دانلود مقاله رابطه بین متغیرهای پایبندی به حجاب ، تصور از خود و سلامت روان

بخشی از مقاله

مقدمه

پایبندي به حجاب ازجمله رفتارهاي مذهبی است که در آموزههـاي اسـلامی مـورد تأکیـد قـرار گرفتـه است. این امر پاسخی طبیعی و فطري به تمایل انسان به پوشش و اجتناب از برهنگی است. بررسـیهاي تاریخی نشان میدهد که در بین اقوام و مذاهب گوناگون، بشر استفاده از پوشش و حجاب مرسوم بـوده است و تفاوتها فقط در نوع و شیوه پایبندي به آن بوده است (رجبی، 1390، ص .(18 اگرچه پوشـش بانوان در ادیان الهی موردنظر بوده است، اما با استناد به شواهد قرآنی، روایی و گواهی تـاریخ، بـا ظهـور اسلام بیشترین دستورات در مورد پوشش بـانوان بـه اجـرا درآمـده اسـت. قـرآن کـریم در سـوره نـور میفرماید: »به زنان با ایمان بگو چشمهاى خود را (از نگاه هـوسآلـود) فروگیرنـد، و دامـان خـویش را حفظ کنند و زینت خود را- مانند دست و صورت- آشکار ننمایند و (اطراف) روسرىهاى خـود را بـر سینه خود افکنند (تا گردن و سینه با آن پوشانده شود)، و زینت خود را آشـکار نسـازند« (نـور: .(31 در سوره احزاب میفرماید: »اى پیامبر! به همسران و دخترانت و زنان مؤمنان بگو: جلبابها ]روسـرىهـاى بلند[ خود را بر خویش فروافکنند، این کار براى اینکه شناخته شوند و مورد آزار قرار نگیرند بهتر اسـت (و اگر تاکنون خطا و کوتاهی از آنها سر زده توبه کنند) خداوند همواره آمرزنده رحیم اسـت« (احـزاب: .(59 منظور از »حجاب« در آیات و روایات این است که زن اندام و زینت خود را از نـامحرم بپوشـاند و از هر گونه رفتار تحریکآمیز اجتناب نماید (حقشـناس، .(1386 بـهعبـارت دیگـر، حجـاب بـهمعنـاي پوشش اسلامی بانوان، داراي دو بعد ایجابی و سلبی است: بعد ایجابی آنوجـود، پوشـش بـدن و بُعـد سلبی آن، حرام بودن خودنمایی به نامحرم است. این دو بعد بایـد در کنـار یکـدیگر باشـند تـا حجـاب اسلامی محقق شود (مطهري، 1390، ص .(431 از مجموعه آیـات قـرآن اسـتفاده میشـود کـه مـراد از حجاب اسلامی، پوشش و رعایت حریم با نامحرم در انحاي مختلف است (رجبی، .(1389

موضوع حجاب و پوشش از دیرباز مـورد توجـه پژوهشـگران بـوده اسـت. حقشـناس (1386) بـه بررسی معنا و مفهوم حجاب در آیات قرآن و روایات پرداخته است و معنا و مفهوم حجـاب را پوشـش زنان در برابر نامحرم و اجتناب از رفتارهاي تحریکآمیـز تعبیـر نمـوده اسـت. رجبـی (1389) دریافـت دانشجویانی که از چادر استفاده میکنند، شادکامی و رضایت بیشتري از زندگی دارنـد. فاضـلیان (1389) نشان داد که بین نوع حجاب زنان و میزان امنیت اجتماعی آنهـا و نـوع تهدیـدات وارده بـه آنهـا، رابطـه مثبت و معناداري وجود دارد. تحقیق انجامشده بر روي 384 دانشجو نشان داد که 83 درصـد حجـاب را موجب امنیت و سلامت جامعه میدانند (احمدي، .(1389 پژوهشـی کـه بـه بررسـی کارکردهـاي مهـم

رابطه بین متغیرهای پایبندی به حجاب، تصور از خود و سلامت روان  ۳۸

حجاب در بین زنان مسلمان ایالات متحده صورت گرفته، نشان داد کـه حجـاب، عامـل هویـت دینـی، کنترل رفتار، ایجاد ارتباطات نزدیک خانوادگی، قابلیت احتـرام بیشـتر و ایجـاد آزادي اسـت (اندرسـون، .(2007 پژوهش دیگري در انگلستان نشان میدهـد کـه مـردان مسـلمان، زنـان محجبـه را زیبـاتر و بـا ذکاوتتر ارزیابی میکنند (محمود و سوامی، 2010، ص .(90

رابطه حجاب و تصور از خود، موضوعی است که اهمیت بهسزایی دارد. تصور از خـود یـا ادراك از خویشتن، یعنی یک نقطهنظـر عینـی از مهارتهـا، خصوصـیات و تواناییهـایی کـه فـرد از خـود دارد (فتحیآشتیانی، 1388، ص .(151 پژوهشها نشان میدهد که تصور از خود، نقش اساسـی در بهداشـت

