مقاله رابطه بین ازدواج دیرهنگام و سلامت روان

بخشی از مقاله

رابطه بین ازدواج دیرهنگام و سلامت روان

چکیده:

هدف پژوهش حاضر بررسی رابطه بین ازدواج دیرهنگام و سلامت روان بر دانشجویان دختر وپسر دانشـگاه پیـام نور تویسرکان می باشد. جامعه آماري پژوهش حاضر شامل کلیه دانشجویان دختر وپسـر مجـرد دانشـگاه پیـام نور که در سال 88-89 مشغول به تحصیل بودند و 40 نفـر از دانشـجویان مجـرد بـالاي 30 سـال ( 22 مـرد و 18

خانم ) بصورت تصادفی ساده انتخاب شـدند. بـراي جمـع آوري داده هـا از پرسشـنامه سـلامت عمـومی GHQ

استفاده شد. یافته هاي پژوهش حاضر تجریه تحلیل شدند با استفاده از آمار توصـیفی ( فراوانـی، نمـودار، میـانگین، جداول ) و از آزمون T براي دو گروه مستقل استفاده شد. نتایج نشان داد که فرضیه هاي پژوهش در سطح آلفـا برابر 0/5 رد می شود ,و بین ازدواج دیر هنگام و سلامت روان دانشجویان رابطه وجود ندارد.

واژگان کلیدي: ازدواج دیر هنگام، سلامت روان.

مقدمه :

خانواده مهمترین نهاد اجتماعی و کوچکترین هسته ي جامعه اسـت کـه از یـک زن و مـرد و فرزنـدان آنـان تشکیل می شود . اساس و رکن اصلی خانواده به عنوان زیربناي جامعـه ، ازدواج اسـت . بـدون تردیـد ازدواج بزرگترین و مهمترین حادثه زندگی هر انسان است ، به طوري که موفقیت و یا شکست هر یک از زوجین می تواند سرنوشت ساز باشد . به همین جهت ازدواج باید بر پایه ي اصولی صحیح صورت گیرد تا موجبات رشد و شکوفایی افراد و در نتیجه جامعه را فراهم آورد. پس برهردختر و پسر، لازم است کـه قبـل از ازدواج درمـورد انتخاب همسرآینده ي خود اطلاعات کافی کسب کنند و سپس اقدام به ازدواج نمایند. (محبت خـواه،.(1385

ما در جوامع مختلف و در جامعـه ي خـود، شـاهد بسـیاري از ناسـازگاریهاي خـانوادگی و از هـم پاشـیدگیِ خانواده ها هستیم که مهمترین عوامل آن، عدم شـناخت و درك صـحیح زن و مـرد از یکـدیگر و در نتیجـه داشتن انتظارات و توقعات مبهم و غیر واقع بینانه از یکدیگر است. دیدگاه هایی کـه انسـان را مـلاك اصـلی توسعه همه جانبه قرار می دهند براي سلامت جسمی و روانـی ارزش فـراوان قائـل هسـتند. درعصـر جدیـد پیشرفت علم و فناوري و گسترش روز افزون اطلاعات، از یک سو و شرایط زندگی را تسـهیل کـرده اسـت. از سوي دیگر تحولات سریع اجتماعی، تغییر سبک زندگی و پیچیدگیهاي زندگی امـروزي سـلامت، بهداشـت و آرامش روانی انسانها را مورد تهدید قرار داده و مشکلات جدید پیش روي بشـریت، آسـیب پـذیري انسـانها را افزایش می دهد(عبدي،(1386 از آنجایی که انسان یک موجود اجتماعی است و جز با همنوایی اجتمـاع، بـه اهداف عالی انسانی نمی رسد، بنابراین باید هم خود جامعه انسانی را در این فراز و نشیب یاور باشد و هم براي تعالی و تکامل خود از آن کمک بگیرد. انسان به حکم فطرت، به چنین پناه و یاوري محتاج است و در سایه ي اوســت کــه مــیتوانــد آنچــه را در نهــاد خــود از اســتعداد و قابلیــت نهفتــه دارد، ظــاهر کنــد و بــه کمــال برسد(ساروخانی، .(1383

