بخشی از مقاله
چکیده
شخصیت از عوامل مهم در ارتباط بین استرس و سلامتی است. بنابراین می توان انتظار داشت که بیماری های روان تنی از ویژگی های شخصیتی و شیوه برخورد با رخدادهای استرس زای زندگی متأثر باشد. این پژوهش با هدف بررسی رابطه ویژگی های شخصیتی و استرس ادراک شده با اختلالات روان تنی انجام شد. پژوهش حاضر از نوع همبستگی بود. 300 نفر از دانشجویان ارشد دانشگاه آزاد اسلامی اهواز به شیوه نمونه گیری در دسترس انتخاب شدند.
برای جمع آوری داده ها از پرسشنامه های شخصیتی نئو، استرس ادراک شده و شکایات روان تنی استفاده شد. داده های تحقیق به روش ضریب همبستگی پیرسون و تحلیل رگرسیون چند متغیری تجزیه و تحلیل شدند. نتایج تحلیل داده ها با استفاده از آزمون های آماری همبستگی پیرسون بیانگر آن بود که بین ویژگی شخصیتی روان رنجوری - - r=0/51 و اختلالات روان تنی همچنین بین استرس ادراک شده - - r= 0/54 و اختلالات روان تنی ارتباط مثبت و معنی دار و بین ویژگی های شخصیتی برون گرایی، باز بودن به تجربه، توافق پذیری و وجدانی بودن با اختلالات روان تنی ارتباط منفی و معنی دار وجود داشت - . - p<0/05 نتایج رگرسیون نشان داد، مجموع پنج ویژگی شخصیتی و استرس ادراک شده توانستند 0/47 از واریانس اختلالات روان تنی را تبیین کنند.
.1مقدمه
اصطلاح اختلال روانتنی، معمولا هنگامی به کار میرود که شخص دارای نشانههای فیزیکی و جسمی است که به نظر میرسد عمدتا به وسیله عوامل روان شناختی ایجاد و تشدید میشوند. ظهور و بروز اختلالات روانتنی، نیازمند آن است که عوامل روان شناختی و نشانههای جسمی به طور هم زمان با یکدیگر پیوند و نزدیکی دایم داشته باشند - آرونا، پیرسون و پلا نیپن1، . - 2005 در واقع اختلالات روانتنی، به وجود نوعی رابطه و تعامل پیچیده و چند وجهی زمینهها و استعدادهای زیستی و فیزیولوژیک از یک سو و عوامل و فشارهای محیطی و روانی از سوی دیگر، اشاره دارد - ولمن2، . - 1375 امروزه بیشتر پژو هشگرانی که فرایندهای روان شناختی را مطالعه میکنند، نظرات ساده انگارانهی اختصاصی بودن و مستعد بودن اندام را برای توجیه علایم جسمی خاص رد میکنند و از دیدگاه تعاملی به علایم جسمانی مینگرند.
آنان معتقدند که نقایص بدنی ممکن است باعث مشکلات روان شناختی شوند و مشکلات روان شناختی چه بسا موجب نقایص بدنی گردند. از این رو آنان تخمین زده اند که بین 25 تا50 درصد از بیماران درمان شده در درمانگاههای پزشکی به اندازهی بیماریهای جسمانی دارای بیماریهای روان شناختی هستند - لیپوسکی3، . - 1985 در این میان صفات شخصیتی از جمله عواملی است که نقش مهمی در ایجاد وتشدید این گونه بیماری ها دارد.
شخصیت از نظر دنولت و همکاران اشاره به ساختارها و فرایندهایی دارد که زمینهساز تجربه و رفتار فردی است و با توجه به ساختار شخصیتی هر فردی رفتار و هیجان ویژهای را هنگام مواجهه با رویدادهای استرسآمیز از خود نشان میدهند - دنولت4، . - 2005 در واقع شخصیت عاملی مهم در ارتباط میان استرس و سلامتی است به گونهای که نحوه ارزیابی افراد از موقعیتهای استرسزای زندگی و نیز مکانیسمهای مقابلهای که این افراد به کار میبرند، بسیار زیاد به ویژگیهای شخصیتی این افراد بستگی دارد، از این جهت میتوان تصور کرد که استرس، شخصیت و سلامتی، متغیرهای به طور کامل همبستهای هستند که در شرایط گوناگون با هم تعامل دارند.
