت احمدی نژاد موظف شد نحوه مصرف بودجه در تبلیغات انتخاباتی ایشان را اندکی اصلاح کند. چهار سال پیش که ایشان کاندیدا شدند، چون قرار نبود الگوی مصرف اصلاح شود، فقط ۳۵۰ میلیارد تومان از شهرداری گم شد! امسال احتمالا با عنایت به تورم و تعدد کاندیدا ممکن است از بودجه یک چند میلیارد دلاری گم شود که سازمان بازرسی هم مقرر شد به آن گیر ندهد!