پس از ازدواج باید مرد و زن هر دو و نه تنها یکـی از آنـان از ازدواج خـود رضـایت یافتـه و از کـردهي خـود رضایت کامل داشته و ابراز ندامت ننمایند. در این صورت گفته میشود که این زوج داراي رضـایت از زنـدگی زناشویی خویش می باشند. رضایت از زندگی زناشویی امري ساده در عین حـال پیچیـده اسـت چـرا کـه بـه سادگی و با اندکی ظرافت می تواند به وجود آید و به راحتی با اشتباهی کوچـک از هـم پاشـیده و مشـکلات

بعدي را به وجود آورد. چنانچه زن و شوهر داراي رضایت از زنـدگی زناشـویی باشـند بنیـادي مسـتحکم بـه وجود آورده و هر روز بر دوام و پایداري آن افزوده می شود، خانواده بهشت کوچکی خواهد بود که هـر لحظـه وسعت آن در حال افزایش است و در غیر این صورت از طلیعه هاي این زندگی مشترك زندانی به نام خانه و خانواده بوجود می آید که هر روز بر تیرگی جو آن افزوده می شود تا جایی که دود ناشی از این تیرگی قلـب و روح همسران را آزرده و جریحه دار می کند و در این حالت است که برخی اعتقاد دارند که همـواره یـک پـاي ثابت ازدواج، طلاق است(رابطی، .(1384 یکی از کاربردهاي علم روانشناسی درجهان امـروز کاربسـت اصـول اساسی روانشناسی در یافتن شیوه هاي نوین زندگی و گشودن گره مشکلات و حل مسایل فردي و اجتمـاعی است. روانشناسی سلامت به مثابه جدیدترین زیر مجموعه هاي علم روانشناسـی بـه بررسـی ودرك تـأثیرات روانشناسی بر سلامت وبیماري و واکنشهاي مربوط به آن می پردازد (قهرمان،.(1385

بیان مسأله

ازدواج بدون شک مهمترین رویداد زندگی افراد جامعه ماتلقی می شود این مسئله یکـی از شـایعترین پدیـده هاي اجتماعی و به حق یکی از اساسی ترین آنهاسـت سـن واقعـی ازدواج ایـده ال بـراي آن ظـرف زمـانی و ظرفیت عملکردي خانواده را در ابعاد متعدد اجتماعی و فرهنگی رقم می زند و نقش تعیین کننده در باروري.

استحکام یا از هم گسیختگی خانواده ایفا می نماید( محسنی پوررضا ، .(1382مطـابق داده هـاي سرشـماري انجام شده سن ازدواج براي زن و مرد در کل کشور همواره متفاوت و میزان این تفاوت به طور متوسط از 6/6

تا 3/2 سال بوده سن» عبارت از فاصله بین تاریخ تولد و زمان سرشـماري « (شـیخی ، .( 1373 ازدواج بـراي زن و مرد در نقاط روستایی و شهري به طور خطی رو به افزایش داشـته اسـت تفاوتهـاي موجـود از نوسـانات چشمگیري برخوردار است. ازدواج ارتباطی است که در مقایسه با دیگـر ارتباطـات انسـانی از ویژگـی خاصـی برخوردار می باشد زیرا ارتباطات انسانی هر یک بعدي از ابعاد حیات را می پوشان » حال آنکه زوجیـت داراي ابعاد زیستی، اقتصادي، عاطفی و نیروي اجتماعی است به بیان دیگر همزیستی زوجین در درون خانواده آنـان را در چنان گردونه اي از ارتباطات مختلف قرار می دهد که بی هیچ شبهه قابل مقایسه بـا هیچیـک از دیگـر ارتباطات انسانی نیست( ساروخانی، .(1380 بدیهی است که تأخیر سن ازدواج بخصوص در زنان کـه سـنین باروري شان در مدت زمان خاصی می باشد باعث می شود که خانواده نتواند کارکردهاي اساسی خود از قبیل تولید نسل، جامعه پذیري و تربیت کودکان و نگهداري آنان را انجام دهد سن در زمرة عوامل مؤثر بر گـزینش

همسر می باشد فرایند ازدواج که به بلوغ اجتماعی و استقلال فردي زوج هاي جوان تعبیر می شـود و مقدمـه اي براي شکل گیري خانواده هسته اي می باشد در ازدواجهاي نومکان ( » ( neolocal به موجب این رسـم

