بخشی از مقاله
چکیده
یکی از موضوعاتی که همواره در سالهای اخیرمورد توجه قرار گرفته ،دیپلماسی فعال دفاعی جمهوری اسلامی ایران در کنوانسیون منع توسعه سلاح های شیمیایی است که در این راه گامهایی برداشته شده که اهم آن موضوع انهدام ذخایر سلاح های شیمیایی در کشورها است. در این گذار ما به طرح این سوال میپردازیم که دیپلماسی دفاعی جمهوری اسلامی ایران در سازمان منع سلاح های شیمیایی دارای چه ویژگی ها و عناصری است؟ در این راستا ابتدا به ارائه تعریفی از دیپلماسی دفاعی و همچنین بررسی سازمان منع سلاح های شیمیایی پرداخته و در نهایت دیپلماسی دفاعی کشورمان در این سازمان را مورد تحلیل قرار خواهیم داد. یافته های این تحقیق بر آن است که جمهوری اسلامی ایران در سازمان منع سلاح های شیمیایی به عنوان یک قربانی در این عرصه از فرصت های بالقوه فراوانی در زمینه های اهداف ملی و دفاعی برخوردار است. اقدامات دستگاه دیپلماسی کشورمان در زمینه قربانیان سلاح های شیمیایی در این سازمان از جمله مهمترین این موارد است.
واژگان کلیدی: OPCW، دیپلماسی دفاعی، جنگ ایران و عراق، دفاع، امنیت
مقدمه
با ظهور سازمان های بین المللی به عنوان یک بازیگر مهم در عرصه روابط بین الملل، روابط خارجی کشورها نیز دچار تغییرات اساسی شد. سازمان های بین المللی با نزدیک کردن منافع و خواسته های دولت های عضو و یکسویه کردن روندها به صلح و امنیت بین المللی کمک شایانی کرده اند. بسیاری از منازعات و تضادهای میان دولت ها به سبب بازیگری یک سازمان بین المللی قابل رفع و تغییر به سمت همزیستی مسالمت امیز میباشد. اما این روند کاستی ها و به عبارت دقیقتر تهدیداتی نیز به دنبال دارد. در بسیاری موارد سازمان های بین المللی از وظیفه اصلی و اعلامی خود منحرف و وارد بازی های قدرت میان قدرت های بزرگ و سلطه طلب میشوند.
سازمان منع سلاح های شیمیایی که به اختصار OPCW نامیده میشود نیز از این امر مستثنی نیست. این نوشتار در سه فصل اصلی تهیه شده است. در فصل اول به موضوع دیپلماسی دفاعی، تعریف، ویژگی ها و خواستگاه این مفهوم میپردازیم و در فصل دوم، سازمان منع سلاح های شیمیایی به عنوان متغیر وابسته در این مقاله مورد کنکاش و توضیح قرار میگیرد. فصل سوم که به عنوان نتیجه گیری تحقیق قرار دارد، دیپلماسی دفاعی ایران در حوزه شیمیایی و کاربست عناصر و مفاهیم آن در این عرصه را امکان سنجی و تشریح میکند و به عبارتی فرضیه اصلی را به کرسی مینشاند.
دیپلماسی دفاعی
تعریف دیپلماسی دفاعی در قرن 20 و 21 با پیشرفت سریع جوامع پیچیدگی در مفاهیم و ارتباطات نیز حادث شده است. امروزه و به مدد آنچه انفجار اطلاعات نامیده میشود شاهد تخصصی تر شدن مباحث راجع به امنیت و ثبات میباشیم. امروزه مفهوم دفاع، امنیت و نظایر این دو با پیچیدگی ها و فراینده ای بسیار گسترده ای نسبت به آنچه در غرب وجود داشت میباشد. از جمله تا نزدیک به یک قرن پیش مفهوم دیپلماسی و دفاع به کلی جدا از یکدیگر تصور میشد. در اندیشه سنتی روابط بین الملل و همین طور کلازویتسی از نظامی گری، جنگ پایان دیپلماسی و دیپلماسی پایان جنگ محسوب میشود. اما امروزه این روند دچار تغییر اساسی شده است. باید به موازات دیپلماسی کلاسیک شکل دیگری از الگوهای متقاعدسازی را مورد استفاده قرار داد. نظامیان صرفا در شرایط جنگ رودرروی یکدیگر قرار نمیگیرند. آنان باید قبل از آغاز جنگ نشانه هایی را منتقل نمایند که عامل بازدارنده محسوب میشود. - متقی، . - 85
بسیاری از این تحولات به دو جنگ جهانی و خصوصا جنگ جهانی دوم باز میگردد. کاربست تجربه ها و درس های تاریخی که از این دو جنگ به دست امده بود ثابت کرد روندها و رویه های سابق در حفظ صلح و امنیت دیگر کارایی لازم را نداشته و لازم به ایجاد مفاهیمی جدید اغز قبیل صلح سازی و امنیت سازی از طریق سازماندهی فعالیتها و نیروهای مختلف در این زمینه باشد. در دوران قبل از جنگ جهانی دوم حوزه های دیپلماتیک و راهبردی از یکدیگر جدا بوده و هر مجموعه کارویژه خاصی را عهده دار بود. این وضعیت در دوران جدید تغییر یافته است. از یک سو نظامیان در حوزه های سیاسی ایفای نقش میکنند و از سوی دیگر شاهد فعال شدن مجموعه های سیاسی، پژوهشگران و دانشگاهیان در طرح ریزی دفاعی و راهبردی هستیم.
