بخشی از مقاله
چکیده
الگوی مصرف خانوارها در طول زمان ومتأثر از عوامل فرهنگی ، اجتماعی و اقتصادی دستخوش تغییروتحول قرار گرفته است. با تغییرات در سبد مصرفی خانوار انتظار می رود که تولید کنندگان وبرنامه ریزان اقتصادی هماهنگ با آنها حرکت کنند. با در نظر گرفتن رویکرد شناسایی و اصلاح الگوی مصرف ، با استفاده از اطلاعات مذکور به بررسی سبد مصرفی خانوار ها در شهر همدان در فاصله 1392-1380 در گروه های مختلف درآمدی پرداخته اند. هدف این است که میزان مصرف وتمایل خانوارها در شهر همدان در سبد مصرفی خانوارها در طول 12 سال گذشته با محاسبه هزینه صرف شده؛ معرفی نماییم .سپس براساس این اطلاعات روند مصرف در آینده و نوع کالاهای موردنیاز جامعه در گروه کالاهای لوکس شناسایی گردیده تا سیاست گذاران را در جهت اصلاح الگوی مصرف کالاهای فوق یاری نمایند.
در این مقاله جامعه آماری مورد بررسی افراد شهر همدان می باشد و از انجا که گروه های بالای درآمدی جامعه مصرف کنندگان عمده کالای لوکس هستند ؛ دهک های درآمدی بالا ی جامعه مورد بررسی قرار می گیرند و نیز از داده های آماری سالهای 1392-1380 از مر کز آمار استخراج شده است. یافته های به این صورت است که گروه خوراک ،مسکن یشتر مورد توجه دهک اول جامعه می باشد ؛بنابراین گروه کالایی لوکس نمی باشد. گروه پوشاک ، لوازم منزل، بهداشت ودرمان ، حمل ونقل ،آموزش وتفریح و سایر بیشتر مورد توجه طبقات میانی وطبقات بالایی جامعه بوده و لذا گروه کالای لوکس می باشند. که تفاوت هزینه ها در حمل ونقل ،آموزش و تفریح بیشتر جلوه می کند.
واژگان کلیدی:کالای لوکس،هزینه ، اصلاح الگوی مصرف
مقدمه
اصلاح الگوی مصرف دارای سه بعد با ویژگی های متفاوتی است:
الف - اصلاح - تغییر - الگوی مصرف : بخش اولیه اصلاح الگوی مصرف ،تغییر الگوی مصرف غلط و جایگزین کردن الگوی مصرف صحیح به جای آن است که تحولی رفتاری است و اگر یک بار و به صورت صحیح انجام شود، مسئله برطرف ،ونتیجه حاصل می شود و کار پایان می یابد. این بخش از اصاح می تواند رفتار کوتاه مدت تلقی شود، بنابراین اصلاح الکوی مصرف تحولی رفتاری است که باید انجام شود. ویژگی های اصلی این تحول عبارت است از - 1:این پدیده تغییر یعنی جایگزین کردن الگوی صحیح مصرف به جای الگوی غلط مصرف است که بااجرای آن تغییر کار پایان می یابد. - 2هر مقطع یا هر بار تغییر ،نیازمند زمان کوتاهی است ؛یعنی کوتاه مدت است.
ب - اجرای رفتار مطابق الگوی مصرف بهینه : اغلب اجرای یک بار مصرف مطابق الگوی بهینه ، هدف برنامه ها نیست،اجرای پیوسته رفتار مصرفی مطابق الگوی بهینه هدف است که رفتاری از نوع قابت است و باید رفتارها در موقعیت الگوی بهینه تثبیت ،ودر این موقعیت حفظ شود. میتوان گفت : این اقدام نیازمند ثبات رفتاری بلند مدت است. ویژگی اصلی این رفتار عبارت است از : - 1این پدیده تغییر نیست بلکه انباشته یا ثابته است ؛ یعنی با یکبار اجرا، پایان نمی یابد وباید تداوم عمل داشته باشد؛ یعنی بلند مدت است. - 2 میتواند بازگشت به عقب یعنی تغییر رفتاری به الگوی مصرف غلط داشته باشد.
ج - ایجاد جریان رفتاری اصلاح الگوی مصرف : اگر بخواهیم اصلاح همیشه باشد و همواره به سمت موقعیت بهتر حرکت کنیم،نیازمند ایجاد جریان رفتاری اصلاح هستیمکه فرآیند تبدیل رفتارهای ثابت به رفتارهای متغیر است؛یعنی در این بعد از اصلاح، باید ثبات رفتاری را به تغییر پیوسته تبدیل کرد. ویژگی های اصلی این رفتار عبارت است از - 1:این پدیده تغییر نیست بلکه مجموعه ای از تغییرات است که در قالب نوع خاصی از رفتار انباشته یا ثابته تعریف می شود ،یعنی بلند مدت است. - 2میتواند بازگشت به ثبات نماید؛ یعنی در هر مقطع ممکن است تغییرات اصلاحی متوقف شود. - عزتی وهمکاران، - 1391
" اصلاح الگوی مصرف " لزوما به معنای کاهش در مصرف تمام کالاها نیست، بلکه باید اصلاح فقط در مصرف برخی از کالاها انجام پذیرد.به نظر میرسد آن دسته از کالاهایی که می بایست در آنها "اصلاح الگوی مصرف " انجام شود ،کالاهای لوکس هستند. این گروه از کالاها به نوعی باعث رونق فرهنگ تجمل گرایی در جامعه می شود و از آنجا که اکثر این اقلام ، به وسیله واردات و یا قاچاق وارد کشور می گردد ضمن اینکه ار زش افزوده ای در اقتصاد ملی ایجاد نمی کند،باعث به هدر رفتن ذخایر ارزی کشور و درجهت افزایش رفاه کاذب گروه فلیلی در جامعه می گردد. در متن مقاله نیز به وضوح مشخص می گردد که گروه های بالای درآمدی در کشور ،عمده مصرف کنندگان کالای لوکس می باشند . - سریرافرازو محمد زاده اصل، - 1388 نگارندگان مقاله برآن شدند تا باشناسایی وتجزیه وتحلیل سبد مصرفی خانوارهای ایرانی در کل کشور وبا در نظر گرفتن دو گروه درآمدی متوسط و و ثروتمند،سعی درشناسایی کالای لوکس در میان اقلام مصرفی مردم به عمل می آید و با بررسی کشش های درآمدی هرک از اقلام فوق ، آن دسته از کالاهایی که نیاز واقعی به " اصلاح الگوی مصرف " دارد شناسایی شود ودر جهت تعدیل مصرف اقلام فوق ،توصیه های سیاستی مربوط ارائه گردد.