زن و شوهر جوان پس از ازدواج خانه اي جدید می گیرند و در مکانی جدا از پدر و مادر هم زندگی می کننـد و حد اقل در بعد فیزیکی محسوب می گردد( قنـادان، مطیـع و سـتوده، .( 1386 خـانواده یکـی از نهادهـاي اجتماعی نخستین است که شالوده حیـات اجتمـاعی محسـوب میگـردد و گذشـته از وظیفـه فرزنـد آوري و پرورش کودك در نتیجه استمرار نسلها و بقاء نوع بشر وظایف متعدد دیگري از قبیل فعالیـت هـاي اقتصـادي آموزش و پرورش و اجتماعی کردن فرد را نیز بر عهده دارد. خانواده در دنیاي امروز به زن و شوهر و فرزنـدان محدود گردیده است. خانواده هسته اي بنیان جوامـع صـنعتی کنـونی را تشـکیل مـی دهـد و در ارتبـاط بـا گسترش شهر نشینی و توسعه صنعت درشهرها شکل می گیرد در »ایران خـانواده هسـته اي نزدیـک بـه 73

درصد از خانواده هاي شهري و 72 درصد ازخانواده هاي روستایی را شامل می شود که ویژگیهاي خاص خـود را دارد )« وثوقی ، نیک خلق ، .( 1371 وقتی جامعه از الگوي کشاورزي به سـمت الگـوي صـنعتی روي مـی آورد. جانشینی یک خانواده هسته اي » یک واحد خانوادگی بنیـادي مرکـب از همسـر شـوهر و فرزندانشـان اطلاق می شود این واحد را گهگاه خانواده زن و شوهري نیز می نامنـد « (کـوتن بـروس ،1(1998 بـه جـاي خانواده گسترده پیشین می باشد. وقتی جامعه به سمت شهري شدن گرایش پیدا کرد ضرورت براي نهادهاي آموزشی رسمی پیش می آید که نقش بیشتري را در فراگرد اجتماعی شدن به عهده گیرند آماده شدن بـراي کار کردن در یک جامعه شهري غالباً سطح بالایی از تخصـص را ایجـاب مـی کنـد کـه تنهـا مـدارس فنـی و دانشگاهها می توانند آن را به افراد جامعه ارائه دهند زناشویی مبتنی بر عشق یک ویژگی فرهنگـی اسـت کـه بیشتر در جوامع صنعتی نوین پیدا می شود این عشق و علاقه و کارکردش این است کـه بـه زوجهـاي جـوان کمک می کند تا پیوندهاي خانوادگیشان را بگسلند در جوامع نوین بیشتر افراد همسرهایشان را از میان افراد همسن همدین – هم طبقه و کسانی انتخاب می کنند که سطح تحصیلاتشان با آنها برابر باشد و از نظر قیافه ظاهري مورد پسند شان قرار گرفته باشد . جامعه کنونی ما جامعه اي است که بین سـنت و تجـدد قـرار دارد ارزشهاي سنتی و جهانی شدن باعث گردیده که نهاد خانواده درگذر تند بادهاي اجتماعی در عرصه هاي ملی و بین المللی تغییراتی را به خود پذیرفته و به صحنه تماشا و نظارت گذاشته است کاهش گـرایش بـه سـمت الگوهاي خانواده سنتی و ازدواجهاي سنتی که نمونه هایی از ساختار سرشار از تضاد و لرزان خـانواده کـانونی است ناهمگونی رفتارها نسبت به پدیده هاي مختلف موجود در فرایند ازدواج از خواستگاري، نامزدي، مهریه، جهیزیه و عروسی به چشم می خورد. » کشور ما صاحب یکی از جـوانترین جمعیـت هاسـت بـه طـوري کـه نزدیک به نیمی از افراد آن کم تر از نوزده سال و حدود 3/2 کمتر از 35 سال سن دارند این ارقام خود پـیش از هر گفتاري بیانگر ضرورت توجه جدي و فوري به جوانان و برنامـه ریـزي علمـی و دقیـق بـراي آمـوزش و پرورش بهینه ، اشتغال مفید و مولد به ویژه انتقال هنجارها و ارزش هاي فرهنگی به آنهاست موضوعی کـه از

