بخشی از مقاله

گیاهان دارويي

مقدمه
در قرن حاضر تحقیقات گسترده ای بر روی گیاهان دارویی انجام پذیرفته و داروهایی با ماده مؤثر طبیعی افقهای جدیدی را برای جامعه پزشکان و داروسازان پژوهشگر گشوده است. به طوری که در حال حاضر حدود یک سوم داروهای مورد استفاده در جوامع انسانی را داروهایی با منشأ طبیعی و گیاهی تشکیل می دهد و مساعی جهانی صنایع داروسازی بر این متمرکز است که

ساخت شیمیایی اقلام مربوطه به دو سوم بقیه داروها نیز تدریجاً منسوخ و به منابع گیاهی متکی گردد. از این رو، صنایع داروسازی و گروههای تحقیقاتی بسیاری از کشورها توجه خود را به کشت و تولید گیاهان دارویی معطوف داشته اند. در این راستا، هر ساله صدها هکتار از زمینهای زراعی کشورهای غربی و آمریکا برای کشت گیاهان دارویی اختصاص می یابد.


با نظری اجمالی به فرهنگ مصرف داروهای گیاهی در ایران، متوجه میراث گرانقدر شناسایی و مصرف این گیاهان در طب غنی سنتی ایران می شویم. از طرفی فلات وسیع ایران در قسمت های مختلف از اقالیم و محیطهای گوناگون برخوردار است و به همین دلیل فراوانی و تفرق گونه های این گیاهان در پهنه دشتها و کوهساران ایران به پیش از 7500 گونه گیاهی (حدود دو برابر تعداد گونه های هر یک از کشورهای اروپای غربی) می رسد که بخش قابل ملاحظه ای از آنها حاوی ذخایر

متابولیتی با ارزشی می باشند. از این رو، به حق می بایست فلور ایران را یکی از منابع داروخیز جهان دانست. ایرانیان باید قدر این گنج بزرگ را دانسته و ارزش آن را بدانند و در راستای تحلیل در رشته های گیاهی و دارویی بهترین و بیشتر استفاده را از این منابع خدادی ببرند و بکوشند تا

سرآمد کشورهای پیشرفته در این علم شوند و به تولید و بهره برداری از گیاهان دارویی پرداخته

و کشور را از این نظر اغنا کرده و حتی به صادرات گسترده در این زمینه دست بزنند. به حم

د و قوه الهی جهاد کشاورزی راه را برای علاقه مندان و جوانان این سرزمین گشوده باشد که بیشترین بهره و استفاده برده شود. با تحصیل در دانشگاه و کار عملی در مراکز کارآموزی که تکمیل کننده تحصیلات دانشگاهی می باشد کشور آینده روشن تر خواهد داشت.


چكيده
براي گذران دوران كارآموزي به اين دليل فروشگاه درمان باگياهان داروئي (كندولوس) انتخاب شدكه درآن فروشگاه گياهان داروئي به صورت فراوري شده و مدرن عرضه مي شود و سرپرست محتر داراي دانش بالايي در رابطه با گياهان داروئي و داروهاي گياهي مي باشند و طبق بررسي كه انجام شد مردم استقبال بسيارزيادي از عرضه اين گونه داروها در اين فروشگاه مي كردند.

سرپرست محترم دردوران كارآموزي درباره انواع و اقسام داروهاي فراوري شده، خواص و كاربرد آنها صحبت كردند. نيز طرز برخورد با اقشار مختلف ونوع ويزيت كردن آنها را آموزش دادند. روش مغازه داري و اداره آن را بيان كردند و صادقانه بسياري از تجارب خود را كه درهيچ كتبي نمي توان يافت، آموزش دادند و با توجه به سن بالايي كه دارند و مشغول كار هستند نشان مي دادند كه انسان تا زنده است بايد به كار مفيدي مشغول باشد. در اين دوران در مورد گياه علف ليمو كه خواص و

كاربردهاي زيادي در صنايع غذاسازي، صنايع مقوا و كاغذسازي، صنايع آرايشي و بهداشتي، داروسازي و... دارد مورد بررسي و مطالعه قرار گرفت زيرا اين گياه در دوران تحصيل تدريس نشده بود.