بیان مسئله
اگرچه میزان مصرف کالاهای مختلف را در دودهه اخیر می توان نشانه رشد اقتصادی و توسعه رفاه عمومی قلمداد کرد،این مصرف به ویژه در برخی از مرزها چنان بی رویه و غیر منطقی است که می تواند نشانه یک ناهنجاری رفتاری اجتماعی در جامعه کنونی باشد،بدیهی استکه اصلاح هرگونه رفتار فردی و اجتماعی بیش از هر چیز مستلزم مطالعه و شناخت علمی آن است تا بتوان ساختارهای بنیادی و درونی این مسئله را شناسایی کرد. انسان یک موجود مصرف کننده است و بطور کلی در تعریف علم اقتصاد گفته شده که هدف این این علم تولید،توزیع و مصرف است یعنی هدف تولید ،مصرف آن است وتمامی اموری را در برمی گیرد که نه تنها به بقای او منتهی می شود،بلکه با اموری مثل شأن و اعتبار انسان نیز رابطه پیدا میکند. انسان در یک حوزه ،مصرف کننده ای است که مصرف با نیاز او مرتبط است و در حوزه دیگر ، مصرف ربطی به نیاز اوندارد ، بلکه اساسا هدف آن کسب منزلت وبرتر جویی است. - وارسته فر و مختاری ، - 1388
واقعیت این است که الگوی مصرف جامعه اسلامی ما بیش از نیم قرن است که از فرهنگ مصرف گرایی که توسط کشورهای توسعه یافته در جهان سوم نهادینه شد تأثیر پذیرفته و به همین دلیل از الگوی مصرف اسلامی فاصله گرفته است. کشورهای توسعه یافته در مقطعی که به تولید انبوه و اوج رونق خود رسیده و با مازاد تولید روبرو بودند برای جلوگیری از سقوط در ورطه رکود اقتصادی، فرهنگ مصرف گرایی را در کشورهای جهان سوّم و از جمله ایران تبلیغ کردند و از این طریق برای کالاهای مازاد خود بازارهای گسترده و سود آوری را ایجاد نمودند. به ویژه کشورهایی مثل ایران که از ذخایر نفتی برخوردار بودند نفت خود را به قیمت ارزان به این کشورها می فروختند و درآمد حاصله را صرف خرید کالاهای مازاد کشورهای توسعه یافته و واردات آنها می کردند. بدین ترتیب کشورهای توسعه یافته از دوجهت سود میبردند و کشور ما از دو جهت زیان میکرد. پس از انقلاب نیز گر چه نگاه به ذخایر نفتی تغییر کرد و به تدریج به این ذخایر به عنوان یک سرمایه نگریسته شد ولی نسبت به فرهنگ مصرف گرایی که در جامعه ما ریشه دوانده بود، حساسیتی نشان داده نشد و بلکه پس از جنگ این فرهنگ تقویت شد .
اهمیت موضوع:
مسئله مدیریت مصرف ، یکی از ارکان اقتصاد مقاومتی است؛ یعنی مصرف متعادل و پرهیز از اسراف و تبذیر . هم دستگاه های دولتی ، هم دستگاه های غیر دولتی ، هم آحاد مردم وخانواده ها باید به این مسئله توجه کنند که این واقعا جهاد است.امروز پرهیز از اسراف و ملاحظه ی تعادل در مصرف ،بلاشک در مقابل دشمن یک حرکت جهادی است .یک بعد دیگر این مسئله ی تعادل در مصرف و مدیریت مصرف این است که از تولید داخلی استفاده کنیم. - بیانات مقام معظم رهبری، - 1390 بخش وسیعی از رفتارها و تعاملات انسانی در جوامع مختلف در مورد چگونگی تمهید شرایط مادی زندگی وحرکت در مسیر رشد انسانی است.
تهیه ی امکانات اولیه زندگی از جمله غذا ،لباس ،سرپناه و مسکن ونیز رفاه انسانی فراتر از این نیازمندی های اولیه که به صورت فردییابه مدد روابط وتعاملات اجتماعی حاصل می شود که در حیطه رفتار های اقتصادی تعریف می شود. نگرش ها ،گرایش ها و رفتارهای شکل دهنده به این روابط و تعاملات اقتصادی در عرصه فردی و اجتماعی بصورت خلاصه در قالب " سبک زندگی اقتصادی " بیا ن می شود.آن چه تحت عنوان فرهنگ کار ،فرهنگ مصرف ،پس انداز و سرمایه گذاری ،فرهنگ مالیاتی ،فرهنگ بهره وری و....از آنها یاد می شود ،همه عناوینی است که برای تبیین وضعیت موجود و نگرش ها و رفتارهای موجود در این عرصه ها وتلاش برای برنامه ریزی و تغییر آن ها به وضعیت مطلوب است مطرح می گردد.