آن به عنوان جامعه پذیري ( (socialization یاد می شـود کـه مایـه دوام و قـوام جامعـه اسـت ( رئیسـی، جمالی، .( 1385 طول یک زندگی زناشویی در مقایسه با کیفیت ایـن زنـدگی زناشـویی شـاید چنـدان مهـم نباشد، زیرا شادي مهم نباشد که یک ازدواج چقدر طول و دوام داشته است، بلکه بیشـتر مهـم آن اسـت کـه افراد از این ازدواج خود و انتخاب همسرشان چقدر لذت برده و راضی می باشند و بـه همـین نسـبت نیـز بـه استثناي مرگ یکی از طرفین و یا هر دو که این زندگی زناشویی را خاتمـه مـیبخشـد، سـایر عوامـل از بـین برنده ي این زندگی زناشویی رنگ می باشند و زندگی زوجین در پناه عاملی به نام رضایت از زنـدگی زناشـویی دوام و قوام می یابد. عوامل زیادي میتواند در رضایت زناشویی مؤثّر باشن و هر کس با توجه به نگـرش خـاص خود و یا نتایج پژوهش هایش عواملی را براي رضایت زناشویی بیان مـی کنـد. عـده اي بلـوغ فکـري و عـاطفی زوجین، داشتن تحصیلات و طبقه مشابه و یا داشتن علاقه و طرز تفکر مشترك را از جمله عوامـل تأثیرگـذار بر رضایت زناشویی می دانند و برخی دیگر نیز عوامل دیگري را ذکر می کنند(کاظمی، .(1387 آلـیس((1998

به نقل از سلیمانیان((1383 می نویسد: طرق مختلفی براي تعریف رضـایت زناشـویی وجـود دارد کـه یکـی از بهترین تعاریف توسط هاکینز انجام گرفته وي رضایت زناشویی را چنین تعریف میکنـد: احساسـات عینـی از خشنودي، رضایت و لذت تجربه شده توسط زن یا شوهر موقعی که همه ي جنبه هـاي ازدواجشـان را در نظـر می گیرند. رضایت یک متغیر نگرشی است و بنابراین یک خصوصیت فردي زن و شـوهر محسـوب مـی شـود.

طبق تعریف فوق رضایت زناشویی در واقع نگرش مثبت و لذت بخشـی اسـت کـه زن و شـوهر از جنبـههـاي مختلف روابط زناشویی است.اساساً اگر رضامندي زناشویی حاصل مبادله ي رفتارهاي پاداشبخش باشـد، عـدم رضامندي فقط هنگامی خواهد بود که دو شریک از چیزي رنج ببرند. البته نظر افراد در ایـن بـاره چـه امـوري رضایتبخش و یا نارضایتبخش است، ممکن است با گذشت زمان، رشد طبیعی انسان، تغییر کنـد. رابطـه اي را که یک زوج در20 سالگی، فوق العاده رضایت بخش می دانند، ممکـن اسـت در 40 سـالگی بـا ایجـاد علایـق و شغل هاي جدید در طی این سالها، چندان رضایت بخش نیابند. همچنین نامزدي کـه زمـانی بهتـرین انتخـاب تلقی می شده است، در صورتیکه امکان انتخاب نامزدهایی زیباتر و بهتـر وجـود داشـته باشـد، احتمـالاً دیگـر آنچنان راضی کننده نخواهد بود. همچنین ممکن است با شروع زنـدگی و دیـدن خطاهـاي همسـر در طـول سالها، رضـایت از همسـر کـاهش یابـد(الـیس و همکـاران، ترجمـه صـالحی و آمـین یـزدي، 1385، ص.(16

مشهورترین تعریف سلامت در نظامنامه سازمان بهداشت جهانی 2 به شرح زیر صورت گرفتـه اسـت: سـلامت حالت کامل آسایش و کامیابی زیستی، روانی و اجتماعی است و صرف فقدان بیمـاري یـا معلولیـت (نـاتوانی)
سلامت نیست.بنیارد(1996)3 تعریف سـلامت بـر مبنـاي حالـت کامـل صـحت وآسـایش زیسـتی ، روانـی و

