مقاله رابطه باورهای فراشناخت و رابطه والد – فرزندی با تاب آوری مادران دارای کودک بیش فعال

بخشی از مقاله

چکیده

هدف از پژوهش حاضر بررسی رابطه بین باورهای فراشناخت و رابطه والد - فرزندی با تاب آوری مادران دارای کودک بیش فعال شهر تهران بود. روش این پژوهش توصیفی از نوع همبستگی است. کلیه والدین - مادران - دارای کودک با اختلال عصبی- رشدی بیش فعال که به مراکز توانبخشی و مشاوره در شهر تهران مراجعه میکنند، بودند. نمونه آماری تعداد 250 نفراز مادران دارای کودک بیش فعالی بودند که به روش نمونه گیری در دسترس انتخاب شدند. ابزارهای مورد استفاده در این پژوهش مقیاس تاب آوری کانر و دیویدسون، پرسشنامهی شیوه های ارتباطی والد- فرزندی و باورهای فراشناختی ولز و کاترایت- هاتون می باشد.

برای تجزیه و تحلیل داده ها ازآزمونهای همبستگی پیرسون و رگرسیون چند گانه استفاده شد. نتایج پژوهش نشان دادند که بین باورهای فراشناخت با تاب آوری مادران دارای کودک بیش فعال رابطه مثبت معنی داری وجود دارد. بین رابطه والد - فرزندی با تاب آوری مادران دارای کودک بیش فعال رابطه مثبت معنی داری وجود دارد. مدل تأثیر باورهای فراشناخت و رابطه والد - فرزندی بر تاب آوری مادران دارای کودک بیش فعال معنی دار بود .متغیر باورهای فراشناخت بیشترین سهم در پیش بینی تاب آوری مادران دارای کودک بیش فعال را دارد و متغیر رابطه والد - فرزندی پیش بینی کننده بعدی تاب آوری مادران دارای کودک بیش فعال است.

کلمات کلیدی: باورهای فراشناخت، رابطه والد - فرزندی ، تاب آوری ، کودک بیش فعال

.1 مقدمه

فزون کنشی/ نقص توجه، اختلالی است که با تحریکپذیری، مداوم، تکانشگری و مشکلاتی در تمرکز مشخص میشود. در اکثر موارد، بیش فعال با مشکلات دیگری همچون لجبازی، نافرمانی از والدین، مشکلات رفتاری و عدم موفقیت تحصیلی نیز همراه است - شفاعی و تیرگری ،. - 1390 از خانواده انتظار میرود تا نه تنها نیازهای تغذیهای و رشدی اعضا را فراهم نماید، بلکه ارزشها، باورهای سنتی و داستانهای گذشته خانوادگی خود را نیز به فرزندان منتقل سازند. مهمتر آن که با ایجاد محیطی امن و مطمئن، احساس هویت شخصی، حمایت و راهنمایی برای اعضا، توام با عشق و محبت غیرمشروط برای فرزندان فراهم نماید. ایجاد این مکان بیانگر تأثیر خانواده بر شکل گیری هویت در اعضا است. پس خانواده، بازتاب فرهنگی هزاران سالهای است که برای رشد اعضا، ارتقا بهداشت و سلامت روان و کاهش رفتارهای پرخطر تلاش مینماید - ابارشی ،. - 1389

رفتارهای ناسازگارانه کودک - همچون تکانشگری، عدم تبعیت از دستورات والدین، رفتارهای تخریبی، لجبازی، نافرمانی و تحریکپذیری - احساس بدی در والدین - همچون خشم، عصبانیت، درماندگی، خستگی، کاهش تحمل - به وجود میآورد؛ قدر مسلم، وقتی این چنین هیجانها و احساساتی در والدین فزون کنشی/نقص توجه به وجود آید، بر نحوه واکنش و رفتار کردن آنها با این کودکان تأثیر میگذارد و آنها شروع به تنبیه، طرد، سرزنش و محرومیت مینمایند؛ این واکنشها احساسات منفی کودک - همچون ناکامی، خشم و ناامیدی - را برانگیخته و رفتار ناسازگارانه کودک را به دنبال دارد که تکرار میشود - شکوهی یکتا،. - 1391 ادراک والدین و انتظارات آنهاتاثیری قوی بر شیوههای تعامل والدین و فرزندپروری آنها دارد. به خصوص که والدین، اثرات پایداری قبل از ورود کودک به مدرسه دارند و آنها اغلب در چنین شرایطی نمیتوانند کمکهای مطمئنی برای سازگاری و رشد استعدادها بنمایند.