و سلامت روانی افراد به عهده دارد و با تصور منفی از خود، نشانههاي اضطراب، افسـردگی، کمرویـی و درونگرایی ظاهر میشود (اورت و همکاران، 2009، ص 472؛ پینا و همکاران، (2005، همچنین تصـور از خود با عزت نفس و حرمت خود ارتباط مسـتقیم دارد (ملازمـانی و فتحـی آشـتیانی، .(1387 تصـور منفی از خود، بهویژه در زمینه جسمانی، میتواند منجر به کاهش پایبندي به پوشـش و اسـتفاده از لـوازم آرایشی در خانمها گردد. چنین افرادي ممکن است با جلب توجه دیگران به ظاهر خود، سعی در اثبـات خود به خویشتن و بهبود تصور از خود برآیند (رجبـی،1390، ص .(111 راسـتمـنش و همکـاران، بـه بررسی رابطه بین حجاب اسلامی، نارضایتی بـدن، تمایـل بـراي لـوازم آرایشـی و بهداشـتی و جراحـی زیبایی بینی پرداختند (راستمنش و همکاران، .(2009 خانمها به سه گروه پایبنـد بـه حجـاب، حجـاب متوسط و بدحجاب تقسیم شدند. نتایج حاصل از تحقیق نشان داد که گروه با حجـاب در مقایسـه بـا دو گروه دیگر، رضایت جسمانی بالاتر، عزت نفس بیشـتر و تمایـل کمتـر بـه اسـتفاده از لـوازم آرایشـی و جراحی زیبایی بینی گزارش کردهاند. در مطالعه انجامشده بر روي زنان یهودي، نشـان میدهـد کـه ایـن زنان، که از پوشش مناسب استفاده کردهاند، در مقایسه با زنان سـکولار، کـه از پوشـش مناسـب اسـتفاده نمیکنند، نارضایتی جسمانی کمتري تجربه میکنند، اختلال خوردن و ترس از چاقی در آنها کمتر اسـت

و در مجموع تصور از خود جسمانی بالاتري دارند (ر.ك: گلاك، .(1987 برازوس نشان داد کـه اشـتغال زنان ایالات متحده، به بدن خود با آرایش کردن و جراحی پلاستیک و دغدغه به مد بودن، همـراه اسـت

و رو آوردن به آموزههاي مسـیحی موجـب پـرداختن بـه ابعـاد معنـوي- روحـی و روانـی میگـردد و اشتغالات بـدنی را کـم میکنـد (ر.ك: بـرازوس، .(2003 یافتـههاي رجبـی (1389) نشـان میدهـد کـه دانشجویانی که چادر داشتهاند نسبت به دانشجویانی که حجـاب نامناسـب داشـتهاند از حرمـتخـود و عزت نفس بالاتري برخوردارند.

۴۸  ، سال هفتم، شماره سوم، پاییز ۳۹۳۱

سلامت روان، سلامت ابعاد خاصی از انسان مثل هـوش، ذهـن، حالـت و فکـر میباشـد. براسـاس تعریف سازمان جهانی بهداشت، سلامت روانی در مفهوم کلی، یعنی توانایی کامل براي ایفاي نقشهـاي اجتماعی، روانی و جسمی است (گنجی، 1385، ص .(10 پژوهشهاي بسیاري تـأثیر مثبـت دینـداري و پایبندي به رفتارهاي مذهبی بر افزایش سطح بهزیستی و سـلامت روانـی، بهبـود بیماريهـاي روانـی و جسمی، مقـاوم کـردن افـراد در برابـر تنیـدگی، اضـطراب و افسـردگی بـهدسـت آوردهانـد (مـاهونی و پاراگمنت، 2003؛ پاراگمنت و همکاران، .(2001 حجاب هم بـهعنـوان یـک رفتـار مـذهبی میتوانـد در سلامت روانی افراد مؤثر باشد. یافتهها نشان میدهد که بین نگرش به حجاب و اضـطراب رابطـه منفـی معناداري وجود دارد (رجبی، 1390، ص .(190 بهعبارت دیگر، هر اندازه نگـرش بـه حجـاب در افـراد مثبت باشد، اضطراب آنها کمتر است و بعکس، هر انـدازه نگـرش افـراد بـه حجـاب کمرنـگتر باشـد، اضطراب بیشتر خواهد شد. کاوندي و انتصار فومنی (1389) نشان دادنـد کـه بـین حجـاب و سـلامت روانی زنان رابطه وجود دارد و پایبندي به حجاب، سـلامت روانـی زنـان را بـه دنبـال دارد. عظیمیـان و بهشتی (1388) دریافتند که حجاب موجـب آرامـش و امنیـت زن میگـردد. راسـتمـنش و همکـاران دریافتند که بین حجاب اسلامی و افسردگی رابطه وجـود دارد و افـرادي کـه پوشـش نامناسـبی دارنـد، افســردگی بیشــتري را تجربــه میکننــد (راســتمنش و همکــاران، 2009، ص .(339 پژوهشــی در بــین دختران بنگلادش نشان داد، دخترانـی کـه لباسهـاي سـنتی و مـذهبی را بـر لباسهـاي غربـی تـرجیح میدهند، در آینده کمتر مستعد آسیبهاي روانی هستند (بوي و همکاران، 2008، ص .(435

