بخشی از مقاله
چکیده
اختلال نقص توجه بیش فعالی شایع ترین اختلال روانپزشکی در کودکان است که 3 تا 7 درصد کودکان را در مدرسه مبتلا می کند. بنابراین هدف از انجام این مطالعه بررسی اثربخشی روش روش داوسون-کوئیر بر علایم بیش فعالی و کارکردهای اجرایی در دانش آموزان دارای نقص توجه/بیش فعالی منطقه 7 شهر تهران بود. از نوع نیمه آزمایشی با طرح پیش آزمون- پس آزمون با گروه کنترل بود، و جامعه آماری کلیه دانش آموزان دختر اول ابتدایی منطقه 7 شهر تهران در سال تحصیلی 1395 بودند. با استفاده از روش نمونه گیری خوشه ای 3 مدرسه انتخاب و از بین دانش آموزان آن مدارس 20 نفر از آنها که دارای اختلال نقص توجه بر اساس ملاک های تشخیصی DSM-IVبودند به صورت تصادفی انتخاب و در گروه آزمایش و کنترل قرار گرفتند - گروه آزمایش10 = نفر/گروه کنترل10 = نفر - . ابزار پژوهش پرسشنامه بیش فعالی کانرز فرم والدین و پرسشنامه عصب روانشناختی کانرز بود. برای تحلیل داده ها از دو سطح توصیفی - میانگین و انحراف استاندارد - و استنباطی - تحلیل کوواریانس - استفاده شد. نتایج تحلیل کوواریاس نشان داد که روش داوسون -کوئیر بر علایم بیش فعالی دانش آموزان مؤثر بوده، وباعث کاهش بیش فعالی آنها شده است . - P< 0/005 - همچنین نشان داد که تاثیر روش داوسون - کوئیر در کارکردهای اجرای دانش آموزان دارای اختلال نقص توجه/بیش فعالی مؤثر بوده است . - P<0/005 - بنابراین استفاده از درمانهای مبتنی بر این روش برای درمان دانش آموزان ابتدایی دارای اختلال نقص توجه/بیش فعال پیشنهاد می شود.
کلید واژهها: روش داوسون-کوئیر، علایم بیش فعالی، کارکردهای اجرایی، دانش آموزان دوره ابتدایی
مقدمه
دوران کودکی سال های مناسبی برای تشخیص مشکلات کودکان، مداخله بهنگام و پیشگیری از بروز مشکلات عاطفی، اجتماعی و تحصیلی آنان در آینده است. در واقع مداخله بهنگام و اصلاح رفتارهای ناسازگار کودک در این دوره حساس، موجب افزایش مهارت های اجتماعی و محبوبیت نزد همسالان و بزرگسالان می شود و کودک را برای پذیرش مسئولیت های آتی آماده می سازد - کهریزی، مرادی و مومنی، . - 1393 یکی از شایع ترین اختلال های عصبی - رشدی کودکی، بیش فعالی/نقص توجه است که بر بسیاری از جنبههای رشد شامل رشد عملکرد اجتماعی، هیجانی و شناختی در محیط خانه و مدرسه اثر می گذارد - برزگر بفرویی و فرزاد، . - 1394 اختلال نقص توجه/ بیش فعال، اختلالی است که با سه ویژگی اصلی، یعنی نقص توجه، بیش فعالی و تکانشگری توصیف میشود. این اختلال یکی از شایع ترین اختلالات رشدی است، کهمعمولاً نشانههای آن قبل از 12 سالگی بروز می کند و این نشانه ها حداقل در دو محیط حضور دارند - ویراست پنجم نظام بین المللی طبقه بندی اختلالات روانی4، 2013؛ به نقل از گنجی، . - 1394 اختلال نقص توجه/ بیش فعالی تاریخچهای نسبتاً طولانی دارد و از همان ابتدا تحت عناوین مختلف مورد توجه معلمان و متخصصان قرار داشته است. با توجه به میزان شیوع بالای آن نسبت به سایر اختلالات رفتاری کودکان، تاکنون مطالعات فراوانی را به خود اختصاص داده است - بارکلی5، . - 2006 افراد مبتلا به این اختلال ممکن است توانایی توجه دقیق به جزئیات را نداشته باشند یا در انجام تکالیف مدرسه، کار یا سایر فعالیتها از روی بیاحتیاطی مرتکب اشتباه شوند. اغلب، در انجام فعالیت ها بی نظمی وجود دارد و وظایف با بیدقتی و بدون تفکر کافی انجام می شوند. حفظ توجه در بازی و تکالیف برای این افراد غالباً دشوار است و به سختی میتوانند برای به پایان رساندن تکالیف، توجه خود را متمرکز کنند - ابیکاف و همکاران6، . - 2009 این اختلال 3 تا 5 درصد کودکان 6 تا 16 سال را تحت تاثیر قرار میدهد که این میزان سبب شده است
