بخشی از مقاله
چکیده
اعتقادات مذهبی جنبه هاي خاصی از دینداري است که نقش مؤثري در سلامت روان دارد و فرد را در برابر افسردگی محافظت می نماید. هدف از پژوهش حاضر بررسی رابطه بین اعتقادات مذهبی و تحریف هاي شناختی در دختران و پسران دانشگاهی و غیردانشگاهی بود. این تحقیق از نوع توصیفی – همبستگی بود. بدین منظور، تعداد 120 نفر 30 - نفر مرد غیردانشگاهی، 30 نفر زن غیردانشگاهی، 30 نفر زن دانشگاهی، 30 نفر زن دانشگاهی - از بین دختران و پسران شهرستان بوکان به صورت تصادفی ساده به عنوان نمونه آماري انتخاب شدند. ابزارهاي پژوهش حاضر شامل پرسشنامه هاي اعتقادات مذهبی و تحریف هاي شناختی بود. پایایی آنها توسط نرم افزار SPSS نسخه 20 محاسبه گردید و به ترتیب 0/88 و 0/76 گزارش شد. براي تجزیه و تحلیل اماري داده هاي پژوهش در قسمت آمار توصیفی از مقایسه مستقیم میانگین و انحراف استاندارد و در قسمت آمار استنباطی از آزمون ضریب همبستگی پیرسون و آزمون t مستقل استفاده شد.
سطح معناداري آزمون - P≤0/05 - در نظر گرفته شد.نتایج تجزیه و تحلیل آماري اطلاعات نشان داد که بین اعتقادات مذهبی و تحریف هاي شناختی پسران غیردانشگاهی و دختران غیردانشگاهی رابطه معنی داري وجود دارد. رابطه بین این متغیرها به صورت منفی و معکوس می باشد. اما بین اعتقادات مذهبی و تحریف هاي شناختی پسران دانشگاهی و دختران دانشگاهی رابطه معنی داري وجود ندارد. از طرف دیگر نشان داده شد که بین اعتقادات مذهبی در بین دختران و پسران در سطح معنی داري - P<0/05 - تفاوت معنی داري وجود ندارد. اما تحریف شناختی در بین دختران و پسران تفاوت معنی داري نداشت.بنابراین چنین نتیجه گیري می شود که اعتقادات مذهبی راسخ و بالا می تواند نقش بسزایی در مقابله با تحریفات شناختی داشته باشد.
کلمات کلیدي: تحریف هاي شناختی، اعتقادات مذهبی، خطاهاي شناختی، روانشناسی
مقدمه
درجهان امروز با وجود دستیابی بشر به امکانات زیستی و رفاهی و تکنولوژي برتر، نابسامانی هاي روانی و اخلاقی رو به افزایش است. انسان هاي افسرده و مضطرب و ناامید بار سنگین بیشتري به دوش جوامع خواهند گذاشت - بلانکو2 و همکاران، . - 2008یکی از عواملی که در کاهش تنش ها، فشارها، مشکلات روانی و همچنین در ارزیابی شناختی فرد از موقعیت ها و برخورداري بیشتر از منابع حمایتی نقش موثري دارد، دین و مذهب است. دین راهنمایی ها و قواعد خاص اخلاقی را به منظور کنترل خویشتن براي امتناع از برخی رفتارها در اختیار فرد قرار می دهد - اسمیت1، . - 2003 اعتقادات مذهبی در کنترل فردي و رویدادهاي مختلف زندگی، نقش موثري دارد. در این راستا، بررسی رابطه بین اعتقادات مذهبی با راهبردهاي مقابله اي و حمایت اجتماعی جهت ارتقاء سلامت روانی دانشجویان بسیار حائز اهمیت است.
اعتقادات مذهبی جنبه هاي خاصی از دینداري است که نقش مؤثري در سلامت روان دارد و فرد را در برابر افسردگی محافظت می نماید - کیت2 و همکاران، . - 2010 مذهب، سیستم سازمان یافتهاي از باورها، شامل، سنت، ارزشهاي اخلاقی، رسومات و مشارکت در یک جامعه دینی براي اعتقاد راسختر به خدا یا یک قدرت برتر است - والش3، . - 2009 باور به اینکه خدایی هست که موقعیتها را کنترل میکند و ناظر بر بندگان است تا حد بسیاري، اضطراب مرتبط با موقعیت را کاهش میدهد، به طوري که اغلب افراد مؤمن، معتقدند که میتوان از طریق اتکا و توسل به خداوند، اثر موقعیتهاي غیر قابل کنترل را به طریقی کنترل نمود - فونتولاکیز4 و همکاران، . - 2008 همچنین کسانی که از نظر مذهبی در سطح بالاتري قرار دارند مسائل شان را با شیوه حل مساله و همراه با حمایت اجتماعی مرتفع می کنند - کروك5، . - 2008
داشتن معنا و هدف در زندگی، احساس تعلق داشتن به منبعی والا، امیدواري به یاري خداوند در شرایط مشکلزاي زندگی، بهرهمندي از حمایتهاي اجتماعی و معنوي همگی از جمله روشهایی هستند که افراد مذهبی با دارا بودن آنها میتوانند در مواجهه با حوادث فشارزاي زندگی، آسیب کمتري را متحمل شوند - یانگ6 و همکاران، . - 2007 همچنین مذهب می تواند براي زندگی معنا ایجاد کند و همچنین براي اعضایش حمایت اجتماعی فراهم آورد و مزایاي مذهبی ممکن است ناشی از افزایش حمایت اجتماعی باشد - کوپر و دینر7، . - 1998 بر اساس تحلیل عاملی مشخص گردید که مذهب در گروه راهبردهاي مساله مدار قرار دارد - ملازاده، منصور، ایجی و کیامنش، . - 2002گاهی تجزیه و تحلیل اطلاعات در ذهن ما تحریف میشود. این نوع تحریفها که خطاها و تحریفهاي شناختی نامیده میشوند، به اشکال گوناگونی ظاهر میگردند.
