بخشی از مقاله
چکیده
امروزه تعریف حیات بشر تغییر یافته، و به دو بخش مجازی و حقیقی تقسیم شده است؛ به نحوی که فضای مجازی مبدل به جز جدانشدنی زندگی مردم جهان معاصر گردیده است.در این میان، شبکههای اجتماعی با کارویژه گردش آزاد اطلاعات- به عنوان بستری جهت زیست مجازی آحاد ملتها-مورد توجه حکومتها قرار گرفته است، که اهمیت این بستر زمانی بهتر درک خواهد شد که بدانیم فضای مجازی در عصر معاصر، به عنوان یکی از مهمترین ابزار دیپلماسی عمومی در روابط بینالملل توسط حکومتها جهت رسیدن به اهداف متنوع خود به کار گرفته می شود، و از آنجا که فضای مجازی و به طور خاص شبکههای اجتماعی، بستر گردش آزاد اطلاعات را فراهم نمودهاند، استفاده از این بستر ضروری مینمایاند.
از طرف دیگر، انقلاب اسلامی ایران به عنوان خیزشی با ابتنای فطری، بیشتر از هر حکومتی نیاز به نشر اهداف و آرمانهای خود جهت تخاطب با مردم جهان را دارد، و این در حالی است که جبهه مقابل انقلاب، حداکثر استفاده را از این عرصه جهترسیدن به اهداف خود مینماید.بر این اساس، پژوهش حاضر تلاش نموده است با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی صحت این فرضیه را ارزیابی نماید، که فضای مجازی و مشخصاً شبکههای اجتماعی میتواند به عنوان یکی از ابزارهای دیپلماسی عمومی مورد توجه قرار گیرد، و نیزراهکارهایی را به منظور استفاده حداکثری از این بستر در جهت نشر اهداف و آرمانهای انقلاب اسلامی با جذب مخاطبان بینالمللی در بستر شبکههای اجتماعی بررسی و ارائه نماید.
واژگان کلیدی: دیپلماسی مجازی، روابط بینالملل، شبکههای اجتماعی، انقلاب اسلامی
مقدمه
سیاست بین الملل، علی رغم توسعه و تکامل خود، هنوز نتوانسته قدیمی ترین مشکل روابط بین الملل یا جنگ و خونریزی را به طور کامل مهار کند و صلح و امنیت را به ارمغان بیاورد. ازاین رو، دیپلماسی شیوه مسالمت آمیز حل تعارضات و اختلافات بین المللی، همواره مورد پذیرش بوده است .به طوری که با افزایش مناسبات و تعاملات ملت ها و دولت ها ازیک سو و افزایش سطح آگاهی های سیاسی در سطح بین الملل ورشد افکار عمومی، کاربرد شیوه های دیپلماتیک، افزایش یافته است. دیپلماسی به عنوان ابزار سیاست خارجی، فن مدیریت تعامل با جهان خارج از سوی دولت هاست. این واژه در مفهوم کلاسیک خود دارای سه رکن اصلی - رکن سیاسی،رکن اقتصادی و رکن امنیتی - است و سپس رکن چهارمی به آن اضافه گردید، رکن فرهنگی، سابقه ای به مراتب کمتر از ارکان دیگر دیپلماسی دارد - حسن خانی، . - 136 :1384
در حال حاضر برای دیپلماسی این چهار رکن را در نظر گرفته اند و از ارکان فرعی بی شماری برای آن سخن می گویند. برای نمونه در این باره می توان به دیپلماسی دفاعی، دیپلماسی رسانه ای و... اشاره نمود. تغییر شرایط و مطرح شدن مؤلفه های جدید و تأثیرگذار در عرصه بین المللی باعث شده تا کشورها برای پیشبرد هرچه بهتر منافع ملی خود ابزارها و سیاست های جدیدی را به کار ببرند. در واقع انقلاب ارتباطات وگسترش وسایل ارتباط جمعی از یک طرف و فعال شدن بازیگران غیردولتی مانند سازمان های غیردولتی، نهادهای مدنی و شرکت ها، منجر به نقش یافتن بیش از پیش افکار عمومی به عنوان یکی از ارکان مهم در تصمیم گیری های کشورها در حوزه ها ی گوناگون شده است.
