بخشی از مقاله
چکیده
زمینه و هدف: مطابق الگوی هشت مرحله ای روانی اجتماعی اریکسون شکل گیری هویت عمده ترین تکلیف دوره نوجوانی است یعنی در این دوره نوجوان در جستجوی هویت بوده ،جستجویی بی همتا و یافتن این پاسخ که او کیست؟ چه نقشی باید در جامعه ایفا نماید .او کودک است یا بزرگسال؟توانایی او برای پذیرش نقش همسری یا سرپرست خانواده تا چه حد خواهد بود؟ و این جستجو فرآیندی است که بررفتار نوجوان تاثیر میگذارد و نوجوان دراین مسیر برای جستجوی هویت بحرانی را تجربه میکندو باید سردر گمی نقش راحل و فصل نموده و تلاش کند تا به هویتی باثبات دست یابد و ناگزیر از پاسخگویی در حیطه ارزشها،شغل،تعاملات بین شخصی،نقش جنسیتی ،مذهبی،وابستگی های سیاسی و مواجهه با تغییرات جسمانی ناشی از بلوغ باشد.
همچنین امیال تازه ای در وی ظهور نموده که باید برای برآورده شدنشان اهداف تازه ای خارج از چارچوب کانون خانواده جستجو کند در این دوره روابط اوبیشتر به همسالان گرایش یافته و از این سن به بعدروابط اجتماعی اوگسترش یافته و با کسب استقلال از والدین مواجه شده و انسجام مسءولیتهای اجتماعی و تحکیم آن در فرد با وجودی که باید از سنین کودکی با تقسیم وظایف و عملکرد صحیح خانواده آغاز گردیده و در وی نهادینه شده باشدولی از ویژگی های خاص این سن تلاش برای استقلال از خانواده بوده اگر فرد مراحل قبل را به خوبی طی ننموده و اعتماد به نفس کافی نرسیده باشد فردی مسءول در برابر اعمال خویش نبوده و نشانی از وجود روابط درست بین فردی ،سازش یافتگی و پختگی اجتماعی در وی پدیدار نخواهد شد.
بی مسءولیتی از بعد عاطفی هم میتواند مزرح شود و به عنوان باوری غیر منطقی که وقایع را متاثر از عوامل بیرونی و خارج از کنترل خویش میداند این موارد نشانه ای از آشفتگی عاطفی است و فرد معتقد است که باید همواره فردی قویتر از او در کنارش بوده و در همه موارد به او اتکا داشته باشد اینها وابستگی و عدم مسءولیت پذیری را نشان میدهد که میتواند تظاهرات خود را در حوزه های فردی،خانوادگی،اجتماعی و نزدیکان بروز دهد.خانواده مسءولیت اصلی اجتماعی کردن فرزندان را برعهده دارد اما نباید نقش همسالان ،اجتماع،مدرسه در شکل گیری شخصیت نوجوان از نظر پنهان بماند.مطالعه حاضر با هدف تعیین رابطه بین انسجام خانواده و میزان مسءولیت پذیری دانش آموزان دختر متوسطه در شهرستان پاکدشت استان تهران در سال تحصیلی 95-94انجام شد.
کلمات کلیدی: انسجام ،خانواده،مسءولیت پذیری ، دانش آموزان متوسطه ،نوجوان
.1 مقدمه
نوجوانی مرحله ا ی مهم وبرجسته در رشد و تکامل اجتماعی و روانی فرد به شمار میرود - شعار ی نژاد - .79 عده ای ازروانشناسان معتقدند نوجوانی دوره ی طوفان وفشار است درحالی که عده ای دیگر مطرح می کنندکه نوجوانی الزاما دوره طوفان وفشار نیست.تفسیر این دو دیدگاه تاحدزیادی بستگی به این دارد که تقاضاهاوانتظارات درحال تغییر ونحوه ارتباط با اطرافیان وبخصوص محیط خانواده ومدرسه ازنوجوان چیست. - شعاری نژاد - 77 خانوار منبع مهمی فراهم می کندکه سبب حفظ بهزیستی همه اعضا می شود.وجودانسجام خانوادگی مهمترین نیاز اساسی هرخانواده ای است انسجام یکی از ساختارهای پرقدرت خانواده ،احساس همبستگی ،پیوند،تعهدعاطفی است که اعضای خانواده نسبت به هم دارند. - السون - 1999شالوده انسجام وثبات خانواده وارتباطات اثربخش درخانواده است. - آسونی بارواولونیروجوآروا2006 وبرعکس - .عدم انسجام پیامدهای منفی ازجمله سوءمصرف مواد،بزهکاری - مولگارد،اسپاث وردموند2000،بوتوین وگریفین - 2004 وقانون گریزی فرزندان چنین خانواده هایی می شود.فرزندانی که مهارتهای زندگی وتوانمندی دفاع ازخود وعلایقشان را درموقعیتهای سخت زندگی دارند - سازمان جهانی بهداشت - 1379کمتردستخوش تزلزل می شوند،کیفیت زندگی وشکل گیری هویت بهتری خواهندداشت وازشادکامی وعزت نفس - رجایی - 1389بهتری برخوردارخواهندبود.
