بخشی از مقاله
چکیده
هدف از پژوهش حاضر تبیین رابطه ی اخلاق اسلامی کار با رفتار شهروندی سازمانی کارکنان آموزش و پرورش شهرستان مرودشت بوده است.روش تحقیق توصیفی از نوع همبستگی و جامعه آماری این تحقیق شامل کارکنان آموزش و پرورش بالغ بر 110نفر است، طبق جدول مورگان حجم نمونه برابر با92 نفر به روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای انتخاب شدند. جهت جمع آوری اطلاعات از دو پرسشنامه رفتارشهروندی سازمانی پودساکف وهمکاران و پرسشنامه اخلاق اسلامی کاریوسف استفاده شده است.به منظور استخراج و تحلیل اطلاعات از روش آماری ضریب همبستگی و رگرسیون همزمان و گام به گام استفاده شده است.نتایج نشان دادکه بین اخلاق اسلامی کار با رفتارشهروندی سازمانی رابطه مستقیم و معناداری وجود دارد.اخلاق اسلامی کار می تواند رفتارشهروندی سازمانی را پیش بینی کند.
مقدمه
نیروی انسانی بعنوان یکی از ارزشمند ترین سرمایه های سازمانی،مهمترین مزیت رقابتی ومهمترین منبع در اقتصاد دانش محور امروز قلمداد میشود.این سرمایه ارزشمند به دلیل اثر شگرفی که در اثربخشی سازمان دارد گوی سبقت را از دیگر سرمایه های سازمانی به لحاظ اهمیت ربوده است.بر همین اساس است که امروزه سازمان ها و مدیران با کاربست راهکار ها و شیوه های مختلف،سعی در جذب بهترین و زبده ترین نیروی انسانی را دارند{1} نقش نیروی انسانی در پیشبرد امور جامعه دارای اهمیتی والاست و موثرترین رکن تحولات اقتصادی،اجتماعی وفرهنگی محسوب میشود.پیشرفتهای اقتصادی و اجتماعی و تجهیز نیروی انسانی متعهد،متخصص و ماهر وافزایش مهارتهای مداوم او را اجتناب ناپذیر می کند.
اکنون که اهمیت شهروندان بعنوان یکی از منابع بسیار مهم سازمان ادراک شده رفتار آنها میتواند بسیار با اهمیت تلقی شود.از این روست که پژوهش در مورد رفتارشهروندی سازمانی توجه محققان را به خود جلب کرده است.{2}این متغیر با الهام از یک شهروند خوب ،کارمندی را توصیف می کند که برای انجام وظایف خود و به طور کلی برای کمک به عملکرد بهتر سازمان،از هیچ تلاشی حتی افزون تر از وظایف ازپیش تدوین شده خود فروگذار نیست.
به بیان دیگر کارکنان برخوردار از رفتار شهروندسازمانی همانند یک شهروند متعهد در جهت اعتلای سازمان حاضرند که بدون هیچ چشم داشتی تلاش کنند.بطور طبیعی در صورتی که سازمان ها بهره مند از چنین کارکنانی باشند،دغدغه اثربخشی ندارند و می توانند در عرصه رقابت با فراق خاطر به فکر سرمایه گذاری در عرصه های دیگر موثر بر اثربخشی باشند.مدیران نیز در صورت بهره مندی از این کارکنان اکثر وقت خود را صرف اموری غیر از امور مربوط به وظایف زیردستان می کنند..{3}مهمترین عامل موثر بر در افزایش یا کاهش بهره وری یک سازمان کیفیت منابع انسانی آن سازمان است .
در بین عوامل موثر بر بهره وری ،انسان تنها عاملی است که عملکرد وی هیچگونه محدودیتی ندارد و تا حد غیر قابل تصوری می تواند افزایش یابد{4}رفتار شهروندسازمانی برای هر سازمان مطلوب است چرا که با متغیرهای سازمانی مهمی همچون رضایت شغلی،بهبود عملکرد ،نگهداری سیستم و بهره وری سازمان ارتباط دارد نتایج مطالعات نشان می دهد که مدیران می توانند رفتار شهروند سازمانی را با ایجاد یا بهبود محیط کاری مثبت پرورش دهند.