در گذشته اعتقاد بر این بود که بیش فعال تا نوجوانی ادامه مییابد و با بلوغ پشت-سر گذاشته میشود. اما یافتههای جدید نشان میدهد که این اختلال، در نوجوانی و حتی بزرگسالی ادامه پیدا میکند و باعث اختلال در عملکردهای شخصی، اجتماعی، شغلی و حتی اوقات فراغت میشود - شفاعی و تیرگری ،. - 1390یکی از عواملی که میتواند کارکردهای روانی اعضای خانواده در قالب تفکر، خلق و رفتار را بهبود دهد و توان مقابله با مشکلات هیجانی، جسمانی و روانشناختی را افزایش دهد تاب آوری میباشد. گارمزی و ماستن - 1991 - تاب آوری را یک فرآیند توانایی یا پیامد سازگاری موفقیت آمیز با شرایط تهدیدکننده تعریف نموده اند. والر - 2001 - تاب آوری را سازگاری مثبت فرد در واکنش به شرایط ناگوار - آسیبها و تهدیدات - میداند. البته تاب آوری تنها پایداری در برابر آسیبها یا شرایط تهدید کننده نیست و حالتی انفعالی در رویارویی با شرایط خطرناک نمیباشد، بلکه شرکت فعال و سازنده در محیط پیرامونی خود است.

میتوان گفت تاب آوری، توانمندی فرد در برقراری تعادل زیستی-روانی در شرایط خطرناک است. افزون بر این اکثر پژوهشگران بر این باورند که تاب آوری نوعیترمیم خود با پیامدهای مثبت هیجانی، عاطفی و شناختی می باشدکاپلان - 1968 - معتقد است اشخاص تاب آور از رفتارهای ارتقای سلامتی مشارکت بیشتری دارندو از درگیری در فعالیتهای روزانه استقبال میکنند. از چالشها لذت میبرند و تغییر را به جای ثبات ترجیح میدهند - کاوه، . - 1388 باورهای فراشناختی و باورهایی که شخص درباره منابع شناختی خود در یک حیطه، اینکه چقدر خوب در آن حیطه عمل میکند، راهبردها و روشهای اکتشافی که میتواند استفاده کند، و ماهیت آن حیطه دانش اشاره دارد. به عبارت دیگر، دانش فراشناختی به دانش کسب شده در مورد فرآیندهای شناختی، دانشی که میتواند برای کنترل فرآیندهای شناختی مورد استفاده قرار گیرد اطلاق میشود - ساعد و همکاران،. - 1390

باورهایفراشناختی قابل بیان کردن است و نسبتاً ثابت است به گونهای که امکان اندیشیدن در مورد فرآیندهای شناختی و بحث با دیگران را فراهم میکند، اما ممکن است اشتباه پذیر، غیر واقعی یا مبتنی بر الگوهای ساده لوحانه باشد. چنین دانشی از خود ذهنی- خواه واقعی یا غیر واقعی- اثر مهمی بر رفتار شناختی دارد و ممکن است از طریق مشارکت در فعالیتهای کلاسی روزانه تشکیل شود. این شکل از دانش فرد در مورد فرآیندهای فکری خود اغلب به عنوان یک دانش دیر تشکیل شونده توصیف شده است یعنی فراگیر باید به عقب برگردد و فرآیندهای شناختی خود را به عنوان اهداف تفکر و اندیشه مورد ملاحظه قرار دهد. رشد این جنبه از تفکر برای گسترش مهارتهای مطالعه دانش آموزان و توانایی آنها در حل مسأله مهم است - صفری، . - 1388 بنابراین با توجه به مطالب ذکر شده، در این پژوهش سعی شده است بررسی رابطه بین باروهای فراشناخت و رابطه والد - فرزندی با تاب آوری مادران دارای کودکان بیش فعالی مورد بررسی قرار گیرد.

پژوهش حاضر از لحاظ هدف تحقیق در زمرهی تحقیقات کاربردی دسته بندی میگردد. روش تحقیق در زمرهی تحقیقات توصیفی، رابطهای - همبستگی - از نوع پژوهش پیش بینی هستند جامعه آماری در پژوهش حال حاضر شامل کلیه والدین - مادران - دارای کودک با اختلال عصبی- رشدی بیش فعال که به مراکز توانبخشی و مشاوره در شهر تهران مراجعه میکنند، بودند. حجم نمونه با توجه به موضوع تحقیق از نوع توصیفی همبستگی است و طبق منطق رگرسیون تعداد نمونه انتخاب 200 نفر و با در نظر گرفتن پدیده افت آزمودنی 250 نفراز مادران دارای کودک بیش فعال بودند، که به روش نمونه گیری در دسترس انتخاب شدند، نمونه آماری مادرانی که کودکان آنها دارای اختلال عصبی رشدی تشخیص داده شده به مراکز توانبخشی و مشاوره کودکان با اختلالات رشدی- عصبی - شریف، روان پویا و وصال - انتخاب شدند.

