بخشی از مقاله
چکیده
هدف پژوهش حاضر بررسی رابطه هوش هیجانی با اضطراب اجتماعی مادران کودکان اتیسم شهر شیراز بوده است. جامعه آماری این پژوهش، مادران دارای کودک مبتلا به اتیسم شهر شیراز بود که با توجه به تعداد محدود 126 نفر بودند لذا از سرشماری استفاده شد. مطالعه از نوع توصیفیB همبستگی بود. ابزارهای مورد استفاده در این پژوهش پرسشنامه هوش هیجانی - شات و همکاران ، - 1998و پرسشنامه اضطراب اجتماعی - واتسون و فرند، - 1969 بود. نتایج حاصل از همبستگی پیرسون نشان داد هوش هیجانی رابطه منفی معنی دار - r=-0/27 و - p <0/001 با اضطراب اجتماعی دارد.همچنین ابعاد سه گانه هوش هیجانی، یعنی تنظیم هیجان ها، بهره وری از هیجان ها و ارزیابی هیجان ها به ترتیب همبستگی منفی و معنی داری - r=-0/27 - - r=-0/18 - - r=-0/42 - با اضطراب اجتماعی داشتند.
مقدمه
مادران به عنوان یک عامل اصلی و کلیدی در خانواده نقش پر اهمیت و اثربخشی دارند، در جامعه مادران به علت دشواری های فراوان در کارهای روزمره بدون داشتن مدیریت و رهبری اثربخش نمی توانند به راحتی از پس مشکلات خانواده برایند یکی از دلایل مهم مسئولیت پذیری و پاسخ گویی و داشتن حساسیت نسبت به پیشرفت فرزندان می باشد که همواره مادران در خانواده برای آرام نمودن محیط خانواده با مشکلات زیادی دست و پنجه نرم می کنند. زمانی که بعد از تولد فرزند در خانواده پدر به عنوان حامی نقش اصلی تربیت و آموزش را به عهده مادران می گذارند حال اگر این فرزند تازه به دنیا آمده دچار مشکل باشد می تواند اضطراب زیادی را در خانواده برای والدین ایجاد کند و عملکرد مادران را به مرور زمان تضعیف کند.
یکی از اختلالات فراگیر تحول1، اختلالات اتیسم - درخودماندگی - می باشد. ویژگی اختلال در خودماندگی عبارت است از نقص قابل توجه در ارتباط و تعامل اجتماعی و محدودیت های فعالیت ها و علایق فرد. در این اختلال تعامل اجتماعی بشدت و به شکلی با دوام آسیب می بیند. افراد مبتلا در کاربرد رفتارهای غیر کلامی مانند تماس چشمی و بیان چهره ای و حرکات بدنی دچار مشکلات چشمگیری هستند. از آنجا که درخودماندگی درمان قطعی ندارد، اغلب موارد فشار روانی خاصی بر شبکه ارتباطی و همچنین روابط فردی و اجتماعی اعضای خانواده ایجاد می کند.
نتایج پژوهش های متعدد نشان می دهند که شادکامی، رضایت از زندگی، امید، کیفیت زندگی و بطور کلی بهداشت روانی در اعضای خانواده های دارای کودک اتیسم پایین و در بعضی موارد نگران کننده است. در عوض میزان بالای استرس، اضطراب، افسردگی، ناامیدی و کاهش روابط اجتماعی در این خانواده گزارش شده است - لاوگسون2 و همکاران، 2009؛ فیرات3 و همکاران،2002؛ دابرسک و پیسولا4، . - 2010 با توجه به نقشی که اختلالات اتیسم در بهداشت روانی و رضایتمندی اعضای خانواده ها ایفاء می کند، لذا در این پژوهش به بررسی اضطراب اجتماعی مادران دارای کودکان مبتلا به به اتیسم و یکی از عوامل مرتبط با اضطراب اجتماعی یعنی هوش هیجانی پرداخته شد.
اصطلاح هوش هیجانی5 اولین بار در سال 1990 و به عنوان نوعی از هوش اجتماعی توسط مایر و سالووی مطرح شد. این سازه در حوزه هایی نظیر تعلیم و تربیت، محیط کار، رشد شخصی و سلامت روان محبوبیت فزاینده ای یافته است که اکنون از آن به عنوان ماشه چکان یک انقلاب بزرگ در زمینه ارتقاء بهداشت روان یاد می شود - یعقوبی و برادران، . - 1390 مایر و همکاران 2000 - ؛ به نقل از پیکوارز، - 2006 هوش هیجانی را به عنوان توانایی درک و بیان هیجانات، سازگار نمودن هیجانات با فکر و منطق، فهم و استدلال براساس هیجانات و نظم هیجانات در خود و دیگران تعریف نموده اند و آن را شامل این مؤلفه های دانسته اند: خود-آگاهی، خود- مدیریتی، آگاهی اجتماعی و مهارتهای اجتماعی.
