بخشی از مقاله
چکیده
این پژوهش با هدف بررسی و مطالعه رابطه ی انسجام و انعطاف پذیری خانواده با سازگاری اجتماعی دانشآموزان سال اول دبیرستان انجام شده است. در یک بررسی از نوع همبستگی، 296 نفر از دانشآموزان سال اول دبیرستان شهر بندر امام خمینی 149 - پسر و 147 دختر - که به روش نمونه گیری خوشه ای تصادفی چندمرحلهای انتخاب شده بودند، به پرسشنامه سازگاری اجتماعی کالیفرنیا، پرسشنامه انسجام خانواده و پرسشنامه انعطاف پذیری خانواده پاسخ دادند. تحلیل داده ها به کمک ضریب همبستگی پیرسون، رگرسیون با ورود قدم به قدم و آزمون تی برای گروه های مستقل انجام شد. نتایج نشان داد که انسجام و انعطاف پذیری خانواده، رابطه مثبت معنی داری با سازگاری اجتماعی داشته - P<0/01 - و هر دو پیش بینی کننده ی سازگاری اجتماعی در دانشآموزان بودند.
مقدمه
از سازگاری اجتماعی1 تعاریف بسیاری به عمل آمده است. گوداشتاین و لانیون - 1995 - 2 سازگاری را فرایند پیوسته ای تعریف کرده اند که در آن، تجارب یادگیری اجتماعی شخص باعث ایجاد نیازهای روانی او می گردد و نیز امکان کسب توانایی و مهارت هایی را فراهم می سازد که از آن طریق می توان به ارضاء نیازها پرداخت. اسلوموسکی و دان - 1996 - 3 سازگاریاجتماعی را فرآیندی می دانند که افراد را قادر می سازد تا رفتار دیگران را درک و پیش بینی کنند، رفتار خود را کنترل و تعاملات اجتماعی خود را تنظیم کنند. همچنین در لغتنامه روانپزشکی کمبل4، سازگاریاجتماعی انطباق شخص با محیط اجتماعی تعریف شده است که این سازگاری ممکن است با انطباق خویش با محیط و یا با تغییر دادن محیط صورت بگیرد.
بدون تردید یکی از عوامل مهم و موثر در سازگاری اجتماعی افراد، الگوهای تربیتی خانواده، چگونگی روابط میان اعضاء و شیوههای ارتباط والدین با فرزندان می باشد که می توانند نقش بسزایی در شکلگیری شخصیت و رشد شناختی، اجتماعی و عاطفی فرزندان داشته باشند. عوامل مختلف موجود در خانواده هر یک به روش و مقدار متفاوتی بر فرآیند تحول فرزندان به عنوان محصول خانواده اثر دارند. عواملی همانند تعداد اعضای خانواده، نقش هر یک از اعضا، روابط موجود در خانواده، میزان همبستگی میان فرزندان و والدین و نحوه برخورد والدین با فرزندان از جمله مهمترین متغیرهای مؤثر بر رشد فرزندان به حساب میآیند - سامانی،. - 1381 انسجام5 و انعطافپذیری6 خانواده دو بعد از ابعاد الگوی مدور ترکیبی السون هستند که به نظر می رسد در سازگاری اجتماعی فرزندان مؤثر باشند.
به نظر السون - 1999 - 7 انسجام خانوادگی، پیوند و تعهد عاطفی است که اعضای خانواده نسبت به یکدیگر دارند و شامل مؤلفه هایی همچون رابطه ی عاطفی، تعامل خانوادگی، روابط پدر و مادر، رابطه ی فرزند و والدین، میزان تعامل به لحاظ زمان و مکان، نوع دوست و علایق و همچنین نحوه گذران اوقات فراغت میباشد. انعطاف پذیری خانواده نیز به میزان تغییرپذیری در نقش ها، قوانین، کنترل و انضباط خانواده اشاره دارد و در این بعد تأکید روی ثبات در مقابل تغییرات است. در صورت انعطاف پذیری در خانواده، مدیریت خانواده به صورت دموکراتیک می باشد و کمتر حالت استبدادی دارد.
همه اعضای خانواده در تصمیم گیریها شرکت می کنند و شغل در خانواده بر اساس سن و جنس پایه گذاری نشده است - السون،. - 1999 در پژوهش های متعددی که بر نقش و اهمیت روابط خانوادگی در نوجوانی تأکید کرده اند، دو بعد از رفتار والدین، یعنی پذیرش و حمایت از فرزندان و دیگری میزان کنترل والدین بر فرزندان، مکرراً به عنوان عوامل مهم و تأثیرگذار بر رفتار فرزندان شناسایی شده اند. گرمی و حمایت والدین از نوجوان، با وجود حمایت های خارج از خانواده همیشه می تواند به عنوان یک منبع مهم حمایتی برای نوجوان باقی بماند و کنترل نوجوان توسط والدین نیز همیشه با مشکلات روانی- اجتماعی نوجوان رابطه داشته است.