ابزارهای پژوهش

پرسشنامه تاب آوری
برای سنجش میزان تاب آوری از مقیاس تاب آوری کانر و دیویدسون استفاده گردید. مقیاس تاب آوری کانر و دیویدسون - 2003 - یک ابزار 25 گویه ای است که کانر و دیویدسون آن را با باز بینی منبع پژوهشی 1979 - 1991 در زمینه تاب آوری تهیه نمودند. بررسی ویژگیهای روانسنجی این مقیاس در گروههایی مثل جمعیتهای عمومی، مراجعه کنندگان به بخش مراقبتهای اولیه، بیماران سرپایی پزشکی، بیماران با مشکل اختلال اضطراب فراگیر و بیماران مبتلا به اختلال پس از ضربه انجام شده است سازندگان این مقیاس معتقدند که این پرسشنامه افرادتاب آور را از افراد غیر تاب آور در گروههای بالینی و غیر بالینی جدا میکند و میتواند در موقعیتهای پژوهشی و بالینی به کار رود. این پرسشنامه در یک مقیاس پنج درجهیا از کاملاً نادرست تا همیشه درست ساخته شده است.

کانرو و دیویدسون ضریب آلفای کرونباخ مقیاس تاب آوری را 0/89 گزارش کردهاند همچنین ضریب پایایی حاصل از روش باز آزمایی در یک فاصله 4 هفته ای 0/87 بوده است. نمرات مقیاس تاب آوری کانر و دیویدسون با نمرات مقیاس سرسختی کوباسا همبستگی مثبت معنا دار و با نمرات مقیاس استرس ادراک شده و مقیاس آسیب پذیری نسبت به استرس شیهان همبستگی منفی معنا داری داشتند. که این نتایج حاکی از اعتبار همزمان این مقیاس است. این مقیاس در ایران توسط محمدی در سال 1384 هنجاریابی شده است. برای سنجش روایی این مقیاس ابتدا همبستگی هر گویه با نمره کل مقوله محاسبه شده و همبستگی هر نمره با نمره کل به جز گویه 3 ضریبهای بین %41 تا %64 را نشان داد و سپس از روش تحلیل عاملی استفاده شده است، قبل از سنجشتحلیل عاملی، دو شاخی KMO و آزمون کرویت بارتلت هم محاسبه شد و مقدار KMO برای %87 و مقدار تی دو در آزمون بارتلت 28/5556 به دست آمد که هر دو این موارد نشان دهنده شرایط مناسب برای انجام تحلیل عاملی است.

برای پایایی این مقیاس هم از روش آلفای کرونباخ استفاده شده است و میزان آن هم % 89 گزارش شده است - محمدی، . - 1384 در پژوهش دیگری که توسط سامانی و همکاران - 1386 - برای بررسی پایایی این مقیاس در دانشجویان صورت گرفت، پایایی این مقیاس را %93 گزارش کردند. میزان شاخص KMO هم برابر %91 و ضریب کرویت بارتلت برای 2/47 گزارش شده است. نتایح تحلیل عاملی اکتشافی وجود پنج عامل شایستگی / استحکام شخصی، اعتماد به غرایز شخصی، تحمل عواطف منفی، پذیرش مثبت عواطف / روابط ایمن، مهار / معنویت را برای مقیاس تاب آور یاد کرده است. چون روایی و پایایی زیر مقیاسها هنوز به طور قطع تأیید نشدهاند در حال حاضر نمره کل تاب آوری برای هدفهای پژوهشی معتبر محسوی میشود.

