بخشی از مقاله
چکیده:
در سال های اخیر، کاربرد اخلاق در محیط های کار به یک ضرورت جدی تبدیل شده است. اخلاق کار، اخلاق حرفه ای، کدهای اخلاقی و مرام نامه های اخلاقی مفاهیمی است که در گستره دانش مدیریت مطرح شده است - گودرزی، . - 1384 پیچیده تر شدن روزافزون سازمان ها و افزایش میزان کارهای غیر اخلاقی، غیر قانونی و غیرمسئولانه در محیط های کاری توجه مدیران و صاحبنظران را به بحث اخلاق کار و مدیریت اخلاق معطوف ساخته است - سلطانی، . - 1382
»اخلاق« درلغت، به معنای عادت، رویه، سجیه و ... است .در اصطلاح، به آن دسته از صفات مثبت اطلاق می شود که با هنجارهای جامعه همخوانی دارند - قاسمی، . - 1390اخلاق حرفه ای، حوزه ای تخصصی در دانش اخلاق است که مسئولیت های اخلاقی بنگاه ها و مشاغل و نیز تحلیل مسائل اخلاقی در کسب و کار را بیان می کند - فرامرز قراملکی، . - 1383تحلیل اخلاق حرفه ای محتاج تحلیل اخلاق و حرفه است. یکی از پژوهشگران عوامل تاثیرگذار بر اخلاق حرفه ای را به سه جنبه تقسیم می کند:
مقدمه
پژوهش حاضر با هدف بررسی تاثیر اخلاق حرفه ای اسلامی بر موفقیت مسیر شغلی کارکنان دانشگاه در دو استان سمنان و زنجان انجام شده است. پس از انجام مطالعات نظری و شناسایی متغیر های اخلاق حرفه ای اسلامی و موفقیت مسیر شغلی مدل مفهومی نهایی طراحی شد که در آن، اخلاق حرفه ای در دو حوزه ارتباط با خود و ارتباط با دیگران و موفقیت مسیر شغلی نیز دو حوزه عینی و ذهنی در نظر گرفته شد. برای سنجش متغیر، از پرسشنامه محقق ساخته که در مجموع شامل 39 پرسش بود، استفاده شد.
جامعه آماری شامل 150 نفر از کارکنان دانشگاههای دولتی استان زنجان میباشد.دادههای جمعآوری شده با استفاده از نرم افزار spss نسخه 23 تحلیل شد. نتایج پژوهش، تاثیر مثبت مولفههای اخلاق حرفهای اسلامی بر موفقیت مسیر شغلی کارکنان را نشان داد. تاثیر اخلاق حرفه ای اسلامی بر موفقیت مسیر شغلی کارکنان دانشگاهها
.1جنبه فردی: یعنی ویژگی ها و خصیت های فردی، ارزش های مذهبی، ملاک های شخصی، عوامل خانوادگی، باورها و اعتقادات و شخصیت از جمله عوامل تاثیرگذار بر اخلاق حرفه ای از جنبه فردی هستند.به احتمال زیاد، فردی که فاقد صلاحیت های اخلاقی شایسته از لحاظ فردی باشد، از معیارهای اخلاق حرفه ای متناسبی نیز برخوردار نخواهد بود.
.2 جنبه سازمانی: عواملی مثل رهبری، مدیریت ، ارتباط با همکاران، ارتباط با زیردستان و فرادستان، نظام تشویق و تنبیه، انتظارهای همکاران، قوانین و مقررات و رویه ها، جو و فرهنگ سازمانی در این حیطه قرار می گیرند. بدیهی است که نامطلوب بودن عوامل مذبور، عامل تهدید کننده اخلاق حرفه ای خواهد بود.