که این اختلال به عنوان شایع ترین اختلال شناخته شود - سلیمانی، . - 1389 در طور سالهای گذشته تعداد کودکان با تشخصی اختلال نقص توجه/بیش فعالی افزایش یاقته است و بعضی گزارشها نرخ شیوع این اختلال را تا حد 11 درصد اعلام کرده امد - آرونستین7، . - 2006
در طی 100 سال اخیر دانشمندان نظریات مختلفی در زمینه سببشناسی این اختلال ارائه کردهاند که عمدتاً مبنای عصب روانشناختی داشتهاند - بارکلی، 2006؛ نیگ8، 2006؛ راپورت، آلدرسون، کافلر، سارور، بلدن و سیمز9، . - 2008 در سالهای اخیر کارکردهای اجرایی10، کانون نظریه های اخیر عصب روانشناختی کودکان و دانش آموزان دوره ابتدایی مبتلا به اختلال بیش فعالی/نقص توجه قرار گرفته است - نریمانی و سلیمانی، . - 1392 در ادبیات مربوط به اختلال بیش فعالی/نقص توجه، اصطلاح کارکردهای اجرایی به طیف گسترده ای از عملکردهای شناختی اصلی اشاره دارد که نقش مهمی در ایفای نقش های روزمره زندگی دارند - برون11، . - 2006 کارکردهای اجرایی مهارتهایی را در بر میگیرند که در قالب فعالیت هایی از قبیل توجه پایدار در حین انجام تکالیف، تصمیم گیری برای انجام تکالیف، برنامهریزی و سازماندهی مراحل انجام تکلیف، خود آغازگری، خود تأملی و انعطاف پذیری لازم برای دستیابی فرد به هدف تعیین شده، تعریف شده اند - قمری گیوی، نریمانی و محمودی، . - 1391 نتایج پژوهش پترون - 2015 - 12، بارکلی - - 2012، ثورل، والشتد، بوهلین - 2009 - 13، براون - 2006 - نشان داده است که کودکان مبتلا به اختلال بیش فعالی/نقص توجه دارای ضعف در کارکردهای اجرایی هستند. در همین راستا، بارکلی - 1998 - در نظریه ای که در مورد اختلال نارسایی توجه/ بیش فعالی کودکان ارائه داده است بیان میکند که این کودکان دارای نارسایی عمده در کارکردهای اجرایی هستند که سبب می گردد این کودکان در مقایسه با همسالان بهنجار خود کمتر بتوانند مؤلفه های عاطفی پیام های محیطی را از مؤلفه های اطلاعاتی آن جدا کنند، در کنترل رفتار از بازنگری و آینده نگری استفاده کنند، از گفتار درونی برای هدایت رفتارشان استفاده کنند و جنبه های مختلف محیط را تجزیه و ترکیب کنند - نیگ،. - 2006
یکی از روش های درمان روانشناختی در زمینه درمان اختلال بیش فعالی/نقص توجه درمان مبتنی بر روش داوسون -کوئیر14 - 2010 - می باشد. برنامه داوسون و کوئیر، برنامه مبتنی بر شواهد برای دوره پیش دبستان است که با ارتقای هدفمند خودتنظیمی پایه های اساسی موفقیت در مدرسه را تقویت می نماید. این برنامه درمانی بر کارکردهای اجرایی توجه خاصی دارد. تاکید عمده این رویکرد درمانی بر بازداری پاسخ15، حافظه کاری16، کنترل هیجانی17، حفظ توجه، شروع وظیفه18، برنامه ریزی، سازمان دهی، مدیریت زمان و جهت گزینی، انعطاف پذیری، فراشناخت19 و تاب آوری در برابر استرس20 میباشد. این برنامه درمانی در دو سطح مداخله در محیط و در سطح فرد صورت می گیرد که هدف از آن تغییردادن موقعیت ها یا شرایط بیرونی کودک برای بهبود کارکردهای اجرایی یا کاهش تاثیرات منفی مهارتهای اجرایی ضعیف و نیز . رشد مهارتهای اجرایی برای انجام مستقل و آزادانه کارها است - داوسون و کوئیر، 2010، ترجمه ابراهیمی، عابدی، فرامرزی، آگاهی و بهروز، . - 1393
بر این اساس با توجه به سیر مزمن، شیوع نسبتا بالا و پیامدهای ثانویه این اختلال برای فرد مبتلا، خانواده و جامعه، انجام پژوهشهایی با هدف آگاهی از اثربخشی درمانهای روانشناختی در این زمینه اهمیت زیادی دارد. مرور پژوهش های صورت گرفته نشان می دهد که اگر چه پژوهش های گسترده ای در این زمینه صورت گرفته است، با این حال این پژوهشها پاسخگویی نیاز خانواده ها و متولین امر بهداشت در اتخاذ بهترین رویکرد درمانی نیستند. لذا انجام پژوهشهایی با هدف اثربخشی روش روش داوسون-کوئیر بر کارکردهای اجرایی و علایم بیش فعالی در دانش آموزان دختر اول ابتدایی دارای نقص توجه/بیش فعالی شهر تهران میباشد.