در دوران كارآموزي اين مطلب مورد تأكيد بود كه در اين رشته هيچ گاه دانش به پايان نمي رسد ولحظه به لحظه بايد مطالعه وبررسي انجام گيرد و هر روز چيز جديدي در اين رشته قابل كشف

است از انواع گياه گرفته تاتوليد انواع داروهاي گياهي جديد براي امراض غيرقابل درمان در عصر جديد ونيز بتوان داروهاي گياهي را تا درصد بالايي جايگزين داروهاي شيميايي كه داراي عوارضند كرد. اگر نهاد دانشگاهي بتواند مراكز كارآموزي ايجاد كند يا با محل هاي كارآموزي رابطه نزديك داشته باشد تا كارهاي آموزش داده شده در دوران كارآموزي در راستاي اهداف دانشگاه باشد در اين صورت دوران كارآموزي اثربخش تر و مفيدتر خواهد شد.



مشخصات محل کار آموزی


محل کار آموزی فروشگاه کندولوس واقع درخیابان ایرانشهر مقابل بانک ملی ایرانشهر و به مساحت 50 مترمربع که دارای دو ردیف قفسه فلزی به تعداد 5 طبقه و همچنین دو ویترین شيشه ای که هر ویترین دارای دو طبقه می باشد و نیز وسایل مورد نیاز برای ویزیت بیماران و همچنین در پشت مغازه محلی برای تهیه برخی از داروهای گیاهی مخصوص وجود دارد و قفسه کوچکی از کتابهای مربوط به طبابت و شناخت گیاهان دارویی وجود دارد.
ساعات کار فروشگاه ، صبحها : 9 الی 13 ، عصرها 16 الی 22 می باشد .


این محل به مدیریت سید حسن میرزرگر (متولد 1314 ، یزد، فرزند سید مرتضی میرزرگر ) دارنده دیپلم طبیعی، فوق دیپلم تربیت معلم مترجم زبان فرانسه مدرک Speciale –I.P.M از دانشکده مالاریاشناسی و انگل شناسی دانشگاه تهران و گياه شناس، اداره می شود . ايشان در تهران 6 سال در اداره بهداشت محيط مسئول مالاريا شناسي بودند و بعد از آن به علت علاقه به ادبيات وارد آموزش و پرورش شدند و به يزد آمدند و فوق ديپلم گرفتند. مدير مدرسه در مهريز بودند. ديپلم طبيعي دارند در مدرسه عالي پارس زبان فرانسه را فرا گرفتند 30سال در آموزش و پرورش خدمت كرده اند و مديريت بسياري از امور آموزشي را بر عهده داشتند.
بعد از بازنشستگی ،به علت علاقه زیاد به گیاهان دارویی به مطالعه تهیه گیاهان دارویی در ایران پرداختند وبعد مغازه را احداث کردند و توانستند نمایندگی محصولات شرکت کندلوس را در یزد بگیرند و 12 سال است که این مغازه دایر می باشد و به تنهایی مغازه را اداره می¬کنند.
انواع عرقیجات گیاهی دم کردنیها بعضی از ویتامین ها، انواع شامپوهای گیاهی، کرمها، ژلها، ع دارو در این مغازه عرضه می شود.
اجناس از شرکت کندلوس و برخی از شرکت های داخلي و خارجی تهیه می شود.
و بیشترین فروش محصولات گیاهی مربوط به بیماری های عصبی ، معده، سوءهاضمه، کم خوابی ، داروهای کبدی و کلیوی و همچنین انواع شامپوها است.


مشتریان از تمام طبقات و تمام سنین هستند و به علت داشتن دانش پزشکی بسیاری از بیماران را با توجه به آزمایشات پزشکی برایشان دارو تجویز می کنند.

بررسي گياه علف لیمو
)EN : Lemon grass FR : Lemon grass ES : Pasto limón ZH : 柠檬草 PT : Erva príncipe CS : citronela JA : レモングラス TH : ตะไคร้ SK : vôňovec citrónový DE : LEMONGRAS HU : citromfû PL : Palczatka cytrynowa FA : علف لیمو IT : Erba limone HI : लेमन घास (

ترکیبات اسانس گیاه با در نجبویه و اسانس گیاه علف لیمو شباهت زیادی با یکدیگر دارند. از آنجایی که مقدار اسانس در پیکر رویشی گیاه با درنجبوبه بسیار کم است و استخراج آن هزینه زیادی را تحمیل می کند لذا گونه های مختلف گیاهی علف لیمو مورد توجه قرار گرفته و کشت می شوند.
کشت این گیاهان از 45 سال پیش آغاز شده و هم اکنون نیز کشت می شوند.
اسانس این گیاهان حاوی ترکیبات فلنی ترپنی و غیرترپنی است و در صنایع بهداشتی و آرایش