.3 جنبه محیطی: عوامل اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی و همچنین دیگر سازمان ها و عوامل رقابتیی بین آن ها، از جمله عوامل تاثیر گذار بر اخلاق حرفه ای هستند
یکی از منابع غنی در اخلاق حرفه ای، آموزه های دین مبین اسلام است. اما شناخت و ترویج اخلاق حرفه ای برمبنای اسلام، بدون تحلیل آموزه های اخلاقی در منابع اسلامی از قبیل قرآن و نهج البلاغه امکان پذیر نیست. براساس تحقیق فراهانی و اشرفی - - 1393 اصول اخلاقی مطرح در نهج البلاغه مشتمل بر: اصل احترام، اصل آزادی، اصل انصاف، اصل وفای به عهد، اصل امانت، اصل صداقت، اصل مسئولیت پذیری، اصل نقادی و انتقادپذیری، اصل مدارا و سعه صدر، اصل قانون مداری، اصل اعتدال واصل رازداری است.
مسیر شغلی به مجموعه ای از کارها و مشاغلی اشاره می کند که افراد در مدت زندگی کاری خود بر عهده می گیرند. در حالی که اصطلاح مسیر شغلی به طور کلی برای همه حرفه ها و مشاغل به کار می رود، در طول زمان این اصطلاح دلالت های ضمنی متعددی داشته است. عمومی ترین کاربرد آن عبارت از پیشرفت در کار است درموارد دیگر اصطلاح مسیر شغلی به هر تعهد بلند مدتی که همراه با سرمایه گذاری روانشناختی وسیع در یک حرفه یا یک سازمان باشد، دلالت دارد
تعهدات روان شناختی در یک سازمان، باورهایی است که کارکنان یک سازمان نسبت به سازمان خود دارند و آنها را از یک ارتباط ساده با همکاران به انجام کارهایی داوطلبانه برای سازمان و خدمت صادقانه به همکاران سوق می دهدبنابراین، می توان گفت که در یک سازمان، علاوه بر ارتباطاتو تعهدات مسیر شغلی افراد ، متغیرهای پیشرونده ای چون درآمد، امنیت شغلی و سازمانی نیز وجود دارند - سمیعی به نقل ازکاپلی1 و ادلستون2 و همکاران ، - 1393، متغیرهایی که افزایش و کاهش آنها ناشی از انجام یک سری فعالیت های شغلی است.
فعالیت های شغلی انجام گرفته توسط کارکنان براساس پژوهش آکاه و هیتون3 یک سازمان می تواند شرایطی را فراهم آورد تا نیازهای افراد به طور کامل برطرف شود و به دنبال آن میزان رضایت درونی افزایش یابد . میزان رضایت درونی از کار و زندگی همان موفقیت مسیر شغلی است
موفقیت کارراهه را می توان به عنوان پیامدهای شغلی و روانشناختی حاصل از تجربه شغلی تعریف کرد، موفقیت کارراهه سازه ای است که با تصور فرد از میزان موفقیت در کار از دیدگاه خودش و نیز میزان موفقیت در مقایسه با همکاران یا حتی افراد مهم از نظر فرد ارتباط دارد ومفهومی است تحت عنوان موفقیتهای واقعی یا عینی، و ادراک شده یا ذهنی که فرد در زندگی کاری خود به دست می آورد - زاهدی، زکی زاده، . - 1393
بر اساس مطالعات و تحقیقات هاقس موفقیت کارراهه شامل دو بعد عینی و ذهنی می شود. با توجه به اینکه موفقیت عینی و ذهنی مسیر شغلی می تواند بر آینده ی شغلی افراد موثر باشد و نوع آن بر سطح اخلاق حرفه ای اسلامی مؤثر است و رضایت از کار و رضایت از زندگی را به دنبال دارد، مسئله ی قابل بررسی در این تحقیق، ارتباط بین موفقیت مسیر شغلی عینی و ذهنی براخلاق حرفه ای کارکنان است. سؤالات تحقیق مربوط به این مسئله عبارتند از:
1. سطح پایبندی به اصول اخلاق حرفه ای اسلامی کارکنان دانشگاه چگونه است؟
2. سطح موفقیت مسیر شغلی عینی - حقوق و دستمزد، ارتقا، امنیت شغلی - و ذهنی - پیشرفت، استقلال، شایستگی، ارزشها، آزادی - کارکنان دانشگاههای دولتی استان زنجان و سمنان چگونه است؟
3. تاثیر اخلاق حرفه ای اسلامی بر موفقیت مسیر شغلی کارکنان چگونه است؟
مروری بر ادبیات و مدل مفهومی تحقیق
الف - اخلاق حرفه ای اسلامی سلطانی معتقد است برای سالم سازی محیط سازمانی، دو سازوکار
وجود دارد: یکی سازو کار قانون و دیگری سازوکار اخلاق که فراتر از قانون است و به صورت پایدار و نهادی می تواند سالم سازی را به صورت فرایند بر سازمان حاکم کند - سلطانی، بیتا، ص. - 102
اخلاق بر دو قسم است :فردی و حرفه ای .اخلاق، همیشه به صورت موضوعی شخصی بررسی شده است و همواره یکی از مشکلات این بود که اخلاق در حوزه کسب و کار مطرح نبوده است و خلا بررسی ها در حوزه اخلاق حرفه ای احساس می شود. دین مبین اسلام، کامل و جامع، و پاسخگوی تمام نیازهای بشر است و در زمینه اخلاق حرفه ای نیز دستورهایی دارد.
اخلاق، جمعخُلق است.دو کلمهخَلق خُلقو در لغت عرب از یک ماده اند .مراد ازخَلق، چهره ظاهری و ساختمان طبیعی، و مراد ازخُلق، ویژگی های نفسانی و صفات معنوی است که در درون آدمی رسوخ دارند و ثابت اند و به روح، شکل خاصی می بخشند؛ ولی از نظر ظاهری، مشهود نیستندخُلق. ملکه ای است نفسانی که موجب می شود عملی به آسانی و بدون نیاز به تفکر و تأمل، از انسان صادر شود - کتابچی، 1383 ، ص . - 17 اخلاق در حقیقت ، ملکاتی است که در نفس انسان حاصل می شود و بر سلوک و رفتار او تأثیر می گذارد؛ یعنی به اعمال انسان در زندگی جهت می دهد . اخلاق، حالتی درونی است که آن را از کردار و رفتار فرد کشف می کنیم
همچنین اخلاق را به مجموعه ای از صفات روحی و باطنی انسان تعریف کرده اند که به صورت اعمال و رفتاری که از خلقیات درونی انسان ناشی می شود، بروز ظاهری می یابد . بدین سبب گفته می شود که اخلاق را میتوان از راه آثارش تعریف کرد.استمرار یک نوع رفتار خاص، دلیل بر آن است که این رفتار یک ریشه درونی و باطنی در عمق جان و روح فرد یافته است که آن را خلق و اخلاق می نامند
قراملکی معتقد است اخلاقیات به عنوان مجموعه ای از اصول، اغلب به منشوری برای راهنمایی و هدایت تعریف می شود .این مجموعه اصول، چارچوبی برای اقدام ارائه می کند .اخلاق، مسئولیت پذیری در قبال حقوق افراد است. حقوق مردم جایگاه مهمی در آموزه های دینی دارد و بر حسب برخی روایات، خداوند حق الناس را بر حق خود مقدم کرده است. بنا نهادن تعریف اخلاق بر رعایت حقوق است. تعریف افراد، برگشت به آموزه های دینی، و احیای رهیافت هایی چون رساله حقوق امام سجاد اخلاق به مسئولیت پذیری در قبال حقوق افراد، در مقایسه با تعریف های دیگر، از قابلیت به کار بستن برخوردار است
اخلاقیات، ارتباطی نزدیک و تنگاتنگ با ارزشها دارند و به آن همچون ابزاری نگریسته می شود که ارزشها را به عمل تبدیل می کند .اخلاق، یعنی رعایت اصول معنوی و ارزشهایی که بر رفتار شخص یا گروه، حاکم است؛ مبنی بر اینکه درست چیست و نادرست کدام است