اجتماعی را مورد انتقاد قرار داده و اظهار می کند که رسیدن به آن حالـت در عمـل خیلـی مشـکل اسـت. از سوي دیگر این تعریف از عوامل گسترده اجتماعی ، اقتصادي و سیاسی که ممکن است در این حالـت سـهیم باشند، غفلت کرده است. این تعریف همچنین مستلزم آن است که افرادي که کامل نیستند لزوماً، سـالم نیـز نیستند. از قرن هفدهم تا اوایل قرن بیستم مردم جامعه غربی ناخوشی و بیماري را امـري مـی دانسـتند کـه فقط براي برخی از افراد اتفاق می افتد و براي پیشگیري از ابتلاي بـه آن ومحافظـت افـراد درمقابـل بیمـاري امکانات کمی وجود داشت. هنگامی که آنها بیمارمی شدند به سادگی می پذیرفتند تا به منظور درمـان خـود درجستجوي مراقبتهاي بهداشتی باشند( قهرمان، پرویز .(1385 لذا این پژوهش به بررسی رابطه بین ازدواج و سلامت روان دانشجویان دختر و پسر دانشگاه پیام نور تویسرکان در سال تحصیلی 88 – 89 می پردازد.

مدل زیستی روانی اجتماعی4

اما درطول یک ربع آخر قرن بیستم پزشکان، روانشناسان و جامعه شناسان پزشکی مدل زیست پزشـکی را در تبیین سلامت وبیماري مورد سوال جدي قـرار داده انـد. انجـل( ( 1997 یـک مـدل زیسـت روانـی اجتمـاعی سلامت را مطرح کرد. او ملاحظه نمود که سلامت شخصی تعـادل زیسـتی( زیسـت پزشـکی ) روانشـناختی و اجتماعی است. به عبارت دیگر عوامل زیست شناختی(مثل ویروسها، باکتریهـا و زخـم و جراحتهـا ) بـا عوامـل روانشناختی ( مثل نگرشها، عقاید و رفتارها ) و عوامل اجتماعی( مثل طبقـه اجتمـاعی، اشـتغال، قومیـت ) در تعامل هستند تا سلامت فرد را تعیین کنند (بیگ رستمی،.(1386

مدل جدید سلامت

با درنظر گرفتن سطح مثبت سلامت ، داونی5 و همکاران ( '' (1996 مفهوم سـلامت ورفـاه حقیقـی'' را بجـاي اصطلاح سلامت ذهنی بکار بردند زیرا اصطلاح اخیر ممکن است فریبنده باشـد و از تـأثیراتی ناشـی شـود کـه نسبت به کنش وري فرد مضر باشند ( مثل خلسه ناشی از دارو ) یا بـراي اجتمـاع زیـان آور باشـند. داونـی و همکاران عقیده دارند که سلامت حقیقی، فرآیند نیرومند شدن وقادر بودن توام با داشتن یک '' زندگی خـوب

'' را منعکس می کند . به عنوان مثال داشتن دوستان ، خشنودي از نیازهاي مادي ، داشـتن کنتـرل زنـدگی ، قادر بودن براي انتخاب آنچه فرد می خواهد انجام دهد یا قادر بودن به گسترش و توسعه خلاقیت هاي فـردي و داشتن اختیار براي توسعه این کیفیات . تمام این کیفیات سلامت حقیقی زندگی مـارا تشـکیل مـی دهنـد.

داونی و همکاران خاطر نشان می کنند که سلامت مثبت ، اندیشه تناسب اندام رانیز در بـر مـی گیـرد .درکـل تمام ایده ها مربوط به مدل جدید سلامت ، به تعریف سلامت از دیدگاه سازمان بهـد اشـت جهـانی ( ( 1946

ارتباط پیدا می کند و عدم تعادل بین سلامت مثبت و منفی را دوباره جبران کـرده و التیـام مـی بخشـد. ایـن هدف با ارتقاي سلامت مثبت و استفاده از ارتقاي سلامت به مثابه وسیله اي براي رسیدن به سـلامت متعـادل جسمی ،روانی و اجتماعی بالا توام با پیشگیري از بیماري جسمی ،روانی و اجتماعی قابل وصـول اسـت (قاسـم نژاد،.(1385

تعاریف عملیاتی و نظري متغیرها

تعریف نظري سلامت روانی: سلامت حالت کامل آسایش و کامیابی زیستی ، روانی و اجتماعی است و صرف فقدان بیماري یا معلولیت ( ناتوانی ) سلامت نیست (بیگ رستمی، افسانه .(1386

تعریف نظري ازدواج دیر هنگام: عبارت است از عوامل و محدودیت هاي انسانی، اقتصادي، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی است که در فرایند ازدواج مانع تصمیم گیري جوان در انتخاب همسر می شود. که در ابزار تحقیق مورد بررسی قرار گرفته است (مینا، قاسم فرداد .( 1385

تعریف عملیاتی سلامت روانی: منظور از سلامت در پژوهش حاضر میزان نمره اي است که آزمودنی در آزمون گلدبرگ ( آزمون( G.H.Q-28 به دست می آورد .