استرس یا فشار روانی حالت فیزیولوژیک یا روانشناختی ناخوشایندی است که در پاسخ به محرک های تنش زا ایجاد می شود - فریدمن، . - 2000 ظاهرا علت تأثیر استرس بر گسترش بیماری ها در واقع به دلیل اثر آن بر سیستم ایمنی بدن است. استرس بر دفاع های ایمنی بدن در برابر بیماری های عفونی تأثیر می گذارد. پیامد های جسمی استرس و تأثیر آن بر سلامت به میزان وسیعی مورد مطالعه واقع شده است. پژوهش ها بیانگر آنند که استرس باعث نارساکنش وری جسمی شده و همچنین افزایش بیماری و عود آن را به دنبال دارد - اوگدن6، . - 2007
تحقیقات ریاحی - 1388 - نشانگر این است که میزان فشار روانی، به طور مستقیم و معنیداری بر احتمال ابتلا به انواع نشانهها و اختلالات روانتنی تأثیر داشته است. آبیتو - 2015 - 7 مدل ناسازگاری روانی را در اختلالات روانتنی و بیمارهای روانرنجوری بررسی کرد و دریافت مکانیزم بازسازی سازگارانه ادراک و ارزیابی به هنگامی که فرد نمی تواند برآورد کافی از احساس نگرانی داشته باشد منجر به تعارضات درونی و بیرونی میشود که نمی تواند با استرس مقابله کند.
افراد روان رنجوری که مدتی طولانی است دچار این صفت هستند بیشتر رفتارهای روان رنجور نشان میدهند به طوری که در حل تعارضات و مشکلات مقابلهای ناکارآمد نشان دادند، این افراد بیشتر بصورت گیجی - راهبرد مقابله شناختی - ، سرکوب هیجانها - راهبرد هیجان مدار - و اجتناب و عقب نشینی - راهبرد مقابله رفتاری - را نشان میدهند. بنابراین فرد ایدههای شناختی معدود، تنوع رفتاری کمتر و هیجانهای افراطی مثل ناامیدی، سرخوردگی و... را تجربه میکند که سیستم عصبی وی را متحمل باراضافی میکند و خطر آسیبپذیری افزایش مییابد. شاید بتوان گفت که در اکثر اختلالات روانی، رد پایی از استرس وجود دارد بنابراین استرس باعث برانگیخته شدن آن دسته از هیجانات مثبت و منفی می شود که نیاز به مدیریت دارند.
عدم توانایی مقابله مؤثر و درست با عوامل استرس زا، باعث می شود که فرد در موقعیت های مختلف تنها با تکیه بر جو احساسی و هیجانی محیط و بدون توجه به راه حل های منطقی ممکن، تصمیم گیری کند. اگر استرس به میزانی باشد که خارج از توان فرد است، و همچنین فرد مجهز به آن دسته از مهارت های مقابله ای مناسب و کارآمد نباشد، در برابر اختلالات روانشناختی آسیب پذیری بیشتری از خود نشان می دهد. با توجه به اینکه دانشجویان آینده سازان جامعه هستند، توجه به مشکلات آنها از ضروریات و اولویت های هر جامعه سالم و خواهان پیشرفت محسوب شود. براین اساس هدف اصلی از نگارش پژوهش حاضر بررسی نقش ویژگی های شخصیتیی و استرس ادراک شده در اختلالات روان تنی دانشجویان است.
.2روش
این پژوهش از نوع همبستگی بود. جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه دانشجویان شاغل به تحصیل در دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز در سال تحصیلی 1393 – 1394 بودند. 300 نفر از جامعه مذکور به روش نمونهگیری در دسترس و بر اساس آزمونهای برآورد کفایت حجم نمونه، انتخاب شدند. به منظور جمع آوری داده ها از پرسشنامه های زیر استفاده شد:
1-2 -پرسشنامه ویژگیهای شخصیتی پنج عاملی نئو :9 - NEO-FFI - این پرسشنامه توسط مک کری و کاستا - 1985 - 10تهیه شد.در ایران توسط گروسی فرشی - - 1380 هنجاریابی شده است. این مقیاس دارای 60 سوال است. برای هر عبارت پرسشنامه یک مقیاس رتبهای پنج درجهای از نوع لیکرت - کاملا مخالفم، مخالفم، نظری ندارم، موافقم و کاملا موافقم - وجود دارد که دارای ارزش صفر تا 4 است. برای برخی از جملهها این نمرهگذاری از کاملا موافقم تا کاملا مخالفم به ترتیب صفر تا 4 تعلق میگیرد و برای برخی دیگر برعکس.