اخلاق را گاهی به چند قسم تقسیم می کنند:اخلاق فردی؛ اخلاق اجتماعی؛ اخلاق خانواده؛ اخلاق معلم؛ اخلاق دانشجو و. ...تقسیمات اخلاق، به اعتبار ارتباطات و موقعیت های مختلفی است که انسان دارد. انسان در رابطه ها و موقعیت های گوناگونی قرار دارد؛ در خانه، در موقعیت پدر ، مادر ، همسر یا فرزند است و با اعضای دیگر خانواده رابطه دارد؛ در کوچه و محله، همسایه است و با همسایگان دیگر رابطه دارد؛ در جامعه، در موقعیت شغلی خویش، یا معلم و مربی است یا متعلم و متربی؛ گاه طبیب است، گاه فرمانده، مدیر یا رئیس. شخص در هریک از این موقعیت ها ، به تناسب با افراد رابطه دارد
یکی از مشکلات ما این است که اخلاق هیچگاه در حوزه کسب و کار، یا به طور کلی، در حوزه اجتماعی و سیاسی ما مطرح نبوده، بلکه همواره موضوعی شخصی بوده است. انسانها به اینکه درستی و راستی خواست آنهاست، اذعان دارند؛ اما در عین حال، مطالعات نشان می دهد که بیشتر مردممعمولاً کارها را به همان درستی ای که از دیگران انتظار دارند، انجام نمی دهند. افرادی که در فعالیت هایشان درستی را رعایت می کنند، نسبت به مسئولیت های اجتماعی شان متعهدند و دستاورد این تعهد برای آنها ، سوددهی بیشتر است.
در آموزه های دینی، هم به اخلاق فردی و هم به اخلاق حرفه ای توجه شده است. اخلاق فردی در سازمان این است که کارکنان در احوال شخصی خود، دارای چه اخلاق و روحیات و رفتارهایی باشند
اخلاق حرفه ای عبارت است از مجموعه قوانین اخلاقی که در وهله اول، از ماهیت حرفه یا شغل به دست آمده است. اخلاق حرفه ای، مسئولیت اخلاقی فرد از حیث شغل است .پزشک به عنوان شخص حقیقی، مسئولیت های اخلاقی دارد. مسئولیت های اخلاقی او برخاسته از شغلی است که بر دوش گرفته است؛ به گونه ای که اگر شغل دیگری می پذیرفت، مسئولیت های اخلاقی وی تغییر می کرد. هر شغلی به اقتضای حرفه ای، مسئولیتهای اخلاقی خاصی می آفریند
یکی از شاخه های دانش اخلاق که به تازگی در ایران جایگاهی پیدا کرده، حوزه اخلاق حرفه ای است که لازم است ازلحاظ معرفتی بیشتر به آن توجه شود. یکی از منابع غنی در اخلاق حرفه ای، آموزه های دین مبین اسلام است. اخلاق حرفه ای نیازمند یک نظام اخلاقی است. در جهان نظام های اخلاقی مختلفی وجود دارد .برخی از نظام های اخلاقی، فارغ از دین، وکاملاً سکولاریستی و لائیک اند؛ برخی دیگر از نظام های اخلاقی مبتنی بر وحی و تعالیم دینی اند . فرهنگ وابسته بودن اخلاق حرفه ای اقتضا می کند که نظام اخلاقی در فرهنگ اسلامی، صبغه اسلامی داشته باشد.
اسلام، دینی است که یکی از رسالت های مهم آن، اخلاق است.اخلاق حرفه ای، به دلیل هویت اسلامی، ملاک نهایی اخلاق و اصول راهبردی آن را از قرآن و روایات کسب می کند و جدول فضایل و رذایل را نیز از آن ها استنباط می کند
بنابراین، اخلاق حرفه ای باید در عین حرفه ای بودن، اسلامی باشد و مراد از اسلامی بودن، بهره مندی از منابع بسیار مهم قرآن و روایات است؛ البته این به معنای بی نیازی از سایر منابع نیست.