بطور کلی رفتارشهروندی سازمانی یک نوع رفتار ارزشمند و مفید است که افراد آن را بصورت دلخواه،داوطلبانه از خود بروز می دهند.به این ترتیب مطالعه و بررسی اینگونه رفتار در سازمان بسیار مهم و ضروری به نظر می رسد{5} اخلاق اسلامی کار توجه به زندگی انسان و طبیعت رفاه اقتصادی و اجتماعی ،ارتباطات باز،صادقانه و حقوق شهروندی است. اخلاق تلاشی نظام یافته در جهت معنا بخشی به تجارب معنوی فردی و اجتماعی از راه تعریف و تدوین قوانینی که باید ناظر بر رفتار انسان ها باشد.
دی جورج - - 1999یکی از نتایج رعایت اخلاق اسلامی کار در سازمان،تنظیم بهتر روابط در سازمان است که این به نوبه خود باعث افزایش جو تفاهم در سازمان و کاهش تعارضات بین افراد و گروه شده ،عملکرد تیمی را بهبود می بخشد..{6}تحقیقات متعددی نشان دادند که حضور ارزش های اخلاقی در سازمان ها تعهد سازمانی را نیز افزایش داده و منجر به تلاش بیشتر برای افزایش عملکرد خواهد شد.یکی از نگرش های مثبت در سازمان های اخلاق گرا تعهد سازمانی است،کارکنان تعهد،اهداف و ارزش های سازمانی را پذیرفته اند و امیدوارند که با سازمان بمانند و تمام تلاش خود را برای تعالی آن بکار گیرند.
{7}اخلاق مجموعهای از صفات روحی و باطنی انسان است که به صورت اعمال و رفتاری که از خلقیات درونی انسان ناشی میشود، بروز ظاهری پیدا میکند و بدین سبب گفته میشود که اخلاق را از راه آثارش میتوان تعریف کرد. استمرار یک نوع رفتار خاص، دلیل بر آن است که این رفتار یک ریشه درونی و باطنی در عمق جان و روح فرد یافته است که آن ریشه را خلق و اخلاق مینامند.دامنه اخلاق را در حد رفتارهای فردی تلقی میکنند، اما رفتارهای فردی وقتی که در سطح جامعه یا نهادهای اجتماعی تسری پیدا میکند و شیوع مییابد، به نوعی به اخلاق جمعی تبدیل میشود که ریشهاش در فرهنگ جامعه میدواند و خود نوعی وجه غالب مییابد که جامعه را با آن میتوان شناخت.
دانشمندان اخلاق این واژه را در معانی متعددی به کار برده اند.یکی از رایج ترین این معانی عبارت است از :صفات یا ملکات نفسانی که در نفس انسان رسوخ کرده و پایدار شده باشد و باعث میشود کارهای متناسب با آن صفات بطور خود جوش و بدون نیاز به تفکر و تامل از انسان صادر شود. - {8}به عبارت دیگر همانطور که صاحبان صنعت ها و حرفه ها به آسانی کار خود را انجام می دهند صاحبان ملکات فاضله و رذیله هم به سهولت کار خوب یا بد می کنند.
{9}رعایت اخلاقیات ،موجب افزایش تصویر مثبت و شهرت سازمان شده منبعی برای افزایش مزیت رقابتی به شمار می آید{10} اخلاق بر فعالیت انسان ها تاثیر قابل توجهی دارد و لازمه عملکرد مناسب ،تعهد و مسئولیت پذیری کارکنان است{6} مؤلفه های اخلاق کار اسلامی بر رفتار شهروندی سازمانی با واسطه گری ارزش های شغلی، مورد بررسی قرار گرفته است سازمان ها با ایجاد و طراحی یک مدل از اخلاق کار می توانند اخلاقیات را در محیط کار مدیریت کنند. برنامه های اخلاق به سازمان ها کمک می کند تا بتوانند در شرایط آشفته عملکرد اخلاقی خود را حفظ کنند.
با تکیه بر اصول اخلاقی و طراحی و تبیین آن، مدیران سازمان ها قادر می شوند تا تصمیمات درستی اتخاذ کنند و راه درست را از نادرست تشخیص داده و در انجام وظایف خود نظیرتصمیم گیری، ارزشیابی، نظارت، تشویق و تنبیه ، باوجود یک نظام اخلاقی، با قاطعیت عمل کنند.در همین راستا، با ایجاد مکانیزم های اجرایی کارامد و نهادینه کردن رفتار اخلاقی و طراحی مدل اخلاق کار در سازمان های بزرگ بر اساس رفتار شهروند سازمانی، می توان اصول اخلاقی را در سازمان به گونه ای عینی تقویت کرد تا موجب کاهش و رفع تبعیض، بی عدالتی و نارضایتی شود.
