بخشی از مقاله
چکیده
هدف از پژوهش حاضر بررسی رابطه بین باورهای فراشناخت با تحمل استرس مادران دارای کودک بیش فعال شهر تهران بود. روش این پژوهش توصیفی از نوع همبستگی است. کلیه والدین - مادران - دارای کودک با اختلال عصبی- رشدی بیش فعال که به مراکز توانبخشی و مشاوره در شهر تهران مراجعه میکنند، بودند. نمونه آماری تعداد 250 نفراز مادران دارای کودک بیش فعالی بودند که به روش نمونه گیری در دسترس انتخاب شدند.ابزارهای مورد استفاده در این پژوهش مقیاس تاب آوری کانر و دیویدسون و باورهای فراشناختی ولز و کاترایت- هاتون می باشد. برای تجزیه و تحلیل داده ها ازآزمونهای همبستگی پیرسون و رگرسیون چند گانه استفاده شد. نتایج پژوهش نشان دادند که بین باورهای فراشناخت با تحمل استرس مادران دارای کودک بیش فعال رابطه مثبت معنی داری وجود دارد.
.1 مقدمه
تاب آوری به عنوان ظرفیت روبرو شدن، غلبه کردن و حتی قویتر شدن به وسیله تجربه مشکلات یا آسیبها با ظهور مکتب روانشناسی مثبت گرا توسط سلیگمن و همکارانش مطرح شد، اهداف عمده این مکتب، شامل کمک به افراد دارای شخصیت سالم و کمک به شکوفاسازی قابلیتهای انسانی بود. تاب آوری به فرد این امکان را میدهد که بتواند از مهارت سازگارانه خود سود جسته و شرایط استرس زا را به فرصتی جهت یادگیری و رشد تبدیل کند و با تمرکز بر مشکل؛ استرس را در فرد، کنترل کند - ویلکس، 2008؛ به نقل از حسینی قمی و سلیمی بجستانی،. - 1390 گارمزی - 2006 - تاب آوری را یک فرآیند توانایی با پیامد سازگاری موفقیت آمیز با شرایط تهدید کننده میدانند.
تاب آوری صرفاً پایداری در برابر آسیبها با شرایط تهدید آمیز نیست بلکه شرکت فعال و سازندهی فرد در محیط است و میتوان گفت تاب آوری، توانمندی فرد، در برقراری تعادل زیستی - روانی در شرایط خطرناک میباشد - کانر و دیوید سون ، . - 2003 فردی که در تاب آوری است چاره ساز و انعطاف پذیر بوده مطابق تغییرات محیط خود را وفق میدهد و بعد از برطرف شد ن عوامل فشار زا به سرعت به حالت بهبود باز میگردد. افرادی که در انتهای سطح پایین تاب آوری هستند به مقدار ناچیزی خودشان را با موقعیتهای جدید وفق میدهد.
اینها به کندی از موقعیتهای فشار زا به حالت طبیعی بهبود مییابند. تاب آوری، صرف مقاومت منفعل در برابر آسیبها یا شرایط تهدید کننده نیست بلکه فرد تاب آور مشارکت کنندهی فعال و سازندهی محیط پیرامونی خویش است. تاب آوری قابلیت فرد در برقراری تعادل زیستی - روانی و معنوی در مقابل شرایط مخاطر ه آمیز و نوعیترمیم خود است که با پیامدهای مثبت هیجانی، عاطفی و شناخت همراه است. - ماسن، . - 2007
اختلال بیش فعالی با کمبود توجه - بیش فعال - بیماری مزمنی است که میلیونها کودک به آن مبتلا هستند و بعضی از اوقات در بزرگسالی هم ادامه دارد. بیماری بیش فعالی شامل ترکیبی از مشکلات از قبیل مشکل در حفظ توجه، فعالیت زیاد و رفتارهای ناگهانی است. کودکانی که دچار بیش فعالی هستند ممکن است دچار ناراحتیهایی از جمله عزت نفس پایین، مشکل در ارتباط برقرار کردن و عملکرد ضعیف در مدرسه بشوند. بیش فعال شایعترین اختلال رفتاری در سنین کودکی و بلوغ است، و حدود 3 تا 5 کودکان قبل از هفت سالگی به آن مبتلا میشوند. این عارضه بیشتر در دوران ابتدایی مدرسه برای کودکان و در هنگام بلوغ رخ میدهد و با افزایش سن بسیاری از بیماران بهتر میشوند. - آزاد،. - 1389
مادران دارای کودکان بیش فعال ممکن است دارای تاب آوری پایین در مواجهه با رویدادهای هیجانی با ماهیت خنثی و نامعلوم، بیشتر تمایل به نشان دادن هیجانات منفی داشته باشند. در واقع مادران دارای کودکان بیش فعال دارای تاب آوری بالا نسبت به مادران دارای کودکان بیش فعال فاقد تاب آوری رویدادهای منفی را به صورت انعطاف پذیرتر و واقع بینانه تر در نظر میگیرند و مشکلات را اغلب موقتی و محدود میدانند واز شیوههای مقابلهای مفیدتر نیز سود میجویند. بنابراین مطالعات ریو - 2009 - نشان داد که تاب آوری با هیجانات مثبت، همبستگی مثبت و باهیجانات منفی مانند خشم، غمگینی همبستگی منفی دارد.