ب - موفقیت مسیر شغلی - کارراهه - مفهوم موفقیت مسیر شغلی در اواخر دهه ی هفتاد توسط وا ن مانن 1 و شاین 2 مطرح شد. یک کارراهه می تواند به عنوان یک مسیر سازمان یافته تعریف شود که توسط یک فرد در طی زمان و مکان در اختیار گرفته می شود. این تعریف به صورت ضمنی به موفقیت یا شکست اشاره ای نمی کند. اما این اصطلاح معمولا بازتاب دهنده پیشرفت یا موفقیت فرد در یک حرفه در نظر گرفته می شود.
اکثر تحقیقات صورت گرفته موفقیت را براساس اجماع نظر ادراک شده توسط افرادی که کار راهه دیگران را ارزیابی می کنند، بررسی کرده اند و عموما نیز در این زمینه از معیارهای عینی - پست شغلی، حقوق و ترفیع - استفاده کرده اند - زاهدی، زکی زاده، . - 1393 موفقیت کارراهه را میتوان به عنوان پیامدهای شغلی و روانشناختی حاصل از تجربه شغلی تعریف کرد. موفقیت کارراهه سازه ای است که با تصور فرد از میزان موفقیت در کار از دیدگاه خودش و نیز میزان موفقیت در مقایسه با همکاران یا حتی افراد مهم از نظر فرد ارتباط دارد و مفهومی است تحت عنوان موفقیتهای واقعی یا عینی، و ادراک شده یا ذهنی که فرد در زندگی کاری خود به دست می آورد
بر اساس مطالعات و تحقیقات هاقس موفقیت کارراهه شامل دو بعد عینی و ذهن می شود. موفقیت مسیرشغلی عینی موفقیت کارراهه عینی اشاره به نتایجی دارد که توسط فرد به دست آمده اند و می توانند دیده شوند، اندازه گیری شوند و به صورت عینی توسط سایرین طی کار راهه ارزیابی شوند - زاهدی،زکی زاده به نقل از جیو، نایو، یانگ، - 1393 .موفقیت عینی کار راهه رویدادهایی قابل مشاهده می باشند. این پیامدها شامل پرداخت ، ارتقاء، تعالی و شأن شغل را شامل می شود
موفقیت مسیرشغلی ذهنی سنجه های ذهنی موفقیت کارراهه در دنیای معاصر بسیار با اهمیت می باشند و پژوهشگران و محققان به معیارهای ذهنی به عنوان یکی از پیش بینی کننده های مهم رضایت از مسیر کارراهه توجه خاصی را مبذول می کنند.پیامدهای ذهنی موفقیت کارراهه شامل توسعه مهارتهای جدید، تعادل زندگی شخصی و زندگی کاری و چالشی بودن کار برای افراد را شامل می شود و اگر ارزیابی ذهنی افراد از موقعیتی که دارند مثبت باشد، باعث شکل گیری احساس رضایت در آنها می شود
در مطالعات کارراهه موفقیت کارراهه به ابعاد درون زا و برون زا تقسیم شده است. موفقیت برونزا نماینده مولفه عینی موفقیت کارراهه است و اشاره به دستاوردها یا پیامدهای قابل مشاهده کار راهه مانند دستمزد، ترفیع ها، برتری و جایگاه حرفه ای دارد .موفقیت درونزا نماینده مولفه های ذهنی موفقیت کارراهه است و اشاره به احساسات و واکنش ها به کارراهه های خود فرد دارد و معمولا برحسب موفقیت روانشناختی مانند رضایت کارراهه، تعهد به کارراهه و رضایت شغلی سنجیده می شود.