خرسندي و ناخرسندي، آرامی و ناآرامی و عمده حالتهاي افراد، با فرایند تفکر فرد ارتباط مستقیم دارد. افراد مختلف در موقعیتهاي مشابه به گونهاي متفاوت عمل میکنند؛ چراکه احساسات متفاوتی دارند. براي خروج از وضعیت موجود به وضعیت مطلوب، باید احساس افراد شناسایی شود. از طرفی، طرز تفکر انسانها تعیینکننده احساس آنهاست. پس بهترین راه براي تغییر رفتار، آن است که احساس را عوض کنیم، و احساس با تغییر افکار قابل تغییر است - فتی و همکاران، . - 1385 افکاري که به صورت خودکار پدید میآیند و حالت منفی دارند، به افکار »خودآیند منفی« معروفند و با یکدیگر شباهتهایی دارند. این افکار به دلیل تشابهی که دارند، طبقهبندي میشوند و در اصطلاح، به آنها »خطاهاي شناختی« میگویند. در تمام صورتهاي خطاهاي شناختی، فرد ذهن دیگران را میخواند یا تلاش میکند احساسات و عقاید آنها را حدس بزند و به حدس خود اعتقاد کامل دارد و این در حالی است که توانایی حدس قطعی را ندارد - همان منبع - .
از انواع خطاهاي شناختی، می توان به برخی از مهمترین آنها از جمله: خطاي ذهنخوانی، خطاي فیلتر ذهنی، خطاي بیتوجهی به امر مثبت، خطاي همه یا هیچ، خطاي پیشگویی، خطاي تعمیم مبالغهآمیز در قضاوت نهایی، خطاي استدلال احساسی، خطاي بایدها، خطاي برچسب زدن، خطاي شخصیسازي و خطاي درشتنمایی در چشمانداز - فتی و همکاران، . - 1385 به دنبال این خطاها، سبکهاي زندگی خاصی براي افراد پیش میآید و آنان را به مشکلاتی دچار میسازد که از اهم انها می توان به مواردي از قبیل: روان رنجورخویی، مقابلهاي سرکوبگر، برونگرایی افراطی و آزاداندیشی افراطی اشاره نمود - همان منبع - . بنابراین، همانطور که از مباحث بالا می توان استنباط نمود، خطاهاي شناختی می توانن به طور مستقیم و غیر مستقیم حالات روحی و روانی افراد را تحت تاثیر قرار داده و از این طریق سلامت کامل روانی وي را دستخوش تغییر سازند.
