بخشی از مقاله
چکیده
گذشته از درمانهای دارویی برای کودکان دارای اختلال توجه / بیش فعالی، با تمام ابعاد مرتبط با آن، و از آنجائیکه مدیریت رابطه متقابل والدین کودک خط اول درمانی در بسیاری از اختلالات کودکان محسوب می شود ، ضروری بنظر میرسد که اهمیت و عمق درمانهای رفتاری در اصلاح روابط والدین فرزندان در اختلال کم توجهی / بیش فعالی مطرح شده و راهکار مناسبی برای آن اندیشیده شود.
این پژوهش ، آموزش رفتاری والدین به روش بارکلی را بعنوان راهکاری مناسب انتخاب کرده و در جامعه آماری کودکان دارای اختلال نارسایی توجه/ بیش فعالی ، در سنین هشت الی دوازده سال، با انتخاب نمونهای به حجم بیست نفر در دو گروه ده نفرهی کنترل و آزمایش، طبق آزمایشی مبتنی بر پیش آزمون و پس آزمون، تاثیر آموزش والدین را بر علایم بیش فعالی و عزت نفس کودکان مورد بحث آزمایش کرد.
پرسشنامه های کوپراسمیت و کانرز مورد استفاده قرار گرفت. از آزمون t استیودنت برای مقایسات آماری استفاده شد. نتایج حاکی از آن بود که آموزش والدین باعث افزایش عزت نفس و کاهش علایم بیش فعالی در کودکان مورد بحث بود. همچنین این آموزش باعث بهبود تمامی خرده مقیاسهای مرتبط گردید.
مقدمه:
جنب و جوش و تحرک کودکان امری عادی است و اینکه از بازی لذت ببرند، اما کودکانی هستند که بسیاربی قرار ، زیاد فعال ، حواس پرت ، با ثبات و تکانشی هستندکودکانی با چنین ویژگی هائی در تحصیل یا کار خود موفقیت چندانی ندارند و یا بازدهی آنان بسیار پایین تر است نسبت به استعداد و توانشان ، آنان سرمایه دارانی هستند که گویی از سرمایه خود نمی توانند استفاده کنند. افرادی با این ویژگیها دارای اختلال نارسائی توجه / بیش فعالی تشخیص داده می شوند
اختلال نارسایی توجه / بیش فعالی اختلالی است که مشکلات جدی توجه ، تکانشگری و بیش فعالی را در بر می گیرد. این اختلال 3 تا 5 درصد کودکان 6 تا 16 سال را تحت تاثیر قرار می دهد که میزان مذکور ، این اختلال را به عنوان شایع ترین نابسامانی روانی معرفی می کند . هنگامی که کودکان مبتلا به این اختلال بزرگتر می شوند بیش فعالی در آنها کاهش می یابد اما مشکلات مربوط به بی توجهی ، در اکثر موارد باقی می ماند
از سوی دیگر نیاز به عزت نفس یکی از نیازهای روانی طبیعی انسان است که به دنبال پیروی از قواعد و هنجارهای اجتماعی ، پیشرفت ،موفقیت ، فعالیت های سالم و برخورداری از سبک زندگی سالم به دست می آید و درتمام طبقات و درجات علمی و اخلاقی نیاز به داشتن مقدار معینی از عزت نفس به عنوان یکی از نیازهای اساسی انسان وجود دارد. هر اندازه فرد در کسب عزت نفس دچار شکست شود، بیشتردستخوش اضطراب ، تزلزلی روانی و بدگمانی از خود حقیقت گریزی و احساس عدم کفایت در زندگی می گردد . عزت نفس بالا باعث ایجاد حس اعتماد به خود می شود که این احساس فرد را قادر می کند با سختی ها بهتر تطابق پیدا کند
بدون مداخله ی اولیه، کودکان دارای اختلال نارسایی توجه / بیش فعالی اثرات منفی طولانی مدتی تا بزرگسالی تجربه می کنند که از آن جمله می توان به سطوح پایین تحصیلات و توقیف یا بازداشت بیشتر به دلیل ارتکاب جرایم و نقض قوانین اجتماعی باشد
اگرچه درمان با دارو متداول ترین راه برای درمان این اختلال به شمار می آید، بهبود روابط والدین و کودک، می تواند به عنوان یکی از راههای کم ضررتر در مقابله با این اختلالات مطرح و مورد پیگیری قرار گیرد. این بهبود خود مستلزم پیاده سازی فرایند آموزش والدین این کودکان است. آموزش والدین به روش بارکلی یکی از انواع آموزش والدین براساس مدل رفتاری است. این برنامه را می توان از جمله معدود برنامه هایی دانست که ساختار بسیار روشن و دقیقی دارد. در این برنامه، بارکلی به آموزش کاربرد تکنیک های رفتاری در زمینه شیوه توجه به رفتار های مناسب کودک استفاده از تقویت اجتماعی، سیستم های پته ای و استفاده اثربخش از محروم سازی و جریمه پرداخته است آموزشی که بر مبانی زیر تمرکز دارد:
· شناخت ماهیت و شدت رفتار مشکل زا و درگیرکردن والدین در این حوزه
· ایجاد انگیزش مثبت در والدین
· ارائه اطلاعات لازم در زمینه اختلال به والدین شامل جنبه های علت و معلولی، عصب ریستی، دوره بیماری و دارو درمانی
این پژوهش در نظر دارد اثربخشی اقدامات فوق را بر علایم بیش فعالی و عزت نفس کودکان دارای اختلال توجه / بیش فعالی مورد آزمون قراردهد.