ی، صنایع غذایی، کنسروسازی و همچنین صنایع داروسازی مورد استفاده قرار می گیرد.
از «سیترالها» به مقدار فراوان در ساخت ویتامینها استفاده می شود. اسانس اکثر گونه های این گیاهان مانع رشد و تکثیر باکتریها شده و به عنوان عاملی ضدعفونی کننده و همچنین به عنوان مواد دفع حشرات استفاده می شود.
تولید سالانه اسانس این گیاهان بیش از 6000 تن است که مهمترین کشورهای مصرف کننده آن آمریکا، انگلیس ، آلمان، ژاپن و هند می باشند.


گونه های مختلف علف لیمو در کشورهای هند، جاوه، فرمز و چین در سطوح وسیعی کشت می شوند.

مشخصات گیاه شناسي علف ليمو
گونه های مختلف علف لیمو گیاهانی هستند چند ساله (5 تا 6 سال عمر می کنند) که در مناطق گرمسیر در سطوح وسیعی می رویند.
مهمترین گونه های این گیاه از نظر مواد مؤثره عبارتند از ناردوس، یاوارنکوسا دیستنز، سیتراتوس، استراکیک، مارتینی، وینتریانوس، پندولوس، فلاکسوسوس و کیسیانوس.
ریشه این گیاه کوتاه و کم و بیش افشان است و دارای انشعابهای فراوانی می باشد.
ارتفاع گونه های مختلف علف لیمو متفاوت است و بسته به شرایط اقلیمی محل رویش گیاه بین 90 تا 240 سانتی متر می باشد.
برگها به رنگ سبز روشن معمولاً تسمه ای شکل و طویل می باشند. طول برگها در گونه

سیتراپوس بین 20 تا 65 سانتی متر و عرض آن 1 تا 3 سانتی متر می باشد. بعضی از گونه ها برگهای کوتاهتر و باریکتری دارند. مثلاً طول برگها در گونه وینتریانوس بین 10 تا 20 سانتی متر و عرض آن 5/0 تا 1 سانتی متر می باشد. پیکر رویشی (برگها و ساقه های جوان) اکثر این گیاهان دارای اسانس است که این اسانس بویی شبیه به بوی لیمو دارد. مقدار اسانس و نیز ترکیبات تشکیل دهنده آن بستگی به گونه گیاه و شرایط اقلیمی محل رویش مانند بافت خاک ، حاصلخیزی خاک، زمان و روش برداشت گیاه دارد و بین 1 تا 3 درصد است (جدول 1).
پس از استخراج اسانس، کنجاله آن محتوی 4/7 درصد پروتئین، 17/0 درصد کلسیم و 9/0 درصد فسفر است که غذای مناسبی برای دام و طیور می باشد. از این کنجاله همچنین در تهیه مقوا و برخی از انواع کاغذ استفاده می شود.

جدول 1، مقدار اسانس و ترکیبات مهم آن در گونه های مختلف علف لیمو
نام گونه % اسانس (در وزن خشک) ترکیب اصلی اسانس % ترکیب اصلی عملکرد پیکر رویشی (تن در هکتار)


فلاکسوسوس 2/1تا 5/1 سیترال 80 تا 85 50 تا 55
پندولوس 5/1 تا 7/1 85 تا 90 55 تا 65
کیسیانوس 6/1 تا 8/2 40 تا 70 55 تا 68
مارتینی
(واریته موتیا) 2/1 تا 5/1 ژرانیول 85 تا 90 --
ناردوس
(واریته کونفرتیفلوروس) 8/0 تا 1 70 تا 75 50 تا 60


وینتریانوس 1/5 تا 2 سیترونل 2/46 7/14 تا 20

اسانس گونه های فلاکسوسوس، سیرتاتوس و پندولوس به عنوان مخزن «سیترال» شناخته شده است به طوری که مقدار «سیترال» در اسانس پندولوس بین 85 تا 90 درصد و در اسانس سیتراتوس 80 درصد می باشد.
اسانس گونه های مارتینی و ناردوس به عنوان مخزن گرانیول شناخته شده است. در این رابطه اسانس گونه مارتینی حاوی 90 درصد و اسانس گونه ناردوس محتوی 75 درصد «گرانیول» است (جدول 1).
تحقیقات نشان می دهد که اسانس گونه وینتریانوس جاوه ای و فرمزی دا