بدیهی است که در این صورت ناهنجاري هاي روانی به سراغ فرد آمده و امید به زندگی در او از بین خواهد رفت، به عنوان مثال، امکان دارد برخی از افراد در اثر بروز بیش از حد تحریف هاي شناختی دچار »روان رونجور خویی« بگردند. افراد داراي این سبک زندگی اغلب احساس درماندگی میکنند، خود تصمیم نمیگیرند و منتظر دستورات دیگرانند، اگر مورد احترام دیگران قرار نگیرند از آنان بهشدت ناراحت میشوند، وقتی کارها خوب پیش نمیرود افسرده میشوند و کار را رها میکنند و غالبا نگران و مضطرب هستند. این دسته از افراد گرچه به ظاهر گاهی رفتارهاي سازگارانه از خود نشان میدهند، اما با توجه به اضطراب، افسردگی، ناهمنوایی با دیگران، درماندگی، خودتحقیري و ناخشنودي از زندگی، داراي تفکرات خیالیاند و سبک مقابلهاي ناسازگارانه با زندگی دارند - فتی و همکاران، . - 1385
بدین ترتیب، چنین وضعیتی به طور کامل روال زندگی معمول افراد را از بین خواهد برد و آسیب هاي شدید اجتماعی به بار خواهد آورد. لذا، هر عاملی که بتوان بر تحریف هاي شناختی تاثیر بگذارد و در واقع، احتمال بروز آن در افراد مختلف را کاهش دهد، حائز اهمیت و شایان توجه است. یکی از این موارد که احتمال می رود بتواند بر تحریف هاي شناختی تاثیرگذار باشد، اعتقادات مذهبی است. چراکه دین و اعتقادات دینی چهره جهان را در نظر فرد دیندار دگرگون می کند و طرز تلقی او را از خود، خلقت و رویدادهاي پیرامون تغییر می دهد. فرد دیندار خود را مورد حمایت و لطف همه جانبه خداوند، بزرگ ترین نیروي موجود می بیند و بدین ترتیب، احاس اطمینان و آرامش و لذت عمیق معنوي به وي دست می دهد. چنین فردي به واسطه به واسطه ناملایمات و ناکامی هاي زندگی، دچار ناامیدي و اضطراب نمی شود؛ زیرا خداوند را حامی خویش می داند - چراغی و مولوي، . - 1385
عسگري و همکاران - 1389 - در پژوهشی گزارش نمودند که بین اعتقادات مذهبی و سلامت معنوي و همچنین بین خوش بینی و سلامت معنوي رابطه معنی داري وجود دارد. دموري و همکاران - 1390 - در پژوهش دیگري نشان دادند که بین اعتقادات مذهبی و احساس غریبی در دانشجویان رابطه منفی و معنی دار وجود دارد. در پژوهشی دیگر گزارش شده است که بین اعتقادات مذهبی و میزان اضطراب دانشجویان رابطه معنی دار و منفی وجود دارد - عظیمی و ضرغامی، . - 1381 همانطور که در مباحث بالا می توان مشاهده نمود، مطالعات مربوط و کاملا مشابه در این زمینه بسیار اندك بوده و از طرف دیگر موضوع مورد پژوهش داراي اهمیت خاص بوده و درخور توجه بیشتر است. از طرف دیگر، با توجه به وجود شک و ابهام در مورد اظهار نظر قطعی در خصوص تاثیر اعتقادات مذهبی بر تحریف هاي شناختی و نیز نوع رابطه آنها به سوالات پژوهش می رسیم:
-آیا بین اعتقادات مذهبی و تحریف هاي شناختی پسران غیردانشگاهی رابطه معنی داري وجود دارد؟
-آیا بین اعتقادات مذهبی و تحریف هاي شناختی پسران دانشگاهی رابطه معنی داري وجود دارد؟
-آیا بین اعتقادات مذهبی و تحریف هاي شناختی دختران غیردانشگاهی رابطه معنی داري وجود دارد؟
-آیا بین اعتقادات مذهبی و تحریف هاي شناختی دختران دانشگاهی رابطه معنی داري وجود دارد؟
-آیا بین اعتقادات مذهبی در پسران و دختران تفاوت معنی داري وجود دارد؟
-آیا بین تحریف هاي شناختی در پسران و دختران تفاوت معنی داري وجود دارد؟
بنابراین، با توجه به کمبود اطلاعات و شواهد موجود در این زمینه و نیز اهمیت موضوع مورد بررسی، پژوهش حاضر با هدف بررسی رابطه بین اعتقادات مذهبی و تحریف هاي شناختی در دختران و پسران دانشگاهی و غیردانشگاهی انجام پذیرفت.
روش تحقیق
این پژوهش از نوع توصیفی – همبستگی است. به منظور ارزیابی تحقیق، از روشهاي مطالعه ادبیات تحقیق و مصاحبه با صاحب نظران استفاده شد. نخست، با استفاده از مرور تحقیقات گذشته و متون مرتبط، اطلاعات مرتبط با موضوع تحقیق استخراج شد و سپس اطلاعات بدست آمده، طی مصاحبه هایی با استاید دانشگاهی و صاحب نظران این حوزه، مورد بررسی و کنکاش بیشتر قرار گرفتند که منجر به شناسایی و انتخاب پرسشنامه مناسب براي سنجش تحریف هاي شناختی و اعتقادات مذهبی شد و در نهایت به کمک آنها اطلاعات مورد نیاز تحقیق جمع آوري شد.
جامعه و نمونه آماري
جامعه پژوهش حاضر تمام دختران و پسران شهرستان بوکان بودند. با توجه به حجم زیاد و نیز گران بودن بررسی جامعه، از بین افراد جامعه، تعداد 120 نفر 30 - نفر مرد غیردانشگاهی، 30 نفر زن غیردانشگاهی، 30 نفر زن دانشگاهی، 30 نفر زن دانشگاهی - به صورت تصادفی ساده انتخاب شدند. روش تصادفی روشی است که در آن تمام افراد جامعه شانس مساوي براي انتخاب شدن دارند - دلاور، . - 1371