همکاری حوزه های یاد شده نشانه هایی از تداخل سازمان یافته به نمایش میگذارد. به عبارت دیگر دیپلماسی دفاعی را میتوان انعکاس پیوند اندامواره حوزه های دفاعی و دیپلماتیک برای امنیت سازی دانست. - ترابی، - 85 هدلی بول در تعریف دیپلماسی دفاعی گفته است »دیپلماسی دفاعی در زمره مفاهیم کلیدی راهبرد محسوب مشود. امنیت سازی زمانی شکل میگیرد که قالب های راهبردی با مفاهیم و ادبیات سیاسی مورد سنجش قرار گیرند. به همان گونه ای که قدرت راهبردی به عنوان نهایت رفتار سیاسی تلقی میشود، به کارگیری هرگونه خط مشی بدون توجه به فعالیت های دیپلماتیک حاصل نمیشود. به این ترتیب؛ آنچه به عنوان نشانه ای از ائتلاف، اتحاد، نفوذ راهبردی، موازنه قوا و هژمونی از آن یاد میشود، بر اساس پیوند شاخص های دیپلماتیک و ابزارهای راهبردی حاصل خواهد شد.« - ترابی، 65، . - 85 اگر چه دیپلماسی دفاعی سابقه چندان طولانی ندارد ولی به مقتضای شناخت ماهیت و منشأ آن در اینجا به بررسی آن در دوره جنگ سرد وهمین طور در جایگاه آن در دولت انگلیس میپردازیم.
دیپلماسی دفاعی پس از جنگ سرد
با فروپاشی شوروی و پایان جنگ سرد، ساختار نظام بین الملل نیز دچار تغییر اساسی شد. بسیاری از اصول و نظریات در عرصه روابط بین الملل متحول، یا به طور کلی منسوخ شدند. تحول در ساختارها، به ایجاد نوع جدیدی از مفاهیم و مباحث منجر شد که برای توضیح وضعیت جدید لازم بنظر میرسید. از جمله این مفاهیم، مفهوم امنیت بود. از آنجا که ماهیت تهدیدات در روابط بین الملل تا حد چشمگیری از سخت - نظامی - به نرم - غیر نظامی - تغییر کرده بود، مفهوم امنیت و امنیت سازی و به تبع آن دیپلماسی دفاعی نیز نیازمند تجدید نظر کلی در تعریف و توضیح آن بود.دیپلماسی دفاعی در مفهوم سنتی آن، همکاری و معاضدت نظامی در زمان صلح بود و بمنظور تقویت اتحاد علیه دشمنان مشترک استفاده میشئه است.
پس از دهه 90 و با تحول در روابط بین الملی متأثر از خاتمه جنگ، کارویژه های این نوع دیپلماسی را نیز دگرگون نمود. تحول مفهوم امنیت از این دوره به بعد، مدیریت تهدیدهای فراروی دفاع ملی را نیز دگرگون نمود. از آن پس بود که مفهوم دیپلماسی در ادبیات دفاعی امنیتی غرب تولید گردید. از این دوره به بعد متناسب با تغییر در ماهیت تهدیدات، راهکارهای دفاعی کشورها نیز از نظامی صرف به همکاری های دفاعی امنیتی منطقه ای و بین المللی گرایش پیدا کرد. با پایان جنگ سرد و کاهش نظامی گری در عرصه سیاست بین الملل، زمینه همکاری های مختلف میان کشورها از جمله در حوزه نظامی و دفاعی فراهم و در نتیجه کشورها مأموریت های جدیدی را برای ارتش و نیروهای دفاعی خود تعریف کردند.
کارکرد نظامیان صرفا محدود به دوران جنگ و دفاع نبوده بلکه آنها میتوانند در زمان صلح نیز به تأمین منافع و اهداهف ملی یک کشور کمک نمایند. بدین سان دیپلماسی دفاعی احیا شده، همکاری های نظامی میان کشورها در راستای نحقق اهداف امنیت ملی آنها قرارا دارد. دولت ها میکوشند از امتیازات و توانایی های خود در حوزه نظامی برای وابسته کردن دیگر کشورها به خود، افزایش وابستگی متقابل امنیتی، جلب اعتماد، جلوگیری از بروز منازعه، حل منازعات، ایجاد چارچوبهای امنیتی منطقه ای و نظیر اینها استفاده کنند. - قهرمانپور، - 85
سازمان منع سلاح های شیمیایی
کلیات سازمان منع سلاح های شیمیایی
سازمان منع سلاح های شیمیایی - Organization for the Prohibition of Chemical Weapons - که به اختصار OPCW نامیده میشود، به عنوان مرجع تخصصی در زمینه سلاح شیمیایی و فعالیت های شیمیایی در جهان و همینطور، تنها معاهده خلع سلاح کشتار جمعی و موفق ترین آنها در جهان دانسته میشود. - غریب آبادی، - 1394 تاریخ مذاکرات خلع سلاحی و محدود کننده جنگ به زمانهایی بسیار دور از تشکیل سازمان میرسد؛ به عنوان نمونه گفته شده است 600 سال قبل از میلاد مسیح مذاکرات کنترل تسلیحات انجام می گرفته است. در آن هنگام مذاکرات خلع سلاح بین دولت های مستقر در دره یانگ تسه وجود داشت. یکی از اولین گام ها در ممنوعیت جنگ شیمیایی و بیولوژیکی، اعلامیه بروکسل در تاریخ 1675 مابین دولت های آلمان و فرانسه بود که بر اساس آن استفاده از گلوله های