رای 32 تا 45 درصد «سیترونلال» 12 تا 18 درصد گرانیول، 11 تا 15 درصد «سیترونل» و 3 تا 8 درصد «استات ژرانیل» می باشد.
یکی از محققین اظهار می دارد که گیاه گونه وینتریانوس و ناردوس دارای 4/38 درصد «سیترونل»، 5/28 درصد «گرانیول» و 9/14 درصد «استات ژرانیل» و «سیترونل» می باشد.
از آنجایی که ساقه این گیاهان در مرحله گلدهی چوبی و سخت می شوند و این حالت سبب کاهش اسانس تا 30 درصد می گردد، حتی الامکان باید از تشکیل گل از این گیاهان جلوگیر

ی نمود.

نیازهای اکولوژیکی
منشأ رویش گونه های مختلف گیاه علیف لیمو مناطق گرمسیری (حاره) می باشد لذا در طول رویش به آب کافی، درجه حرارت زیاد و نور فراوران نیاز دارند. از کاشت این گیاهان در سایه باید اجتناب نمود زیرا نه تنها اسانس پیکر رویشی آنها کاهش می یابد بلکه این امر سبب سخت و چوبی شدن ساقه این گیاهان شده و از کمیت و کیفیت اسانس آنها کاسته می شود.
گونه های مختلف علف لیمو قادر به رویش در هر نوع خاکی هستند ولی خاکهای سنگین و متراکم برای کشت آنها مناسب نمی باشد. بهترین خاک برای کشت گونه¬های مختلف علف لیمو خاکهایی با بافت لوم شنی گزارش شده است. آبیاری گیاهان با مقدار اسانس آنها رابطه مستقیم دارد. از این رو، گیاهان باید در فصول خشک سال تحت آبیاری منظم و مناسب قرار گیرند.
مقدار بارندگی مورد نیاز، سالانه 2000 تا 2500 میلی متر ذکر شده است، آب ایستایی برای گونه های مختلف علف لیمو مناسب نیست و سبب خشک شدن آنها می شود.
«پی اچ» خاک برای گونه وینتریانوس بین 5 تا 5/6 ، برای گونه ناردوس بین 3/4 تا 8، برای گونه سیتراتوس بین 2/4 تا 4/8 و برای گونه مارتینی بین 6 تا 7 مناسب است.
درجه حرارت مطلوب برای رویش گونه ناردوس 9/29 درجه سانتی گراد و برای گونه سیتراتوس 6/20 تا 5/27 درجه سانتی گراد گزارش شده است.

 

تناوب کاشت
گیاهانی را باید برای تناوب کشت انتخاب نمود که نه تنها مانع گسترش علفهای هرز شوند، بلکه مواد و عناصر غذایی خاک را نیز افزایش دهند. تحقیقات نشان می دهد که گیاهانی نظیر گندم، ذرت، گوجه فرنگی و نیز اکثر گیاها تیره پروانه¬آسا گیاهان مناسبی برای تناوب کشت با گونه های مختلف علف لیمو هستند.

 

مواد و عناصر غذایی مورد نیاز
مواد و عناصر غذایی مناسب در خاک سبب افزایش عملکرد و همچنین بهبود کیفیت اسانس می شود. تحقیقات نشان می دهند که عملکرد پیکر رویشی علف لیمو و مقدار و کیفیت مواد مؤثره آن را به خصوص مقدار سیترونل در اسانس گونه وینتریانوس بستگی به بافت خاک و مقدار مواد و عناصر غذایی موجود در آن دارد. از این رو، افزودن مقادیر مناسب ازت، اکسیدفسفر و اکسیدپتاس نقش مؤثری در افزایش عملکرد (اعم از پیکر رویشی و مقدار اسانس آن) گیاه دارد.
در فصل پاییز و قبل از کشت گونه های مختلف علف لیمو باید 125 کیلوگرم در هکتار ازت، 62 کیلوگرم در هکتار اکسید فسفر و 50 کیلوگرم در هکتار اکسیدپتاس به زمینهایی که این گیاهان در آنها کشت می شوند اضافه شود. تحقیقات در این زمینه نشان می دهد که کاربرد بیش از حد ازت سبب تسریع در رشد رویشی این گیاهان شده و از میزان اسانس آنها به طور بارزی کاسته می شود.
طبق اظهارات تعدادی از محققین افزودن 80 کیلوگرم در هکتار اکسیدفسفر و 120 کیلوگرم در هکتار اکسیدپتاس به زمینهایی که علف لیمو (گونه پندولوس) در آن کشت می شود، درفصل پاییز (قبل از کاشت) نتایج مطلوبی در افزایش عملکرد دارد. آنها همچنین اظهار می دارند که این گیاه در طول رویش به مقدار زیادی ازت نیاز دارد. از این رو، توصیه می شود 250 کیلوگرم در هکتار ازت در 3 تا 4 مرحله (در طول رویش گیاه) به خاک اضافه می شود.