اخلاق در محیط کار منافع بسیار زیادی برای رهبران و مدیران دارد؛ اعم از منافع عملکردی و منافع اخلاقی - یوسف،. - 2001 ارزش های اخلاقی در محیط کار موجب مشروعیت اقدامات مدیریتی شده انسجام و تعادل فرهنگ سازمانی را تقویت می کند،اعتماد در روابط بین افراد و گرئه را بهبود می بخشد و باپیروی بیشتر از استانداردها،موجب بهبود کیفیت محصولات و درنهایت افزایش سود خواهد شد.
رعایت ملاحظات اخلاقی در گزینش و استخدام ،ارزیابی عملکرد،نظام پاداش ها، اخراج و کوچک سازی سازمان،باعث کاهش بدبینی و پرخاشگری و تعارض،مسئولیت پذیری بیشتر،افزایش تنوع طلبی، و در نهایت افزایش و سود و درآمد شده ،رفاه بیشتر سرمایه گذاران،مشتریان و کارمندان را موجب می شود.{11}سازمان ها برای رسیدن به بهره وری که باید هدف اصلی هر سازمانی باشد،ناچارند ظرفیت ها و توانمندی های درونی خود را بشناسند.
رفتار شهروندسازمانی در بین کارکنان آموزش و پرورش شهرستان مرودشت هنگامی ایجاد میشود که کارکنان از شغلشان راضی باشند . رفتار شهروندی افعال و اقدامات ایثارگرانه و تمایل به از خود گذشتگی کارکنان را به منظور تامین آسایش و رفاه دیگران تبیین میکند. محیط های رقابتی کسب و کار امروزی کارکنانی را می طلبد که شهروندان خوبی باشند، به شکلی که کارکنان تمایل به گسترش همیاری و کمک به همکاران، کار فرمایان و ارباب رجوع را از خود بروز دهند.بنابراین محقق در صدد پاسخگویی به این سوال است که آیا بین اخلاق اسلامی کار با رفتار شهروند سازمانی رابطه معنا داری وجود دارد؟
پیشینه پژوهش
سیدجوادین ،احمدی ، علوی - 1392 - پژوهشی با عنوان تبیین مدل اخلاق کار اسلامی و رفتار شهروندی سازمانی با واسطه ارزش های شغلی انجام داده است .نتایج نشان داد اخلاق کار اسلامی بر نگرش کارکنان به جهت ایجاد رفتار مطلوب تأثیر قابل توجهی داشته،همچنین ارزش های فردی و جمعی درمحیط های کار هسمو با گسترش توجهات اجتماعی به ارزش های انسانی و اخلاقی است و اخلاق کار اسلامی با واسطه ارزش های شغلی بر رفتار شهروندی سازمانی تأثیر گذار است.پژوهش اخلاق اسلامی کار و تعهد سازمانی در میان کارکنان دانشگاه علوم پژشکی اصفهان نتایج این پژوهش در میان کارکنان نشان داد که نمره کارکنان در شاخص اخلاق اسلامی کار بسیار بالاست که نشان دهنده ی این مطلب است که کارکنان به اصول اخلاق اسلامی کار اعتقاد دارند و از این اصول حمایت می کنند.
هاشمی شیخ شبانی ، نعامی ،بشلیده - 1393 - پژوهشی تحت عنوان بررسی رابطه اخلاق اسلامی کار با رفتار شهروندی سازمانی با میانجیگری تعهد سازمانی در کارکنان پالایشگاه گاز بید بلند شهرستان بهبهان انجام شده است. که یافته ها بیانگر تطابق و برازش الگوی پیشنهادی با دادههای واقعی بودند . یافته ها نشان دادند که اخلاق کاراسلامی به طور مستقیم و نیز با میانجیگری تعهد سازمانی بر رفتار شهروندی سازمانی تأثیر گذار بود. هارون ،زمان،رحمان - 2012 - ، پژوهشی با عنوان رابطه بین اخلاق اسلامی کار و هوش معنوی با رضایت شغلی در بخش بهداشت و درمان از پاکستان در میان 80 نفر از پرستاران بیمارستان های خصوصی انجام و نشان دادند که، رابطه مثبت و معنی داری بین اخلاق کار اسلامی وهوش معنوی با رضایت شغلی در بین کارکنان وجود دارد.
فرضیه های پژوهش
- 1 بین اخلاق اسلامی کار با رفتارشهروندی سازمانی رابطه معناداری وجود دارد.
