بخشی از مقاله
چکیده:
تاریخ اسلام تاریخی پر فراز و نشیب است. از جمله مهم ترین عوامل آن، تنگناها و چالش هایی است که پیوسته حکمرانان جور، جامعه را با آن روبرو می کردند . این معضلات که عموما در حوزه دین و فرهنگ بودند، سبب می شد تا پیشوایان اسلام با سلاحی متناسب با اوضاع حاکم، از سنگر دین محافظت نمایند. به همین دلیل آن بزرگواران با در نظر داشتن شرایط و احاطه کامل به آن، رسالت سنگین راهبری جامعه مسلمانان را در بحرانی ترین شرایط به انجام می رساندند.
در این بین راهبرد امام رضا - علیه السلام - ، تربیت شاگردان و نیروهای مستعد و متعهد در گستره دین و پذیرش مسئولیت در دستگاه خلافت بود.در این پژوهش به روش اسنادی توصیفی و با رویکرد قرآنی روایی نتیجه می گیزد که امام رضاعلیه السلام با نرمش قهرمانانه باعث شد که تمدن اسلامی از آن رکود خود خارج شود و به سوی پیشرفت قدم بردارد.هدف رسیدن به این نکته بود که امام رضا - علیه السلام - ،با پذیرفتن مسئولیت در حکومت جور وارد جنگ نرمی شد که برای حکومت نتیجه معکوس به همراه داشت.
مقدمه با تثبیت خلافت بنی عباس به ویژه پس از رحلت امام صادق علیه السلام در 148، فشار خلفای عباسی بر شیعیان فزونی یافت. در این دوران با اجبار خلفا اکثر امامان علیهم السلام از مدینه به عراق جلب شدند و تحت نظر عوامل خلافت قرار گرفتند، در نتیجه ارتباط شیعیان با امامان محدود شد و آنان جهت حل مشکلات دینی خود به محدثان و حاملان اخبار روی آوردند. در این زمان صدها تن از شاگردان امام صادق علیه السلام در مراکز علمیه نقلب و نشر حدیث می پرداختند و هزاران حدیث، غالباً به صورت غیرمبوّب در اختیار آنان بود.
نخستین بار عده ای از شاگردان امام صادق و امام کاظم علیهاالسلام، مانند حَریز بن عبداللّه سجستانی و معاویه بن عمّار و معاویه بن وهْب توانستند با استفاده از روایات خود، کتابهایی درباره نماز و زکات و روزه و حج و فضایل حج تدوین کنند . از عهد امام رضا علیه السلام و به ویژه در قرن سوم دسته بندی روایات ذیل موضوعات مختلف فقهی و کلامی و اخلاقی و تدوین کتب بزرگتر سرعت بیشتری یافت.سیره امام رضا - ع - زمینه تبلیغ دین مبین اسلام و مکتب تشیع است.
صبر و مقاومت در برابر مشکلات و ظلم ظالمان، علم سرشار، سخاوت و محبت را از جمله شاخصههای بارز زندگی پربار امام رضا - ع - دانست و گفت:امام رضا - ع - نماد بارز تمام فضایل انسانی و تبعیت از سیره پاک نبوی است. - معلمی؛1403ق،ص - 67 دانش بالای آن امام همام موجب شد تا شقیترین دشمنانش به علم او ایمان آورند و نتوانند ابهت دانش ایشان را بشکنند، به همین دلیل است که حضرت امام رضا - ع - به عالم آلمحمد - ص - ملقب اند.حلم، صبر و مقاومت آن حضرت در برابر مشکلات به ویژه ظلم خلفای ظالمی همچون مأمون، تجلی یافته صفات و شیوه زندگی پیامبر - ص - در امام رضا - ع - هستند.
- معارف،1377؛ص - 56 امام هشتم - ع - با جنگ نرم دشمن به خوبی مبارزه کردند و توانستند در جلسات مختلفی که مأمون با هدف تخریب چهره اسلام تشکیل میداد، حضور یابند و پاسخی قاطع به دشمنان اهل بیت عصمت و طهارت - ع - بدهند.همه ائمه اطهار - ع - عالم بودند ولی ظهور علم آنان به خوبی فراهم نشد در حالی که ظهور علم امام رضا - ع - در مدینه، سفر به خراسان و مباحثه های انجام شده در خراسان با علمای سایر ادیان و مذاهب فراهم شد و همگان بر علم آن حضرت شهادت دادند. امامت، رشته وصل بشریت به بارگاه ربوبی است، مسیری که فیض ناپیداکرانه حضرت دوست، جاری سرزمین وجودی انسانها میشود و برکت بیپایان را نصیب آنهایی میکند که غرق در این جریان روشناند.
- مسلم بن حجاج،بی تا؛ص. - 456 مساله امامت، اکمال دین و اتمام نعمت است و این یعنی عنایت و مهربانی بیپایان پروردگار! امامت خطی واحد و استراتژی مشخصی است که به قصد حفظ شریعت، به صورتی هدفمندانه و روشنگرانه به تبیین احکام و وظایف و تکالیف شیعه و امت اسلامی پرداخته، انعطافناپذیری در خطی واحد قرار داشته و استراتژی واحدی با تاکتیکها و روشهای گوناگونی را امامان شیعه علیهمالسلام انتخاب و اتخاذ نمودند. - مدیر شانه چی؛ 1377 ش؛ص.