همچنین پژوهش کار - 2007 - نشان داد که سطوح بالای تاب آوری به فرد کمک میکند تا از عواطف و هیجانهای مثبت به منظور پشت سر نهادن تجربههای نامطلوب و بازگشت به وضعیت مطلوب استفاده کند - شهبازی راد،. - 1391 کودریچ، هال و پیرسون - 2005 - بیان میدارند که نیاز به این مساًله احساس میشود افراد مهارتهایی را بیاموزند که هنگام مواجهه با مشکلات و موقعیتهای استرس زا به شیوهای تاب آورانه تری تفکر و سپس عمل کنند.
از این رو، مداخلههایی که هدفشان تحت تاًثیر قراردن فرایندهای فکری است میتوانند گام مهمی در ایجاد مهارتها و تواناییهای مربوط به تاب آوری باشند - کاوه، . - 1388 تاب آوری میتواند در رابطه والد - فرزندی نقش داشته باشد چرا که رابطه والد- فرزندی یک رابطه مهم و حیاتی برای ایجاد امنیت و عشق است. رابطه بین والدین و فرزندان نخستین معرف دنیای ارتباطات برای کودک میباشد، احساس عشق، صمیمیت و امنیت به طور مستقیم ریشه در این روابط دارند. والدین در ارتباط مستقیم با فرزندان بالاخص فرزندانی که با مشکلات رشدی- عصبی نشانه گذاری شدهاند بسیار فشارزا تر از ارتباط با فرزندان سالم است؛ در این بین مادران بیشترین فشارزاها را بر شانههای خود احساس میکنند.
کیگان، آرس و همکاران - 2012 - معتقدند والدین کودکان با یکدیگر کنش متقابل دارند، به سخن دیگر بر یکدیگر تأثیر دوسویه میگذارند . بررسی تعاملهای والدین کودکان دارای بیش فعال نشان دهندهی آن است که رفتار کودک به عنوان محرک تنش زا عمل میکند و به نوبه خود بر رفتار والد و تعامل میان والد - بویژه مادر - و کودک مؤثر است - عابدی پاپور و همکاران،. - 1391 رویکرد فراشناختی بر این باور است که افراد به این دلیل گرفتار ناراحتیهای هیجانی میشوند که فراشناختهای آنها به الگوی خاصی از پاسخدهی به تجارب درونی منجر میشود.
این الگو که به تداوم هیجان منفی و تقویت باورهای منفی میانجامد، شامل نگرانی، نشخوار فکری، توجه تثبیت شده و راهبردهای خودتنظیمی یا رفتارهای مقابلهای ناسازگارانه است - که نتیجه معکوس میدهد - میباشد. نام این الگو را سندرم شناختی - توجهی گذاشتهاند، زیرا این الگوهای ناسازگار، خودتنظیمی مؤثر، تفکرات و هیجانها و یادگیری اطلاعات اصلاحی را ناکارآمد و معیوب میکنند.