مواد و روشها:
این پژوهش در شهریور ماه سال 1396، با انتخاب نمونه ای به حجم بیست نفر از کودکان منطقه سیزده تهران، مبتلا مورد نظر انجام شد. این بیست نفر به صورت تصادفی به دو گروه ده نفری تقسیم شدند.درهر دو گروه پرسشنامه کانرز و کوپر اسمیت با هدف بررسی وضعیت کودکان در شدت علایم بیش فعالی/ اختلال توجه و عزت نفس تکمیل گردید. پرسشنامه کانرز براساس علایم تشخیص نظام تشخیصی-طبقه بندی انجمن روان پزشکی آمریکا، - 2000 میباشد.
کانرز به عنوان رایج ترین پرسشنامه مورد استفاده در بررسی کودکان مبتلا به اختلال کم توجهی / بیشفعالی شناخته شده است.اعتبار تست در این پرسشنامه آلفای کرون باخ %86 و ضریب پایایی بازآزمایی %58 می باشد
کانرز والدین 48 پرسش دارد و در 4 سطح اصلی - از اصلا تا بسیار زیاد - به بررسی رفتار کودک میپردازد.محدوده سنی در این پرسشنامه3 تا 17 سال بیان شده و دارای 6 مولفه است:
-1مشکلات سلوک-2یادگیری -3روان تنشی -4 اضطرابی-5تکانشگری/بیش فعالی میباشد.همچنین پرسش نامه عزت نفس کوپر اسمیت، عقاید یا واکنش های فرد را توصیف میکند و در سال 1967 توسط کوپر اسمیت به منظور سنجش میزان و دانش آموزان و دانشجویان در زمینههای اجتماعی و تحصیلی ساخته شده است این پرسشنامه شامل 58 ماده است که 8 ماده آن دروغ سنج است و در مجموع 50 مادهی آن بر 4 خرده آزمون عزت نفس کلی،عزت نفس اجتماعی - همسالان - ،عزت نفس خانوادگی - والدین - و عزت نفس تحصیلی - آموزشگاه - تقسیم شده است.
در گام بعدی گروه آزمایش به مدت ده جلسهی یک ساعته تحت آموزش رفتاری والدین قرار گرفته و مجددا پرسشنامه های مورد نظر توسط هر دو گروه تکمیل گردید.
به طور خلاصه در ده جلسه آموزشی موارد جدول زیر به والدین ارائه گردید
جدول :1 خلاصه اقدامات آموزشی انجام شده
شرح جلسه
· آموزش علل رفتار متمردانه کودک
· توصیه به شناخت علل و عوامل رفتار متمردانه در خانواده
· تشویق به چاره اندیشی
· بحث آزاد در رابطه با : علل بدرفتاری-ویژگیهای روان شناختی کودک- ویژگیهای فردی والدین
· بذل توجه
· ذکر اهمیت شیوه تعامل
· توجه به رفتار مثبت کودک
· افزایش پیروی و بازی مستقل
· استفاده از مهارتهای کارامد
· افزایش کارامدی فرامین والدین دربرانگیختن پیروی کودک
· ژتون و امتیاز دادن وقتی تحسین کافی نیست
· برقراری نظام صوری امتیازدهی
· محروم سازی
· استفاده از جریمه در ژتون خانگی
· محروم سازی
· استفاده از جریمه در ژتون خانگی
· تعمیم محروم سازی به دیگر بدرفتاریها
· حل مشکلات مترتب از محروم سازی
· مدیریت کودکان در مکان های عمومی
· آموزش رویه ی بلند کردن- پیش اندیشی کردن
· کارت گزارش روزانه رفتار در مدرسه