مطالعات متعددی در زمینه ارتباط هوش هیجانی با سلامت جسمانی و روانی انجام گرفته است نتیج حاکی از آن است که هوش هیجانی هم به صورت مستقیم و هم به صورت غیر مستقیم با سلامت روان ارتباط مثبت دارد - سیاروچی و همکاران 2000؛ مایر و همکاران 2004؛ داویس و هامفری، 2012؛ یعقوبی و برادران، . - 1390 کمپل و همکاران - 2004؛ به نقل از احیاء کننده و همکاران، - 1387 بر این عقیده است که امروز هوش هیجانی سهم قابل ملاحظه ای بر موفقیت در زندگی و احساس رضایتمندی دارد.
جلالی مقدم - 1386 - در بررسی خود به مقایسه هوش هیجانی و راهبردهای مقابله ای در والدین کودکان به اختلال های فراگیر تحولی پرداخت و دریافت که با افزایش توانایی والدین در مهارت های درون فردی، استفاده از راهبردهای مقابله ای مبتنی بر حل مساله، بیشترمی شود و با کاهش توانایی والدین در سازگاری، استفاده از راهبردهای جلب حمایت اجتماعی، بیشتر می شود و نیز متغیر مهار فشارهای روانی با استفاده از راهبردهای مقابله ای مبتنی بر مهار هیجانی، رابطه معکوس دارد. با توجه به ویژگی هایی که در فوق بیان شد پژوهش حاضر، به دنبال توصیف و تبیین رابطه هوش هیجانی با اضطراب اجتماعی مادران کودکان اتیسم می باشد.
مواد و روش ها
جامعه آماری پژوهش، شامل کلیه مادران دارای کودک اتیسم شهر شیراز می باشد که کودک آنها در مدارس ویژه اختلالات رفتاری به عنوان کودک مبتلا به اتیسم ثبت نام کرده اند. نمونه پژوهش با استفاده از روش نمونه گیری سرشماری انتخاب گردید، بدین صورت که مادران کودکان ثبت نام شده در هر 4مدرسه ویژه کودکان دارای اختلالات رفتاری به عنوان نمونه انتخاب شدند، که تعداد این مادران در حدود 126 نفر می باشند.
ابزار
مقیاس هوش هیجانی : - EIS - در پژوهش حاضر، برای بررسی هوش هیجانی از مقیاس هوش هیجانی شات و همکاران - 1998 - استفاده می شود. این مقیاس 33 سؤالی براساس مدل هوش هیجانی سالووی و مایر 1997 - ؛ به نقل از بشارت، - 2007 ساخته شده است که سه مؤلفه سازه هوش هیجانی شامل تنظیم هیجان ها، بهره وری از هیجان ها و ارزیابی هیجان ها را در مقیاس 5 درجه ای لیکرت مورد سنجش قرار می دهد. نمره کلی هوش هیجانی از مجموع نمرات سه مؤلفه آن بدست می آید. در پژوهش حاضر، به منظور تعیین پایایی مقیاس هوش هیجانی، از ضریب آلفای کرونباخ استفاده گردید.
سازندگان این مقیاس، یعنی شات و همکاران 1998 - ؛ به نقل از یعقوبی و برادران، - 1390 پایایی سؤالهای آزمون برحسب ضریب آلفای کرونباخ از 0/84 تا 0/90 و ضریب پایایی بازآزمایی مقیاس در مورد 28 نفر از دانشجویان به فاصله دو هفته 0/78 گزارش کرده اند. همچنین بشارت 1384 - ؛ به نقل از همان منبع - ضریب آلفای کرونباخ مقیاس هوش هیجانی را 0/88 گزارش کرده است. شات و مالوف - 2012 - نیز در پژوهش خود میزان ضریب پایایی این مقیاس را با روش آلفای کرونباخ در حدود 0/87 بدست آورده اند.ضریب پایایی مقیاس هوش هیجانی در پژوهش حاضر نیز، با استفاده از روش آلفای کرونباخ و روش تنصیف به ترتیب برابر با 0/90 و 0/83 بدست آمد.
شات و همکاران 2005 - ؛ به نقل از یعقوبی و برادران، - 1390 در پژوهش خود برای بررسی روایی پرسشنامه هوش هیجانی، از روایی همزمان این پرسشنامه با پرسشنامه هوش هیجانی بار- ان - 1980 - و هوش هیجانی پترایدز و فورنهام - 2001 - استفاده کردند. ضریب همبستگی پیرسون این مقیاس با مقیاس هوش هیجانی بار- ان برابر با p<0/001 - و - r=0/79 و با مقیاس هوش هیجانی پترایدز و فورنهام برابر با p<0/001 - و - r=0/88 بدست آمد.
پرسشنامه اضطراب اجتماعی : - SAQ - برای سنجش اضطراب اجتماعی، از مقیاس اضطراب اجتماعی - SAQ - واتسون و فرند - 1969 - استفاده می گردد که توسط مهرابی زاده و همکاران - 1378 - ترجمه و هنجاریابی شده است. این مقیاس دارای 58 ماده دو گزینه ای - صحیح- غلط - می باشد که دو خرده مقیاس اجتناب و پریشانی اجتماعی 28 - ماده - و ترس از ارزیابی منفی 30 - ماده - را می سنجد.