تعریف جنگ نرم :
تهدیدهای صورت گرفته از سوی جریان باطل بر ضد جریان حق به سه صورت انجام می پذیردالف - جنگ سخت : ابزار این جنگ نیروهای نظامی و مسلح هستند و هدف از این جنگ انهدام تاسیسات حیاتی و اقتصادی یگانها ی مسلح و تهدید تمامیت ارضی طرف مقابل است .ب - جنگ نیمه سخت : این نوع جنگ در عرصه داخلی و سازمانها و ستادها ی یک کشور صورت می گیرد .ابزار آن روش های براندازی مثل گسترش دامنه تحریم هاست و هدف آن امنیت اقتصادی است که در یک فرآیند میان مدت صورت می پذیرد .ج - جنگ نرم : این نوع جنگ عموما در عرصه های گوناگون فرهنگی ، اجتماعی و سیاسی شکل می گیرد و ابزار آن مانند ناتوی فرهنگی در غالب ابزارهای دیپلماسی عمومی روانی و رسانه ای است و هدف آن تضعیف ثبات امنیت اجتماعی و فرهنگی بوده و دوره آن بلند مدت است.
در این نوع جنگ کشور مهاجم بدون خونریزی و طی فرآیند زمانی آرام و بدون نیاز به نیروهای مسلح و با استفاده از استحاله فرهنگی و فکری یک جامعه ، سلطه همه جانبه خود را بر آن جامعه تحمیل کرده و با روش نرم افزاری حساب شده آنها را مطیع کند.به طورخلاصه جنگ نرم اجرای برنامه ای حساب شده مسالمت آمیز و دراز مدت برای نفوذ در ارکان سیاسی یک نظام و به منظور تغییر سیستم سیاسی یک کشور با ایجاد تغییر و تحول اساسی و اصلی آن - « بندرریگی، .1374ذیل کلمه - علیبن موسیالرضا فقط بدین شرط ولیعهدی را پذیرفت که در هیچ یک از شئون حکومت دخالت نکند و به جنگ و صلح و عزل و نصب و تدبیر امور نپردازد.
امام در همان حال که نام ولیعهد داشت و قهراً از امکانات دستگاه خلافت نیز برخوردار میبود، چهرهای به خود میگرفت که گویی با دستگاه، مخالف است؛ نه امری، نه نهیی، نه تصدی مسئولیتی و نه هیچگونه توجیهی برای کارهای دستگاه. -1سیره ی زندگی امام رضا - ع - »نرمش قهرمانانه« اصطلاحی است که رهبر انقلاب با استفاده از آن در یک سال گذشته، طراحی و هدایت استراتژی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران را در مواجهه با کشورهای 1+5 در موضوع پروندهی هستهای مشخص کردهاند. پیش از این نیز ایشان در سال 1375 و در دیدار با مسئولان وزارت خارجه و نمایندگان سیاسی کشور، عرصهی دیپلماسی را »میدان نرمشهای قهرمانانه « خوانده بودند، اما این تعبیر را اولینبار برای تدبیر امام حسن علیهالسلام و پذیرش صلح در برابر معاویه به کار برده بودند و آن را »پرشکوهترین نرمش قهرمانانهی تاریخ« نامگذاری کرده بودند.
- امام خمینی؛1370؛ص. - 564به نظر می رسداینگونه »مانور هنرمندانه« در سیرهی دیگر ائمه علیهمالسلام نیز قابل ملاحظه و تطبیق باشد و ماجرای »پذیرش ولایتعهدی توسط امام رضا علیهالسلامازدیگر« مصادیق آن است.البته قطعاً و لزوماًدرنمونهیابی های تاریخی ودراینگونه استفادهها و درسگرفتنها برای امروز، باید به »وجه شباهت« توجه داشت و از تطبیق در دیگر موارد خودداری نمود.امام رضاعلیهالسلام درمانورهنرمندانهی پذیرش ولایتعهدی،هدف کلانی را مد نظر قرار داده وبا استفاده از این نرمش در مقابل حکومت طاغوت، نهایتاً موفق به تحقق اهدافی کلان و پیشبرد خط اصلیای شدند که دیگر ائمه علیهمالسلام هم دنبال آن بودند.
مأمون در سال 198 هجری قمری و پس از پنج سال جنگ خونین و خانمان سوز با برادرش امین -فرزند دیگر هارون الرشید- زمام حکومت و خلافت را به دست گرفت. طرفداران امین سر ناسازگاری با حکومت مأمون گذاشتند و به اعتراض و اقدام علیه آن پرداختند. از سوی دیگر، علویان و شیعیان نیز که حکومت مأمون را طاغوت می دانستند، در نقاط مختلف سرزمین پهناور اسلامی آن روز، اقدام به مبارزه و قیام میکردند.