تعریف عملیاتی ازدواج دیر هنگام: منظور از ایجاد ازدواج دیر هنگام در پژوهش حاضر ازدواج در سن 30 و

بالاتر می باشد.

مواد و روش ها

پژوهش حاضر یک بررسی پس رویدادي است که داراي سه فرضیه اسـت: -1 آبـا بـین ازدواج دیـر هنگـام و سلامت روان دانشجویان رابطه وجود داد؟ -2 آیا بین ازدواج دیر هنگام دختران و سلامت روان آنان رابطـه وجود دارد ؟ -3 آیا بین ازدواج دیر هنگام پسران و سلامت روان آنان رابطه وجود دارد ؟

جامعه آماري پژوهش تمامی دانشجویان دختر و پسر مجرد دانشگاه پیام نور تویسرکان در سـال 88-89 بـه تعداد 45 نفر می باشد که با استفاده از جدول کرجسی و مورگان به روش نمونه گیري تصادفی تعداد40 نفر از دانشجویان مجرد بالاي 30 سال ( 22 مرد و 18 خانم ) به عنوان نمونه انتخاب شـدند. بـراي جمـع آوري داده ها از پرسشنامه سلامت عمومی GHQ استفاده شده است. این پرسشـنامه از 12 سـوال تشـکیل شـده است،که ویژگی آن این است که در کوتاه ترین زمان ممکن افراد سالم را از افراد بیمـار غربـال میکنـد. فـرم اصلی پرسشنامه توسط گلدبرگ و هیلر((1970 ساخته شده است و داراي 4 مقیـاس فرعـی از جملـه نشـانه هاي اضطرابی،اختلال خواب،کارکرد اجتماعی و نشانگان افسردگی مـی باشـد. مطالعـات اعتبـار یـابی نشـان دهنده بالا بودن ضرایب روایی و اعتبار این پرسشنامه است.اعتبار همسانی درونی پرسشنامه با الفاي کرونباخ

r=%87 بدست آمد. پایایی و روایی پرسشنامه سلامت عمومی بوسیله تقوي ( (1380 بررسـی شـد. تقـوي ضرایب پایایی این پرسشنامه را با استفاده از روش دوباره سنجی، تنصیفی و آلفاي کرونباخ به ترتیـب 0/70، 0/93 و 0/90 گزارش نموده است. همچنین براي مطالعه روایی پرسشنامه مزبور از دو روش روایی همزمان و همبستگی خرده مقیاسهاي این پرسشنامه با نمره کل استفاده شد. ضـریب همبسـتگی پرسشـنامه سـلامت عمومی با پرسشنامه بیمارستان میـدلکس 0/55 (MHQ) و ضـرایب همبسـتگی بـین خـرده مقیـاس ایـن پرسشنامه با نمره کل، بین 0/72 و تا 0/87 متغییر بوده است ( تقوي .(1380 براي تجزیه و تحلیل داده هـا از آزمون t براي دو گروه مستقل وضریب همبستگی اسپیرمن استفاده می شود در واقع روش تجزیـه تحلیـل آماري آن روش هاي آماري توصیفی و استنباطی واز نرم افزار SPSS استفاده می گردد.

تحلیل یافته ها

فرضیه -1 بین ازدواج دیر هنگام و سلامت روان دانشجویان رابطه وجود داد.

جدول : 1 میانگین و انحراف معیار نمرات دو گروه پسر ودختر از لحاظ سطح سلامت عمومی

با توجه به جدول t ، 22 نفرپسر و 18 نفر دختر مجرد به ترتیب با میانگین 72/55 و 74/39 از لحاظ سطح سلامت روانی مورد بررسی قرار گرفتند .