روش تحقیق:
در این مطالعه توصیفی - از نوع همبستگی - 408 دانش آموز مقطع متوسطه اول و دوم از شهرستانهای استان تهران منطقه پاکدشت مورد مطالعه قرار گرفتند دانش آموزان به شیوه تصادفی از مدارس مختلف انتخاب شدند مدارس ایران،اطهر،رسالت،شرافت،شهدادر لیست نمونه ها و جامعه آماری قرار گرفت. بااستفاده از پرسشنامه انسجام خانواده برگرفته از کتاب آزمونهای روانشناختی دکتر ساعتچی انجام شده که این پرسشنامه شامل 28 سوال بوده و با توجه به مقیاسها چنین نمره گذاری می شود:کاملا موافقم5=نمره،موافقم4=،نظری ندارم3=،مخالفم2=،کاملا مخالفم1= امتیاز بندی میشود.
تعاریف عملیاتی و نظری متغیرها:
دانش آموز متوسطه:با تغییر نظام آموزش به سیستم 6:3:3 و حذف دوره راهنمایی دانش آموزانی که پس از گذراندن پایه ششم وارد مقطع بعدی میشوند با عنوان متوسطه اول معرفی می گردند و سالهای بعدی تحصیلی به عنوان متوسطه دوم تعریف میگردد.
تعریف عملیاتی انسجام خانواده:
هر آزمودنی مجموع نمراتی که از پرسشنامه به دست می آورد حداکثر نمره قابل اکتساب 140 و حداقل 28 می باشد50درصدبالای نمرات - بالاتراز نمره - 96تحت عنوان انسجام بالا و 50درصد نمرات پایین - پایین تر از - 96تحت عنوان انسجام پایین مطرح شده اند .
تعریف نظری انسجام خانواده:
خانواده کلیتی است که تحت تاثیرکنش متقابل اعضاء و عناصر مختلف قرار میگیرد و مانند هرنطظام اجتماعی دیگر نیازهایی اساسی دارد از حمله آن نیازهای اساسی احساس ارزشمندی،احساس امنیت فیزیکی،صمیمیت و وابستگی،احساس مسیولیت ،نیاز به شادی و تایید و تصدیق و در نهایت انسجام خانوادگی میباشد - براوشاو، - 2001
تعریف عملیاتی مسءولیت پذیری:
مجموع نمراتی که آزمودنی از پاسخنامه 1و2 دریافت میکند.تعریف نظری مسءولیت پذیری:یکی از فاکتورهای سلامت اجتماعی به شماررفته و شامل مشارکت اجتماعی،مسءولیت پذیری اجتماعی نیز میشود.عملکرد و فعالیتهای نیروی انسانی که در جهت اجرای وظایف و مسءولیتهای ،محوله بیشترین کار آیی را داشته باشد - جمالی فر - 1382مجموع رفتارهایی که فرد مرتبط با مسیولیتهای خویش باید نشان دهد - فتحی آذر - 1381
نحوه نمره دهی و تفسیرنتایج پرسشنامه:
50درصدبالای نمرات - بالاتراز نمره - 96تحت عنوان انسجام بالا و 50درصد نمرات پایین - پایین تر از - 96تحت عنوان انسجام پایین مطرح شده اند حداکثر نمره قابل اکتساب 140 و حداقل 28 می باشدمطالعه تحقیقاتی رضویه و سامانی - 1379 - در رابطه با مقیاس براساس 8عامل - همبستگی با پدر،مادر،مدت تعامل،مکان،تصمیم گیری،ارتباط عاطفی،روابط زناشویی و رابطه والدین با فرزندان - حاکی از کفایت این مقیاس برای ارزیابی همبستگی فرد با والدین بود.
ابزار:
با ااستفاده از پرسشنامه انسجام خانواده برگرفته از کتاب آزمونهای روانشناختی دکتر ساعتچی انجام شده که این پرسشنامه شامل شامل 28 سوال از کتاب فوق الذکر دکتر ساعتچی چنین نمره گذاری می شود:کاملا ×موافقم5=نمره،موافقم4=،نظری ندارم3=،مخالفم2=،کاملا مخالفم1= امتیاز بندی میشود.
تفسیر و نمره گذاری پرسشنامه:
برای بررسی میزان مسیولیت پذیری از پرسشنامه مهارتهای زندگی دکتر ساعتچی که در کتاب آزمونهای روانشناختی چاپ شده است استفاده نموده ایم که شامل144سوال بوده و19خرده مقیاس را تشکیل می دهد ولی تعداد 4سوال به نشان دادن مسءولیتهای شخصی اختصاص داده شده است که مورد استفاده قرار داده ایم . برای سنجش میزان مسیولیت پذیری در منزل نیز از سوالات پرسشنامه منیره کردلو کارشناس ارشد مشاوره که در سال 1389 تهیه و هنجاریابی شده است بهره گرفته ایم. - مسءولیتهایی که روزانه فرد در منزل برعهده داردشامل 9مورد ×است و حداقل امتیاز 0 و حداکثر 9 خواهد بود:
-1نظافت منزل
-2خرید
-3شستشوی وسایل
-4نگهداری خواهر یا برادر کوچکتر
-5 مشارکت در تصمیم گیری های خانواده
-6آماده نمودن وسایل سفر