- چو11 ، . - 2006 علاوه بر این پژوهشها نشان داده اند که تعادل میان پذیرش و کنترل در خانواده با سطوح بالاتر سازگاری اجتماعی در فرزندان رابطه دارد که این سازگاری به صورت روابط بهتر با همسالان، احتمال کمتر مصرف مواد مخدر و همچنین تعادل هیجانی بیشتر در نوجوانی نمایان می شود - بورنشتین و بورنشتین12 ، . - 2007 در پژوهش اسچلت و همکاران - 1997 - 13 که در زمینه ی رابطه ی شیوه فرزندپروری ادراک شده، با ویژگیهای افراد بزرگسال انجام شد، دریافتند که گرمی عاطفی والدین تأثیر زیادی در رشد حساسیت اجتماعی و دلبستگی فرزندان دارد که این تأثیر در آزمودنی های مونث بیشتر از آزمودنیهای مذکر می باشد.
همچنین بررسی پتیت و همکاران - 2001 - 14 در رابطهی نظارت و کنترل والدین با مشکلات رفتاری در نوجوانان نتایج نشان داد که نظارت و کنترل والدین با رفتارهای بزهکارانه در نوجوانان رابطه دارد. بدین صورت که سطوح بالای کنترل والدین در اوایل نوجوانی فرزندان، پیش بینی کننده میزان سازگاری در اواسط نوجوانی و بزرگسالی میباشد که این رابطه در دختران قویتر از پسران است. الیوا ، پارا و سانچز - 2002 - 15 نیز در پژوهشی تحت عنوان تأثیر والدین و همسالان بر سازگاری عاطفی در دوره نوجوانی که در در کشور اسپانیا انجام شد، دریافتند نوجوانانی که حمایت بیشتری از والدین خود دریافت میکردند از سازگاری عاطفی بهتری برخوردار بودند.
دویل و همکاران - 2004 - 16 نیز طی پژوهشی گسترده تحت عنوان رابطه والد-فرزندی و سازگاری در نوجوانی، نشان دادند که کیفیت رابطه والد- فرزندی نقش مهمی در سازگاری نوجوان دارد و ادراک فرزندان از افزایش طرد از سوی والدین و کاهش گرمی رابطه والدین، پیشبینی کننده امنیت ادراک شده کمتر در مدرسه، آزار رسانی بیشتر به دیگران و رابطه مثبت کمتر با خواهر و برادران می باشد. همچنین دختران نسبت به پسران، خانواده خود را کمتر طرد کننده و دارای انسجام بیشتر ادراک می کردند.
لوسیا و برسلاو - 2004 - 17 در یک مطالعه رابطه ی انسجام خانواده را با مشکلات رفتاری کودکان 6 و 11 ساله نشان دادند که انسجام خانواده به عنوان یک عامل مهم در سلامت روان کودکان مؤثر می باشد. همچنین میزان انسجام خانواده، تأثیرات دائمی و سودمندی بر مشکلات رفتاری کودکان دارد. در پژوهش موهاراجا و لاثا - 2005 - 18 نیز مشخص شد که عواملی همچون انسجام، کنترل و تعارض موجود در خانواده تا حدود زیادی پیشبینی کننده سازگاری اجتماعی در نوجوانان میباشند. همچنین دختران در مقایسه با پسران، تعارض بیشتر و انسجام کمتری را در خانواده ادراک می کنند. ولی پسران بر خلاف دختران، ادراک بالاتری از میزان کنترل موجود در خانواده و قوانین تعیین شده توسط والدین دارند.
همچنین چو - 2006 - 19 در پژوهشی با بررسی رابطهی فرزندپروری والدین با سازگاری روانی-اجتماعی نوجوانان که در کشور سنگاپور انجام شد، نشان داد که کنترل والدین با سازگاری روانی-اجتماعی نوجوانان رابطه دارد و نوجوانان هر نوع تلاش والدین برای کنترل آنها را، به عنوان تلاشی برای محدود کردن خودمختاری خود تفسیر می کنند. در مقابل حمایت والدین از خودمختاری نوجوانان وکمتر کردن کنترل، میتواند موجب بهبود عزت نفس، رشد خودمختاری و قابلیت اجتماعی آنان شود.