آماده سازی خاک
درفصل پاییز، پس از برداشت گیاهانی که با علف لیمو به تناوب کشت شده اند زمین را شخم عمیقی می زنند، سپس کودهای شیمیایی مورد نیاز را به سطح زمین پاشیده و به وسیله دیسک آنها را با خاک مخلوط می نمایند. اوایل بهار، پس از شکستن سله ها و خرد کردن کلوخه ها زمین را تسطح و بستر آن را برای کشت علف لیمو آماده می کنند.
تاریخ و فواصل کاشت
زمان مناسب برای کشت بذر در خزانه زیر پلاستیک اوایل بهار (اواخر اسفند یا اوایل فروردین) می باشد.
فصل پاییز یا زمستان زمان مناسبی برای تکثیر رویشی علف لیمو است. چنانکه امکان تکثیر ای

ن گیاهان در زمانهای یاد شده نباشد می توان آنها را در فصل تابستان (تیر- مرداد) به روش رویشی تکثیر نمود. فاصله مناسب ردیفهای کاشت 50 سانتی متر و فاصله دو بوته از هم روی ردیف کاشت 30 تا 50 سانتی متر مناسب می باشد.عمق مناسب برای قرار گرفتن گیاه در خاک در زمینهای اصلی 15 سانتی متر است. اگرچه کشت گونه های مختلف علف لیمو در فواصل کمتر (فاصله ردیفهای کاشت 15 سانتی متر و فاصله دو بوته از هم در هر متر طولی 10 سانتی متر) سبب افزایش عملکرد می شود، اما چون ممکن است استفاده از ماشین آلات کشاورزی را با مشکل مواجه کند کمتر آنها را به صورت متراکم کشت می کنند.

 

روش کاشت
کاشت و تکثیر گونه های مختلف علف لیمو توسط بذریا به روش رویشی انجام می گیرد.
تکثیر توسط بذر : ابتدا بذور را در خزانه های مناسبی که بستر آن مخلوطی از کودهای حیوانی کاملاً پوسیده و ماسه های نرم است کشت می کنند. رطوبت فراوان و درجه حرارت زیاد سبب تسریع در رویش این بذور می شود. با آبیاری منظم و وجین علفهای هرز سطح خزانه، بذور در اوایل اردیبهشت سبز می شوند. اواخر بهار، اوایل تابستان (خرداد- تیر) یا اوایل پاییز (مهر) زمانهای مناسبی برای انتقال نشاءها به زمین اصلی می باشند.
چنانکه انتقال نشاءها به زمین اصلی در فصل پاییز صورت گیرد یک سال بعد می¬توان محصول را برداشت کرد. ولی اگر نشاءها اواخر بهار تا تابستان به زمین اصلی منتقل شده باشد محصول پس از 5 تا 6 ماه آماده برداشت می شود.
پس از انتقال نشاءها به زمین اصلی، باید زمین را بلافاصله آبیاری کرد.
تکثیر رویشی : تکثیر رویشی از طریق تقسیم بوته انجام می گیرد. برای این کار ابتدا گیاهان 3 تا 4 ساله را از خاک خارج می کنند. این گیاهان باید عاری از هرگونه عوامل بیماریزای قارچی یا باکتریایی باشند. سپس هر بوته را به 3 تا 4 قطعه تقسیم و با رعایت فواصل ذکر شده در زمین اصلی کشت می نمایند. پس از کشت گیاهان باید بلافاصله آنها را آبیاری کرد.

