بخشی از مقاله
چکیده
عوامل روانشناختی می توانند نقش مهمی در بروز اختلالات روان تنی داشته باشند. این پژوهش با هدف بررسی رابطه استرس ادراک شده، خشم و خصومت با اختلالات روان تنی انجام شد. جامعه آماری این پژوهش کلیه دانشجویان ارشد دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز بودند. 300 نفر از میان دانشجویان مذکور به روش نمونه گیری در دسترس انتخاب شدند. برای جمع آوری داده ها از مقیاس شکایات روان تنی تاکاتا و ساکاتا، پرسشنامه پرخاشگری باس و پری و پرسشنامه استرس ادراک شده کوهن استفاده شد.
داده های تحقیق به روش ضریب همبستگی پیرسون و تحلیل رگرسیون چند متغیری تجزیه و تحلیل شدند. نتایج نشان داد، استرس ادراک شده - r= 0/54 - خشم 0/25 - - r= و خصومت - r= 0/28 - با اختلالات روان تنی رابطه مثبت و معنی داری دارند . - p<0/0001 - نتایج تحلیل رگرسیون چند متغیری نشان داد که استرس ادراک شده، خشم و خصومت می توانند اختلالات روان تنی را به میزان 0/31 و به صورت معنی داری تبیین کنند. این نتایج ضمن همسویی با یافته های پژوهشی دیگر، اهمیت و نقش متغیرهای استرس ادراک شده، خشم و خصومت را در اختلالات روان تنی نشان داد. سطح معناداری 0/05 در نظر گرفته شد.
.1مقدمه
اختلالات روان تنی، به وجود نوعی رابطه و تعامل چند وجهی زمینه ها و استعدادهای زیستی و فیزیولوژیک از یک سو و عوامل و فشارهای محیطی و روانی از سوی دیگر اشاره دارد - ولمن3، . - 1375 از این رو، در این بیماری ها فشار های روانی به عنوان میانجی بین ارگانیزم فرد و عوامل تنش زا عمل کرده و بر حسب توانایی ها و شرایط افراد تحت فشار، اختلالات جسمانی گوناگونی را در آنها به دنبال می آورد. استرس یا فشار روانی حالت فیزیولوژیک یا روان شناختی ناخوشایندی است که در پاسخ به محرک های تنش زا ایجاد می شود - فریدمن5، . - 2002 در صورتی که استرس شدید یا طولانی مدت باشد واکنش نسبت به آن طی سه مرحله روی می دهد. این سه مرحله شامل آماده باش، مقاومت و تسلیم است که بدن را به سازش با استرس وادار می کند.
سازش می تواند مقدمه ابتلا به بیماری های گوناگون جسمانی، روانشناختی و یا روان تنی باشد - سابان و وتنانسکی6، . - 2001 در هنگام استرس، یک وضعیت شبیه به مشرف به عفونت در فرد ایجاد میشود، که به علت افزایش مقاومت بدن در این زمان - که استرس در مرحله حاد است - ، عفونت رخ نمیدهد، اما پس از گذر از مرحله حاد و فروکش کردن مقاومت بدن، عفونت رخ میدهد. برای مثال، در چند مطالعه نشان داده شد که، دانشجویان اغلب بلا فاصله پس از گذراندن امتحانات، مبتلا به سرماخوردگی میشوند دستهای از استرسها که اکثرا از نوع فیزیکی هستند، اغلب منجر به بروز نشانههای واضح و غیرنمادین شده، که به راحتی شناسایی میشود. از سوی دیگر، استرسهای روان شناختی، اجتماعی و فرهنگی در اغلب اوقات منجر به نشانههای نمادین میشوند، که شناسایی آنها به عنوان نشانههای استرس، به راحتی ممکن نیست، هر گاه استرس، نشانههای نمادین به جا بگذارد، مبارزه طلبی و دفاع آگاهانه فرد در طی یک فرآیند آهسته تحریک میشود.