پرسشنامهی شیوههای ارتباطی والد- فرزندی پیانتا PCRS-S - 1992 -

فرم کوتاه مقیاس رابطه والد- فرزندی از مقیاس رابطه دانش آموز - معلم - پیانتا، 1992؛ به نقل از تایلر، - 2006 اقتباس شده است. نسخه اصلی این پرسشنامه حاوی 30 ماده می باشد، پرسشنامه دارای سه عامل: حل تعارض، جنبههای مثبت رابطه و وابستگی و نمره کل، میباشد. در این مقیاس از والدین خواسته میشود که کیفیت رابطه خود با فرزندانشان را بر روی یک مقیاس لیکرت پنج درجهای از کاملاً مخالفم تا کاملاً موافقم ارزیابی کنند. ضریب آلفای کرونباخ مقیاس برابر با - 0.90پیانتا، - 1992 و روایی سازه آن 0.35 گزارش شده است - ومبولت، ومبولت، گاوین و مک تاگارت،. - 2001 طهماسیان - 1386 - این پرسشنامه را ترجمه و روایی محتوایی آن نیز توسط متخصین ارزیابی شد - طهماسیان، - 1996

آلفای کرونباخ هر کدام از مقیاسها به ترتیب 0.84، 0.69، 0.46 و نمرهی کل 0.80 بوده که از پایایی مناسبی برخوردار است - ابارشی، - 2009 این مقیاس را میتوان برای تمام سنین از 3 سال تا نوجوانی مورد استفاده قرار داد - تیلو، - 2006؛ به نقل از عابدی شاپورآبادی و همکاران،. - 1391 در پژوهش طهرانچی و همکاران - 1391 - ضرایب آلفای کرونباخ برای زیر مقیاس جنبههای مثبت رابطه و زیر مقیاس تعارض به ترتیب.088 و 0.79 و روایی سازه آن 0.36 به دست آمده بود. روایی محتوا و پایایی این پرسشنامه توسط ابارشی - 1388 - در مقیاسهای تعارض، جنبههای مثبت رابطه و وابستگی هر کدام به ترتیب با آلفای کرونباخ 0.84، 0.69، 0.46 منطبق بوده و پایایی این حوزهها نیز به ترتیب با نمرات 0.84، 0.70 و 0.61 درصد گزارش شد. در پژوهشی دیگر ابارشی و همکاران - 1389 - در مقیاسهای جنبههای مثبت رابطه، تعارض و وابستگی ضرایب آلفای کرونباخ را قابل
قبول گزارش نمودند.

پرسشنامه باورهای فراشناختی

این پرسشنامه که توسط ولز و کاترایت- هاتون - 2004 - ساخته شده و دارای 30 سوال است؛ شیرینزاده این پرسشنامه را برایجمعیت ایرانی ترجمه و آماده نموده است. ضریب آلفای کرونباخ کل مقیاس در نمونه ایرانی 0/91گزارششده است و برای خرده مقیاسهای کنترل ناپذیری، باورهای مثبت، وقوف شناختی، اطمینان شناختی و نیاز به کنترل افکار به ترتیب در نمونهی ایرانی 0/87 و 81/86،80/0،81/0،0/0 گزارش شده است. - تقوی، . - 1380 پایایی آن 0/68 تا %87 و برای خرده مقیاسها از %59 به روش بازآزمایی برای کل آزمون پس از دوره 18 تا 22 روزه 75 گزارش شده است - ولز، کارترایت هاتون، . - 2004 دامنه نمرهها برای هر یک از زیر مقیاسها بین صفر تا هجده قرار دارد. پس از تنظیم پرسشنامهها و انتخاب آزمودنیها، پرسشنامههای پژوهش در اختیار مادران دارای کودک بیش فعال قرار گرفت سپس توضیحات لازم از سوی پژوهشگر در مورد نحوه تکمیل پرسشنامهها به آنها ارائه شد. از آزمودنیها خواسته شد اگر در فرآیند تکمیل پرسشنامه با مشکلی مواجه شدند از پژوهشگر درخواست توضیح بیشتری داشته باشند.

مادران دارای کودک بیش فعال انتخاب شده پس از اعلام رضایت جهت شرکت در پژوهش و اطمینان از رعایت راز داری مبنی بر اینکه اطلاعات آنها محرمانه باقی خواهد ماند، اقدام به تکمیل پرسشنامهها نمودند. پس از تکمیل پرسشنامه توسط آزمودنیها، پرسشنامههای پژوهش جمعآوری گردید. در مرحله بعدی، پرسشنامهها نمره گذاری شدند و دادهها جهت تجزیه و تحلیل آماری در نرم افزار SPSS وارد شدند. برای پاسخگویی به پرسشهای پژوهش حاضر، دادههای جمع آوری شده به وسیله نرم افزار آماریSPSS از دو جنبه توصیفی و استنباطی مورد تحلیل قرار میگیرد؛ در بُعد توصیفی، شاخصهای آماری که محاسبه میشود، عبارتند از: فراوانیها، درصدها، میانگینها و انحراف معیارهاو در بُعد استنباطی از آزمونهای همبستگی پیرسون و رگرسیون چند گانه استفاده شد