بخشی از مقاله
چکیده
هدف از این پژوهش تبیین جریان ولیعهدي امامرضا - ع - و مواضع سیاسی ایشان در خصوص این رویداد تاریخی است. روش تحقیق در این مقاله مبتنی بر روش تحقیق تاریخی وتفسیري است که به تحلیلِ دادههاي موجود در منابع نوشتاري میپردازد. در جریان ولیعهدي امامرضا - ع - سه جناح سیاسی رویاروي یکدیگر قرارگرفتهاند؛ امامرضا - ع - ، مأمون و فضلِسهل نمایندگان این گروهها بودند اندیشهي فراخوانی امامرضا - ع - به مرو تداوم نظریهي قدیمی الرضامنآلمحمد - ص - بود.
این نظریه که در تاسیس خلافت عباسی نقش کلیدي داشت در زمان مأمون نیز باید خیزشهاي ضدعباسی را فرومینشاند و جانی دوباره به دستگاه خلافت میداد. امامرضا - ع - در مقابل نقشهي سیاسی مأمون و فضل واکنش سیاسی حسابشده اي اتخاذ نمود. ایشان در طول سفر به ایران ودر طول اقامت در مرو با روحیهاي خستگیناپذیر، رفتارها وگفتارهاي مناسب سیاسی از خود به ظهور رساند. مجموع این تکاپوها نتایج شگفتی در جهت معرفی شخصیت ایشان تبیین مفهوم امامت و گسترش فقه سیاسی تشیع در پیداشت.
-1مقدمه
جریانولایتعهدي امامرضا - ع - یک تغییر شگفت در سیاست خلفا است . از یک منظر، پس از صلح امامحسن - ع - با معاویه این اولین بار بودکه به علویان سهم اساسی از حکومت داده شد. اما به منظور تبیین دقیق زوایاي پنهان مسأله، لازم است چراییوچگونگی رخداد آن در پیوند با کنشگرانی که باعث آن شدهاند مورد بررسیقرارگیرد. مدعاي این پژوهش این است که سه گروه مشخص در جریان ولیعهدي امامرضا - ع - نقشداشتهاند. این گروهها عبارتنداز:.1 امام- رضا - ع - و علویان به نمایندگی از طرف شیعیان .2 خاندان سهل به نمایندگی از طرف ایرانیان .3 مأمون به نمایندگی از جانب عباسیان. هر چند در درون هر گروه تضادها و اختلاف نظرهایی وجود داشت، اما در نهایت هدف اصلی هر گروه مشخص بود.
در گروه اول علویان حسنی وزیدي قیام علیه عباسیان رامجازمیشمردند . شیعیان امامی از زمان امام چهارم به دلیل حفظ وتوسعهي کمی وکیفی تشیع از قیامهاي مسلحانه پرهیزکردند.بااینوجود هم زیديها وهم امامیها حکومت عباسیان را غاصب میدانستند. در گروه دوم همکاري با عباسیان و استقلال از آنها به منظور تشکیل حکومت مستقل ایرانی و قیام علیه عباسیان مطرحبود. هدف آنها گرفتن سهم ایرانیان از حکومت ودر برخی موارد بازگرداندن شکوه ایران قدیم و درآمدن از سلطهي عباسیانبود. گروه سوم در این زمان شکافی آشکار بعد از مرگ هارون و درگیري امین ومأمون بر سر جانشینی را شاهد بود؛ ولی هر دو جناح عباسی خواستار حفظ خلافت در خاندان عباسی بودند.
با توجه به ویژگیهاي خاصی که از حیث منابع ، موضوع ولایتعهدي امامرضا - ع - دارد گریزي از توسل به روشهاي هرمنوتیکی نیست. براي نمونه عمدهي روایات مربوط به این واقعه در کتاب عیونأخبار الرضا علیه السلام نوشته ي شیخ صدوق گردآوريشدهاست. روش شیخصدوق در نگارش همان روشی است که طبري در نوشتن تاریخش از آن سودجست. گردآوري تمام اخبار چه درست وچه غلط می تواند مخاطب را سر درگمسازد ومعاندان را امیدوار که روایتی باب میل خود بیابند وبر آن استنادکنند.
با وجود این با تکیه بر فنون هرمنوتیک، از بین روایات متعدد و متناقض می توان تحلیلی که بر عقلانیت تاریخی منطبق باشد بیرون کشید. هر چند انجام این کار دشوار به نظر می رسد اما غیرممکننیست . سعی نگارنده برایناست که از بین روایات، تحلیلی از رویدادهاي سیاسیِ مربوط به ولیعهدي امام رضا - ع - ارائه دهد که عینیت بیشتري را در برداشتهباشد. مشکل دیگر این روایات ابهام زمانی وگاه مکانی است. بر پژوهشگر است که جایگاه مکانی و زمانی روایت را در مناسبترین جا که عینیت بیشتري را متبلور شود، مشخص سازد. تحقق این مهم بدون روش هاي هرمنوتیکی غیر ممکن است. از این رو، دراین پژوهش ممکن است جاي قرار گرفتن روایات با آنچه پژوهشگران دیگر در آثارشان ذکر کرده اند قدري متفاوت باشد.
-2علویان وخلفا
براي تبیین وفهم منطقی یک رویداد خاص تاریخی ریشهیابی رویدادها ضروري به نظر می رسد. ریشههاي رویارویی عباسیان وعلویان به زمان پیامبر برمیگردد.پیامبراسلام - ص - از همان آغاز دعوت، آنجا که خویشاوندانش را در یک مهمانی دعوتکرد و آز آنها براي پیشبرد دعوت الهی خویش یاريخواست، حضرتعلی - ع - را به عنوان جانشین خود معرفیکرد. در آخرین سال حیات پیامبر - ص - در جریان"غدیر" امام علی - ع - بهعنوان جانشینپیامبر - ص - اعلام شد.1 افزونبراین، حضرتمحمد - ص - در آخرین خطابه خویش فرمود: »من در میان شما دو چیز باقیگذاردم که تا به این دو تمسککنید هرگز گمراه نخواهیدشد: کتاب خدا و عترتم.«