به نظر میرسد در فرهنگ جنگ، نشانههای نمادین از راهبرد ویژهای برای حمله برخوردار هستند، که دفاع میزبان را برنمی انگیزند، به این ترتیب احتمال آسیبپذیری فرد و تأثیرپذیری بیشتر ناشی از استرس وجود دارد، که در نهایت به بیماری ختم میشود. برخی از نشانههای نمادین استرس عبارتند از : احساس خستگی، علائم سرماخوردگی، کمردرد، سر درد، مشکلات گوارشی، از دست دادن وزن، اضافه کردن وزن، احساس غمگینی، مشکلات تمرکز حواس، مشکلات خواب، اضطراب، گیجی، سوء مصرف مواد و مشکلات قائدگی، همچنین، نشانههای استرس در بدن میتواند شامل کلسترول بالا، فشار خون بالا، نبض بالا هنگام ورزش و نبض بالا هنگام استراحت باشد. - دیویسون و نل1، . - 2001
خشم واکنش رایج دیگری است به موقعیت تنش زا که می تواند به پرخاشگری هم بیانجامد - اتکینسون، اتکینسون، اسمیت، بم و نولن اوکسما2، . - 2004 صاحبنظران حوزه روانشناسی، پرخاشگری را رفتاری تعربف می کنند که به واسطه آن شخصی عملی را به قصد آسیب رساندن انجام دهد - شکوفه فرد و خرمایی، . - 1391 بر حسب فرضیه ناکامی پرخاشگری، وقتی راه بر دستیابی به هدف بسته باشد، سایق پرخاشگری حاصله، انگیزه ای برای آسیب رسانی به شخص یا شئ ناکام کننده می شود.
هنگامی که راه بر حمله مستقیم به خواستگاه ناکامی بسته باشد، ممکن است پرخاشگری جابه جا شود، به این معنا که محل پرخاشگری به جای علت واقعی متوجه شخص یا شی بی تقصیری می گردد - اتکینسون و همکاران، . - 2004 نتایج برخی پژوهش ها نشان داده است که پرخاشگری، از شاخص های مهم پاره ای اختلالات روانی مانند اختلال شخصیت ضد اجتماعی به شمار می آید - سوخودولسکی، کاسینو وگورمن 3، . - 2004 پاره ای دیگر از پژوهش ها نشان داده اند رفتار پرخاشگرانه با بیماری های جسمانی، مانند بیماری های قلب و عروق و سردرد تنشی نیز در ارتباط است - سیارپور، هزاوه ای، احمدپناه و معینی، . - 1390
یکی دیگر از متغیر هایی که به نظر می رسد نقش مهمی در اختلالات روان تنی دارد، خصومت است خصومت یک ویژگی شخصیتی است که به عنوان نگرش نسبتا ثابت زیان بار و ارزیابی منفی از رویدادها و اشخاص تعریف میشود. این ویژگی باعث رشد سبک خصمانه در روابط بین فردی میشود که با رقابت، مبارزه، پرخاشگری، خشم و طفره رفتن مشخص میشود - ایریبارن، سیدنی، بیلد، لیو و مارکوویت4، . - 2000 خصومت با فعال شدن سیستم عصبی سمپاتیک - سوارز، کان، اسچانبرگ، ویلیام و زیمرمن 5، 1998 - ، افزایش فشار خون - یان، لیو، متیوس، داویلا و فرگوسن6، - 2003 و رویدادهای قلبی عروقی - دنولت 7، - 2005 رابطه دارد. کلارک، سیدلر و میلر - 2001 - 8 در تحقیقی نشان دادند که بیماران قلبی – عروقی دچار خصومت بیشتری هستند.
مانوک، کاپلان و متیوس - 1986 - 9 ، بکام، کالهون، گلین و بارفوت - 2002 - 10 دریافتند خصومت بالا زمینه را برای آسیب رسانی به عروق مهیا می کند و بین عواطف منفی - نظیر خشم و خصومت - و در معرض خطر بودن برای ابتلا به ناراحتی های قلبی- عروقی رابطه معنی دار به دست آوردند. از آن جا که تجارب تنش زا، حالات عمیق تنش و استرس، ناکامی های شدید، افسردگی شدید و سایر حالات عاطفی منفی - مانند خشم و خصومت - می تواند سبب کاهش موقت یا دایم پاسخدهی سیستم ایمنی شود و نقص یا بد کارکردی سیستم ایمنی نیز می تواند اختلالات روان تنی گوناگونی ایجاد کند، تمام اقشار جامعه در سنین مختلف نسبت به ابتلا به این اختلالات آسیب پذیرند. لذا پژوهش حاضر با هدف بررسی ارتباط استرس ادراک شده، خشم و خصومت با اختلالات روان تنی در دانشجویان انجام شده است.