در این رابطه نیز پژوهشهای متعددی چون حیرانی، بهدانی، علابندار - 1382 - ارتباط خانوادگی اختلال بیش فعالی و کمبود توجه با اختلال افسردگی اساسی در مبتلایان به اختلال بیش فعالی و کمبود توجه مراجعه کننده به درمانگاه روانپزشکی اطفال بیمارستان شیخ مشهد؛ حیرانی، بهدایی، علاقبندراد - 1384 - ارتباط خانوادگی اختلال بیش فعالی و کمبود توجه با اختلال افسر دگی اساسی در مبتلایان به اختلال بیش فعالی و کمبود توجه مراجعه کننده به درمانگاه روانپزشکی اطفال بیمارستان دکتر شیخ مشهد؛ یزدخواستی، شهبازی - 1390 - ؛ عابدی، کاظمی، شوشتری، گلشنی منزه - 1390 - ؛ برجعلی، محمدی - 1391 - صورت پذیرفته است.
این پژوهش همه و همه نشان از اهمیت موضوع بیش فعال در زندگی کودک، خانواده و جامعه و اجتماعی وی دارد. از سوی دیگر فراشناخت به عنوان فرایندی که در آن سبب میشود فرد به طور هدفمند در چگونگی تفکر خود تغییراتی ایجاد کندو یا به عنوان ساختارهای روانشناختی و فرایندهایی که در کنترل، نظارت، تغییر و تفسیر تفکر دخیل هستند، و چنانچه ازکنترل، نظارت و پردازش پیوسته و به طور افراطی استفاده شود، فرد با مشکلات و اختلالات هیجانی مواجه می کندحائظ اهمیت است - دیانی و گل پرور،. - 1392 در این زمینه ولز و ماتیوس با ارائه نظریه عملکرد اجرایی خود تنظیمی - S-REF - که بیانگر تعاملات علی دوجانبه بین عوامل چندگانه شناخت - باورها، فراشناختها، کنترل توجه، پردازش پیوسته و خود تنظیمی - است.
اذعان دارند که هر فرد در سیستم پردازشی خود دارای یک خودتنظیمی فراشناختی است که به ضرورت - به هنگام تصمیم گیری، نظارت، کنترل و پردازش شناختی - فعالیت میکندو معمولاً" پس از مدت زمان کوتاهی به فعالیتش خاتمه میدهد. اما چنانچه این پردازش پیوسته و افراطی باشد، جنبه آسیب شناختی مییابد؛ بدان معنا که فرد همواره خود را در حالت مواجهه با تنش، نگرانی و مقابله حساس میکند - گل پرور و همکاران،. - 1392 با توجه به نظرات و پژوهشهای صورت گرفته در حیطهی فراشناخت، رابطه والد- فرزندی، تاب آوری و اختلال بیش فعال ، پژوهش حاضر به طرح سوالاتی با این مضنون میپردازد: بین باورهای فراشناخت با تحمل استرس در مادران دارای کودک بیش فعال چه رابطهای وجود دارد؟
پژوهش حاضر از لحاظ هدف تحقیق در زمرهی تحقیقات کاربردی دسته بندی میگردد. روش تحقیق در زمرهی تحقیقات توصیفی، رابطهای - همبستگی - از نوع پژوهش پیش بینی هستند جامعه آماری در پژوهش حال حاضر شامل کلیه والدین - مادران - دارای کودک با اختلال عصبی- رشدی بیش فعال که به مراکز توانبخشی و مشاوره در شهر تهران مراجعه میکنند، بودند. حجم نمونه با توجه به موضوع تحقیق از نوع توصیفی همبستگی است و تعداد نمونه انتخاب 200 نفر و با در نظر گرفتن پدیده افت آزمودنی 250 نفراز مادران دارای کودک بیش فعال بودند، که به روش نمونه گیری در دسترس انتخاب شدند، نمونه آماری مادرانی که کودکان آنها دارای اختلال عصبی رشدی تشخیص داده شده به مراکز توانبخشی و مشاوره کودکان با اختلالات رشدی- عصبی - شریف، روان پویا و وصال - انتخاب شدند.