این پرسشنامه پنج زمینه اصلی شخصیت را مورد ارزیابی قرار میدهدکه به ترتیب عبارتند از: روان رنجوری - 11 - N، برونگرایی - 12 - E، باز بودن به تجربه - 13 - O، توافقپذیری - 14 - A و وجدانی بودن - .15 - c مک کری و کاستا - - 2004 در تحقیقی که برای تجدید نظر در آزمون فرم کوتاه نئو بر روی نمونه 1492 نفری انجام دادند، ضریب همبستگی این آزمون را با آزمون نئو 240 سوالی برای پنج ویژگی شخصیتی به ترتیب0/83، 0/83، 0/91، 0/76 و 0/86 گزارش کردند. مک کری وکاستا ضریب پایایی این آزمون را در یک نمونه 208 نفری از دانشجویان برای پنج ویژگی شخصیتی روان رنجوری، برونگرایی، باز بودن به تجربه، توافق پذیری، وجدانی بودن به ترتیب 0/83، 0/75، 0/80، 0/79، 0/79 ذکر کردند در پژوهش حاضر ضرایب پایایی پرسشنامه نئو با استفاده از آلفای کرونباخ برای پنج خرده مقیاس به ترتیب 0/78، 0/71، 0/49، 0/41، 0/77 به دست آمده است.
-2-2 مقیاس استرسادراک شده:16 برای سنجش استرس ادراک شده از پرسشنامه استرس ادراک شده که توسط کوهن، کمارک و مرملستین17در سال 1983 تهیه شده است، استفاده گردید. این پرسشنامه 14 آیتم دارد و روش نمره گذاری به این صورت است که هر آیتم بر اساس مقیاس لیکرتی پنج درجه ای - هیچ 0 ، خیلی کم 1 ، متوسط 2 ، زیاد 3 و خیلی زیاد - 4 پاسخ داده می شود. و سوالات 4 ، 5 ، 6 ، 7 ، 8 ، 9 ، 10 و 13 برعکس نمره گذاری می شوند - هیچ 4 ، خیلی کم 3 ، متوسط 2 ، زیاد 1 و خیلی زیاد . - 0 حیدری و نامجوسنگری - 1390 - روایی مقیاس استرس ادراک شده را با پرسشنامه استرس هولمز و راهه هم بسته نمودند و مشخص گردید که رابطه مثبت معنی داری بین آنها وجود دارد - P < 0/05 و - r = 0 /15 که بیانگر برخورداری پرسشنامه استرس ادراک شده از اعتبار لازم میباشد.
-3-2 مقیاس شکایات روان تنی: این مقیاس توسط تاکاتا و ساکاتا - 2004 - 18 در ژاپن ساخته و اعتباریابی شد. در ایران اولین بار توسط حاجلو - - 1391 ترجمه و اجرا گردید. این مقیاس از 30 بخش تشکیل شده و از ساختار تک عاملی برخوردار است. پاسخ به هر بخش از طریق انتخاب یکی از گزینههای هرگز - نمره - 0 تا به طور مکرر - نمره - 3 صورت میگیرد . دامنه نمرات این مقیاس بین صفر تا 90 است؛ سازندگان این مقیاس از طریق محاسبه همبستگی آن با مقیاس سلامت روان گلدبرگ، روایی همزمان آن را در دو مطالعه جداگانه 0/64 و 0/65 به دست آوردند .
همچنین برای بررسی اعتبار سازه مقیاس در دو مطالعه از تحلیل عاملی استفاده کردند و معلوم شد در مطالعه اول که در سال 1997 انجام شد 31/1 واریانس بخشها توسط یک عامل تبیین میشود. در تحقیق حاجلو - 1391 - برای تعیین روایی سازه از تحلیل عاملی استفاده شد و نتایج نشان داد که بهترین آرایش عامل ها در ساختار تک عاملی به دست می آید. این نتیجه با نتیجه به دست آمده توسط سازندگان مقیاس هماهنگ است و عامل مورد نظر 33/10 درصد واریانس بخش ها را تبیین می کند.