.2روش
این پژوهش از نوع همبستگی بود. جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه دانشجویان ارشد شاغل به تحصیل در دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز در سال تحصیلی 1393 – 1394 بودند. 300 نفر از جامعه مذکور به روش نمونهگیری در دسترس و بر اساس آزمونهای برآورد کفایت حجم نمونه، انتخاب شدند. به منظور جمع آوری داده ها از ابزار زیر استفاده شد:
-1-2 مقیاس استرسادراک شده: برای سنجش استرس ادراک شده از پرسشنامه استرس ادراک شده که توسط کوهن، کمارک و مرملستین1 در سال 1983 تهیه شده است، استفاده گردید. این پرسشنامه 14 آیتم دارد و روش نمره گذاری به این صورت است که هر آیتم بر اساس مقیاس لیکرتی پنج درجه ای - هیچ 0 ، خیلی کم 1 ، متوسط 2 ، زیاد 3 و خیلی زیاد - 4 پاسخ داده می شود. و سوالات 4 ، 5 ، 6 ، 7 ، 8 ، 9 ، 10 و 13 برعکس نمره گذاری می شوند - هیچ 4 ، خیلی کم 3 ، متوسط 2 ، زیاد 1 و خیلی زیاد . - 0 = حیدری ، نامجوسنگری - 1390 - روایی مقیاس استرس ادراک شده را با پرسشنامه استرس هولمز و راهه هم بسته نمودند و مشخص گردید که رابطه مثبت معنی داری بین آنها وجود دارد - P < 0/05 و - r = 0 /15 که بیانگر برخورداری پرسشنامه استرس ادراک شده از اعتبار لازم میباشد.
-2-2پرسشنامه پرخاشگری باس و پری - 2: - AQ برای سنجش خشم و خصومت از دو خرده مقیاس خشم و خصومت از پرسشنامه پرخاشگری اچ. باس و مارک پری استفاده گردید. باس و پری با روش تحلیل مؤلفههای اصلی، پرسشنامه پرخاشگری را مورد تحلیل عاملی قرار دادند. در این تحلیل، چهار عامل انتخاب و به شیوه ابلیمین مورد چرخش قرار گرفت. که در پایان، این عوامل با عنوانهای پرخاشگری فیزیکی، کلامی، خشم و خصومت نامگذاری گردیدند. در بررسی پایایی فرم نهایی مقیاس پرخاشگری - فرم 29 مادهای پرسشنامه - به روش باز آزمایی بر روی 37 نفر، پس از 9 هفته، ضریب همبستگی به ترتیب برای عوامل پرخاشگری فیزیکی، کلامی، خشم و خصومت 0/80، 0/76، 0/72 و 0/72 گزارش گردیدند.
پایایی و روایی مقیاس پرخاشگری باس و مارک پری در ایران توسط محمدی - - 2006 مورد سنجش قرار گرفت. وی به منظور بررسی ساختار عاملی این پرسشنامه و با انجام تحلیل مؤلفههای اصلی بر روی 29 آیتم این مقیاس، چهار عامل با عناوین خصومت، پرخاشگری جسمانی، پرخاشگری کلامی و خشم استخراج کرد. پایایی پرسشنامه با استفاده از روش باز آزمایی و در فاصله 5 هفته در یک نمونه 65 نفری، برای کل پرسشنامه برابر با 0/78 و برای مؤلفههای خصومت، پرخاشگری جسمانی، پرخاشگری کلامی و خشم، به ترتیب برابر با 0/71 ، 0/78، 0/68 و 0/61 گزارش شد. در پژوهش حاضر از دو خرده مقیاس خشم و خصومت استفاده شد. پایایی درونی این دو خرده مقیاس با استفاده از روش آلفای کرونباخ، به ترتیب برابر با 0/53 و 0/76 محاسبه گردید.
-3-2مقیاس شکایات روان تنی: برای سنجش اختلالات روان تنی از مقیاس شکایات روان تنی استفاده شد. این مقیاس توسط تاکاتا و ساکاتا - 2004 - 3 در ژاپن ساخته و اعتباریابی شد. در ایران اولین بار توسط حاجلو - - 1391 ترجمه و اجرا گردید. این مقیاس از 30 بخش تشکیل شده و از ساختار تک عاملی برخوردار است. پاسخ به هر بخش از طریق انتخاب یکی از گزینههای هرگز - نمره - 0 تا به طور مکرر - نمره - 3 صورت میگیرد . دامنه نمرات این مقیاس بین صفر تا 90 است؛ سازندگان این مقیاس از طریق محاسبه همبستگی آن با مقیاس سلامت روان گلدبرگ، روایی همزمان آن را در دو مطالعه جداگانه 0/64 و 0/65 به دست آوردند .
همچنین برای بررسی اعتبار سازه مقیاس در دو مطالعه از تحلیل عاملی استفاده کردند و معلوم شد در مطالعه اول که در سال 1997 انجام شد 31/1 واریانس بخشها توسط یک عامل تبیین میشود. در تحقیق حاجلو - 1391 - برای تعیین روایی سازه از تحلیل عاملی استفاده شد و نتایج نشان داد که بهترین آرایش عامل ها در ساختار تک عاملی به دست می آید. این نتیجه با نتیجه به دست آمده توسط سازندگان مقیاس هماهنگ است و عامل مورد نظر 33/10 درصد واریانس بخش ها را تبیین می کند.