ابزارهای پژوهش
پرسشنامه تاب آوری برای سنجش میزان تحمل استرس از مقیاس تاب آوری کانر و دیویدسون استفاده گردید. مقیاس تاب آوری کانر و دیویدسون - 2003 - یک ابزار 25 گویه ای است که کانر و دیویدسون آن را با باز بینی منبع پژوهشی 1979 - 1991 در زمینه تاب آوری تهیه نمودند. بررسی ویژگیهای روانسنجی این مقیاس در گروههایی مثل جمعیتهای عمومی، مراجعه کنندگان به بخش مراقبتهای اولیه، بیماران سرپایی پزشکی، بیماران با مشکل اختلال اضطراب فراگیر و بیماران مبتلا به اختلال پس از ضربه انجام شده است سازندگان این مقیاس معتقدند که این پرسشنامه افرادتاب آور را از افراد غیر تاب آور در گروههای بالینی و غیر بالینی جدا میکند و میتواند در موقعیتهای پژوهشی و بالینی به کار رود.
این پرسشنامه در یک مقیاس پنج درجهیا از کاملاً نادرست تا همیشه درست ساخته شده است. به نحوی که کاملاً درست نمره یک، به ندرت درست نمره دو، گاهی درست نمره سه، اغلب درست نمره چهار و همیشه درست نمره پنج را به خود اختصاص میدهند. دامنه نمره گذاری این مقیاس بین 25-125 است. کانرو و دیویدسون ضریب آلفای کرونباخ مقیاس تاب آوری را 0/89 گزارش کردهاند همچنین ضریب پایایی حاصل از روش باز آزمایی در یک فاصله 4 هفتهای 0/87 بوده است.
نمرات مقیاس تاب آوری کانر و دیویدسون با نمرات مقیاس سرسختی کوباسا همبستگی مثبت معنا دار و با نمرات مقیاس استرس ادراک شده و مقیاس آسیب پذیری نسبت به استرس شیهان همبستگی منفی معنا داری داشتند. که این نتایج حاکی از اعتبار همزمان این مقیاس است. این مقیاس در ایران توسط محمدی در سال 1384 هنجاریابی شده است. برای سنجش روایی این مقیاس ابتدا همبستگی هر گویه با نمره کل مقوله محاسبه شده و همبستگی هر نمره با نمره کل به جز گویه 3 ضریبهای بین %41 تا %64 را نشان داد و سپس از روش تحلیل عاملی استفاده شده است، قبل از سنجش تحلیل عاملی، دو شاخی KMO و آزمون کرویت بارتلت هم محاسبه شد و مقدار KMO برای %87 و مقدار تی دو در آزمون بارتلت 28/5556 به دست آمد که هر دو این موارد نشان دهنده شرایط مناسب برای انجام تحلیل عاملی است.
برای پایایی این مقیاس هم از روش آلفای کرونباخ استفاده شده است و میزان آن هم %89 گزارش شده است - محمدی، . - 1384 در پژوهش دیگری که توسط سامانی و همکاران - 1386 - برای بررسی پایایی این مقیاس در دانشجویان صورت گرفت، پایایی این مقیاس را %93 گزارش کردند. میزان شاخص KMO هم برابر %91 و ضریب کرویت بارتلت برای 2/47 گزارش شده است. نتایح تحلیل عاملی اکتشافی وجود پنج عامل شایستگی / استحکام شخصی، اعتماد به غرایز شخصی، تحمل عواطف منفی، پذیرش مثبت عواطف / روابط ایمن، مهار / معنویت را برای مقیاس تاب آور یاد کرده است. چون روایی و پایایی زیر مقیاسها هنوز به طور قطع تأیید نشدهاند در حال حاضر نمره کل تاب آوری برای هدفهای پژوهشی معتبر محسوی میشود.
پرسشنامه باورهای فراشناختی این پرسشنامه که توسط ولز و کاترایت- هاتون - 2004 - ساخته شده و دارای 30 سوال است، شیرینزاده این پرسشنامه را برایجمعیت ایرانی ترجمه و آماده نموده است. ضریب آلفای کرونباخ کل مقیاس در نمونه ایرانی 0/91گزارششده است و برای خرده مقیاسهای کنترل ناپذیری، باورهای مثبت، وقوف شناختی، اطمینان شناختی و نیاز به کنترل افکار به ترتیب در نمونهی ایرانی 0/87 و 81/86،80/0،81/0،0/0 گزارش شده است. - تقوی، . - 1380 پایایی آن 0/68 تا %87 و برای خرده مقیاسها از %59 به روش بازآزمایی برای کل آزمون پس از دوره 18 تا 22 روزه 75 گزارش شده است.