2 - اخلاق اسلامی کار بطور معناداری قادر به پیش بینی رفتارشهروندی سازمانی می باشد.
روش پژوهش
این پژوهش از نوع تحقیقات کاربردی و به روش توصیفی همبستگی است
جامعه آماری
جامعه مورد مطالعه در این پژوهش تعداد120 نفر از کارکنان آموزش و پرورش شهرستان مرودشت بوده است.
روش نمونه گیری و نمونه
جامعه آماری مورد مطالعه بصورت نمونه گیری تصادفی انجام شده است. نمونه آماری بر اساس جنسیت شامل 15 نفر زن و105نفر مرد،بوده است. طبق جدول مورگان 92 نفر انتخاب شده اند و به تعداد و به نسبت زن ها و به تعداد و به نسبت مرد ها توزیع پرسش نامه انجام شده است. ابزار پژوهش به منظور جمع آوری اطلاعات از جامعه مورد نظر از دو پرسش نامه رفتار شهروندی سازمانی و اخلاق اسلامی کار، استفاده شده است.
یافته های پژوهش
مهمترین و اصلی ترین مرحله پژوهش تجزیه و تحلیل اطلاعات است که با استفاده از آماراستنباطی به روش همبستگی و رگرسیون انجام شده و جهت بررسی رابطه بین متغیرها ، ابعاد مرتبط با هر متغیر و داده ها مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند.
فرضیه اول:بین اخلاق اسلامی کار با رفتار شهروندی سازمانی رابطه معناداری وجود دارد
فرضیه دوم: اخلاق اسلامی کار بطور معناداری قادر به پیش بینی رفتارشهروندی سازمانی می باشدبرای بررسی این فرضیه از رگرسیون چند گانه به روش همزمان استفاده شده است.
همانگونه که مشاهده میشود مقدار F برابر با - 5/4 - معنادار گردیده - - P<0/05 است. و با توجه به سطح معناداری ستون آخر میتوان نتیجه گرفت که، مقدار بتای متغیر اخلاق اسلامی کار معنادار شده است . - P<0/02 - یعنی اینکه متغیر اخلاق اسلامی کار می تواند رفتارشهروندی سازمانی را پیشبینی نماید. و ضریب همبستگی چندگانه - ضریب تعیین - محاسبه شده بر اساس این متغیر ها - 0/07 - است، یعنی متغیر اخلاق اسلامی کار می تواند 7 درصد واریانس متغیر رفتارشهروندی سازمانی را پیش بینی کند.
نتیجهگیری و جمعبندی
براساس نتایج حاصل شده از تجزیه و تحلیل داده هابین اخلاق اسلامی کار با رفتارشهروندی سازمانی رابطه مستقیم و معناداری وجود دارد. نتایج پژوهش های محققان دیگر سیدجوادین و همکاران - 1392 - ، هاشمی شیخ شبانی و همکاران - - 1393 همسو می باشد.اگر بر مبنای این استدلال این موضوع را بپذیریم که ریشه های اخلاقی را می توان در ایمان مذهبی جستجو کرد بر این مبنا رفتار شهروندی کارکنان در سازمان ها را نیز که در این ارزش ها ریشه دارد،می توان از اموری به حساب آورد که فضیلت محسوب می شوند.از این دیدگاه ،همواره تمایل و گرایش به بروز رفتارهای شهروندی سازمانی در کارکنان سازمان وجود دارد.
دستاورد دین در حوزه بسترسازی،ایجاد انگیزه بیشتر در کارکنان به منظور بروز این رفتارها و ثبات و پایداری این جریان رفتاری در سازمان است. اخلاق اسلامی کار سبب می شود که مدیران بر مبنای درک فوق العاده ای از تأثیر متغیرهای اخلاق کار اسلامی بر نگرش کارکنان به جهت ایجاد رفتار مطلوب در سازمان تلاش نموده، و موانع ایجاد رفتارشهروندی سازمانی مطلوب را آسیب شناسی کرده و دریابند چه متغیرهای دیگری در تأثیر و تأثر رفتارشهروندی سازمانی و اخلاق کار اسلامی دخالت دارند. اخلاق باید در تک تک فعالیت های اجتماعی ،اقتصادی و هنری جاری باشد و هر فردی تلاش کند تا بستری مناسب را برای تجلی اخلاق وارتقا رفتارهای شهروندی سازمانی ایجاد کند .