بنابراین کشورها نمی توانند همچون گذشته تنها بر تبادلات بین دولتی خود در قالب دیپلماسی سنتی تکیه کنند. این امر موجب شده تا در بسیاری از کشورها سازوکار جدیدی برای دستگاه دیپلماسی تعریف گردد که یکی از آن ها دیپلماسی عمومی خوانده می شود - هادیان، . - 87 : 1388رشد سریع تکنولوژی های ارتباطی اعم از انواع تلویزیون های ماهواره ای و کابلی، فیبر نوری و ارتباطات بی سیم و ناتوانی دستگاه های رسمی دیپلماتیک در رقابت با رسانه ها، دولت ها را با این حقیقت روبه رو کرده است که شکل نوینی از دیپلماسی با استفاده از فضاهای مجازی وارد عرصه معادلات روابط بین الملل شده است و فضاهای مجازی به واسطه ماهیت غیرقابل کنترل آن، پدیده ای است که به خوبی می توان از آن به عنوان عنصری استراتژیک و تعیین کننده در عرصه بین الملل استفاده نمود.
پدیده ای که هر روز صفحه جدیدی به آن اضافه می شود و همه عرصه های زندگی بشری را تحت تأثیر قرار می دهد. این نوع دیپلماسی به آینده نظر دارد. برخی از متخصصین روابط بین الملل، فعالیت های مناسب و موثردیپلمات ها در عرصه کارزار جدید را تنها با اتخاذ سازوکارهای جدید مبتنی بر فناوری های نوین با عنوان دیپلماسی موفق می دانند؛ دیپلماسی موثر اصطلاحی دیگر است که نیاز انطباق دیپلماسی با تحولات محیطی در راستای اهدافش را نمایان میکند، امری که جز با بهره گیری از فناوری های نوین و ابزارهای ارتباطی پیشرفته کسب اطلاعات و پردازش روش مند آن در تبدیل به دانایی اثربخش، برای اقدام مؤثر و به هنگام، درمرزهایی فراتر از محدوده هایسنّتی و غیرکارآمد ممکن نیست - گنجی دوست، . - 187 :1387
درک کامل دیپلماسی نوین بدون توجه به مفهوم دیپلماسی سایبر غیرممکن است، منطق دیپلماسی سایبر منطقی سه وجهی است :ابتدا - - Cyber Diplomacy اعتماد سازی و حرکت بر روی موج افکار عمومی جهانی در جهت تأمین منافع ملی کشور؛ دوم استناد به مردم و تسهیل ارتباط با افکار عمومی و نخبگان جهانی و سوم ایجاد تسهیلاتی که به کمک آنها دستیابی به منافع ملی میسر می شود، سطح تماس دیپلماسی سایبر بسیار زیاد است و حیطه نفوذ دیپلماسی سایبر تک تک مردم هستند تاجامعه؛ کشورِ طراح سایبر دیپلماسی با بهره گیری از ایجاد رابطه عاطفی با مخاطبان خارجی، راحت تر یک طرح بین المللی را در جهت کسب امتیازات ملی خود طراحی و اجرا و پیامدهای بین المللی آن را برداشت میکند - خرازی آذر، . - 63 :1392
از این رو دیپلماسی سایبر میتواند منبع و منشاء قدرت تلقی گردد.از نظر جوزف نای قدرت به معنی توانایی تأثیرگذاری بر رفتار دیگران به گونه ای که موجب اتفاق افتادن آن چیزی که ما میخواهیم، می باشد. بنابراین به طور خاص، قدرت قابلیت نفوذ در رفتار دیگران برای دستیابی به نتایج دلخواه است. در این تعریف، قدرت به دو بخش تقسیم می شود: نرم: ارزش ها، فرهنگ، سیاست، نهادها، تنظیم اولویت ها و جذبمخاطب، و سخت: قدرت نظامی و اقتصادی. به تعبیر نای ، فضای مجازی ابزار قدرت نرم و قدرت نرم مرجع تولید فضای مجازی شده است - خانیکی و بصیریان، . - 1392:49 در تعریفی دیگر، کاستلز براساسِتعریفِ خود از قدرت ، چهار شکل قدرت در شبکه ها را از هم متمایز می سازد: :