مراقبت و نگهداری
رطوبت فراوان نقش عمده ای در جوانه زنی بذور گونه های مختلف علف لیمو دارد. از این رو،

آبیاری منظم سطح خزانه ضرورت دارد. رشد اولیه گونه های مختلف علف لیمو کند است. لذا، وجین علفهای هرز در سطح خزانه بسیار مهم بوده و نقش عمده ای در رویش گیاهان خواهد داشت. پس از انتقال نشاءها می¬توان از علف کش 2 و 4 دی یا گراماکسون یک درصد به مقدار 25 کیلوگرم در هکتار استفاده نمود.
مبارزه شیمیایی با علفهای هرز به تنهایی کافی نیست و در طول رویش گیاهان باید فاصله

بین ردیف ها را کولتیواتور عمده ای در رویش گیاهان و افزایش عملکرد خواهد داشت.
کاربرد محلولهای غذایی مناسب سبب افزایش و توسعه برگها و نیز سبب افزایش عملکرد اسانس آنها می شود. تحقیقات نشان می دهد که گونه های مختلف علف¬لیمو نسبت به امراض مختلف مقاوم هستند. کاربرد مالچ یا خرد شده گیاهان در فاصله بین ردیفها مناسب است و سبب کاهش تبخیر خاک و در نتیجه افزایش رشد گیاهان می شود.

برداشت محصول
پیکر رویشی علف لیمو را می توان یک یا چند بار در سال برداشت نمود. تعداد دفعات برداشت بستگی به شرایط آب و هوایی محل رویش گیاهان دارد. تحقیقات نشان می دهد چنانچه محصول گونه پندولوس چهار بار در سال برداشت شود (از خرداد تا آذر به فاصله هر 60 روز) بیشترین مقدار اسانس و سیترال به دست خواهد آمد. در این رابطه جدولهای 2و 3 تأثیر دفعات مختلف برداشت محصول را در مقدار اسانس و درصد «سیترال» در گونه پندولوس و سیتراتوس را نشان می¬دهد.


جدول 2، تأثیر دفعات برداشت بر باروری علف لیمو (گونه پندولوس)
دفعات برداشت عملکرد (وزن تازه گیاه) تن در هکتار عملکرد (وزن خشک گیاه) تن در هکتار محصول اسانس کیلوگرم در هکتار محصول «سیترال» کیلوگرم در هکتار
2 برداشت 5/58 92/17 2/177 22/134
3 برداشت 5/63 33/16 1/170 75/144
4 برداشت 4/72 23/18 1/192 31/165


5 برداشت 9/58 83/14 6/174 80/149
جدول 3، تأثیر دفعات برداشت بر باروری علف لیمو (گونه وینتریانوس)
دفعات برداشت زمان برداشت محصول فاصله برداشت % اسانس % سیترال
دوبار 9 تیر 120 30/0 9/77
10 آبان
سه بار 11 خرداد 90 26/0 1/85
10 شهریور
10 آذر
چهاربار 11 خرداد 60 27/0 3/84
10 مرداد
9 مهر
10 آذر
پنج بار 11 خرداد 45 30/0 8/85
24 تیر
10 شهریور


23 مهر
10 آذر

میانگین عمر گونه های مختلف علف لیمو 5 سال است ولی فقط تا 3 سال بازدهی اقتصادی دارند. مقدار محصول پیکر رویشی علف لیمو (گونه وینتریانوس) در سالهای دوم و سوم به حداکثر می رسد و از سال سوم به بعد از عملکرد کاسته می¬شود. در همین رابطه در سال اول رویش 142 کیلوگرم، در سال سوم رویش 200 تا 300 کیلوگرم و در سال چهارم رویش 200 کیلوگرم در هکتار اسانس به دست می آید.


همه قسمت های پیکر رویشی علف لیمو (اعم از تازه یا خشک شده) حاوی اسانس می باشند. از این رو، هنگام برداشت، اندامهای خشک شده گیاهان هم باید جمع آوری شوند.
جدول 4، مقدار اسانس و «سیترال» را رد اندامهای تازه و خشک علف لیمو (گونه پندولوس) نشان می دهد.

در متن اصلی مقاله به هم ریختگی وجود ندارد. برای مطالعه بیشتر مقاله آن را خریداری کنید