1 قدرت شبکه بندی، :2 قدرت شبکه، :3 قدرت شبکه ای، :4 قدرت شبکه سازی. - - Castells, 2009: 42-47همچنین در عصر جهانی شدن، کشورهایی که دارای فناوری های ارتباطی جدید و برتر باشند، بر جریان های جهانی اطلاعات کنترل دارند. اگر از رسانه های جهان گستر نیرومندی برخوردار باشند، میتوانند تصویر برتر بین المللی خود را القا کنند، بنابراین قدرت جهانی یک کشور به توانایی دیپلماسی رسانه ای اش ارتباط می یابد و به همین دلیل سیاست خارجی باید جهت موفقیت در فرایند جهانی شدن همراه با نقش دیپلماسی رسانه ای از فناوری های جدید اطلاعات ارتباطی سود ببرد - سلطانی فر، . - 5 :1392
بنابراین در این عصر، زند گی ما از عوامل فراوانی اثر میگیرد که یکی از این عوامل جهانی شدن، و به تبع آن ارتباطات و رسانه های همه گیر است که به صورت روزافزون حوزه خصوصی و عمومی را درهم تنیده است و سبب می شود خود و دیگری در تعامل و مواجهه چندجانبه با هم قرار بگیرند؛ در نتیجه از سویی گستره کنش فرهنگی و هویتی سوژ ه ها وسیع تر می شود، و از سوی دیگر نوعی نظارت چند فرهنگی درعرصه های فراقلمرویی شکل می گیرد، به بیان ساده در عصر جهانی شدن، شبکه های ارتباطی تودرتو با لایه های بسیار به وجود آمده است که در آن سوژه ها با یکدیگر کنش متقابل دارند. به نظر میرسد در این فضای ارتباطی جدید فرهنگ های گوناگون براساس منطق تفاوت مقابل هم قرار میگیرند. گفتمان انقلاب اسلامی با محوریت دین، یکی از این فرهنگ هاست که بعد دیگری از قدرت را به منصه ظهور رسانیده، و با درهم آمیختن جنبه های ربانی و معنوی به عنصری تعیین کننده درحوزه عمومیِ بین المللی بدل شده است - توانا و همکاران، . - 38 :1392
پیشینه تحقیق
جان تامپسون از پژوهشگران مطرح در زمینه مطالعات فرهنگی میان رشته ای است که در اثر " ایدئولوژی و فرهنگ مدرن" خود با سبک تحلیلی، تحولات اجتماعی را از منظر فرهنگی مورد بررسی قرار میدهد .اثر دیگر او "رسانه و مدرنیته" است. این اثر، اثری جامع در زمینه رسانه ها و مطالعات فرهنگی است. از نظر او تحول و توسعه رسانه های ارتباطی، ترکیب و سرنوشت زندگی اجتماعی را تغییر شکل داده و اشکال جدیدی از تعامل و عمل را به وجود آورده است. او معتقد است تحول رسانه های ارتباطی از نخستین اشکال چاپ تا گونه های اخیر ارتباط الکترونیکی، جزئی از ظهور و تحول جوامع مدرن قوام بخش پدیده ای است که آن را مدرنیته میخوانیم - تامپسون، . - 1380
الوین تافلر به عنوان یک پژوهشگر رسانه ای نشان میدهد که چگونه رسانه از یک ابزار ساده به شکل پیشرفته به ابزار سیاسی قدرت تبدیل میشود. او رسانه ها را کار پرداز قوی، سریع و گسترده در روابط قدرت معرفی می کند. لذا صاحبان قدرت به آن توجه دارند و برای ثبات داخلی، توسعه نفوذ خارجی از قدرت رسانه ها بهره میگیرند - تامپسون ، . - 95 : 138