منابع اسلامی هم بر رابطه بین پایبندي به رفتارهاي مذهبی ازجمله حجاب و سـلامت روانـی تأکیـد دارند. شهید مطهري معتقد است که فلسفه پوشش اسلامی چند جنبه دارد که یکی از آنها، جنبـه روانـی است (مطهري، 1390، ص.(434-433 عـدم رعایـت حـریم بـین زن و مـرد، هیجانـات و التهابهـاي جنسی را فزونی میبخشد و تقاضاي سکس را بهصورت یک عطش روحـی و خواسـت اشـباعنشـدنی درمیآورد. این امر سلامت روانی افراد جامعه را به مخاطره میاندازد. قـرآن کـریم اهمیـت و ضـرورت حجاب را با تعابیري خاص به کار بردهخَیْرٌاستأَطْهَـرُ.مثل:ل»هُنﱠلِقُلُـوبِکُمْ)«نـور:(60و» وَ قُلُـوبِهِن« (احزاب: (53أَزْکی»َولَهُمْ« (نورفَلا:30یُؤْذَیْنَ)و«» (احزاب: .(59 این تعابیر گویاي ایـن اسـت کـه از منظر آیات قرآن، حجاب سلامت روانی، اجتماعی، معنوي افراد جامعه را بـه دنبـال دارد. ایـن پـژوهش، رابطه بین پایبندي به حجاب و تصور از خود با سلامت روان را مورد مطالعه قرار داده اسـت و درصـدد پاسخ به پرسشهاي زیر است: رابطه پایبندي به حجاب با تصور از خود چگونه است؟ رابطـه تصـور از

رابطه بین متغیرهای پایبندی به حجاب، تصور از خود و سلامت روان  ۵۸

خود و سلامت روان چگونه است؟ رابطه پایبندي به حجاب با سلامت روان چگونه است؟ چـه میـزان از سلامت روان را میتوان از طریق پایبندي به حجاب و تصور از خود تبیین کرد؟

روش پژوهش

این پژوهش از نوع همبستگی است. براي تجزیه و تحلیل دادهها، از همبستگی پیرسـون و رگرسـیون دو متغیره همزمان استفاده شد. جامعه آماري پژوهش، دانشآموزان دبیرستانهاي دخترانـه شهرسـتان ربـاط کریم تهران است. حجم نمونه مورد پژوهش 385 نفر است که با استفاده از روش نمونهگیري خوشـهاي تصادفی بهدست آمد؛ ابتدا یک بخش از شهرستان مذکور انتخاب گردیـد. سـپس از بـین دبیرسـتانهاي موجود، چهار دبیرستان انتخاب شد. پرسشنامهها در بین دانشآموزان مدارس منتخب بـه اجـرا درآمـد. دادهها جمعآوري شد و پرسشنامههاي کامل مورد استفاده قرار گرفت. ابزارهاي پژوهش عبارتند از:

.1 پرسشنامه پایبندي به حجاب: پرسشنامه 21 سؤالی پایبندي به حجاب، محقق ساخته و برگرفتـه از آیـات و روایات اسلامی است. پرسشنامه بهصورت لیکرت در 4 درجه تنظیم شده است. نمـرات بـالاتر ایـن پرسشنامه، پابندي بیشتر به حجاب را نشان میدهد. این پرسشنامه با این گویهها آغـاز میشـود: اصـل حجاب را از مسلمات دین اسلام میدانم. در مقابل نامحرم پوشش اسلامی را رعایت میکنم. اعتبار ایـن پرسشنامه با استفاده از آلفاي کرونباخ 0/85 است. همچنین، اعتبار پرسشنامه از طریـق دو نیمـه کـردن با روش اسـپیرمن بـراون و گـاتمن 0/85 اسـت. نتـایج روایـی محتـوا توسـط کارشناسـان حـوزوي و دانشگاهی نشان داد که پرسشنامه داراي روایی محتواسـت. میـانگین نمـره کارشناسـان بـه پرسـشنامه بهصورت درصدي 0/95 بهدست آمد.

.2 پرسشنامه تصور از خود بک :(BSCT) این پرسشنامه در سال 1978 توسط بک و استیر و براسـاس نظریـه شناختی بک تهیه گردیده که داراي 25 ماده است و براساس روش درجهبنـدي، شـامل پـنج اظهـارنظـر است که از کاملاًمثبت تا کاملاً منفی درجهبندي شدهاند. ایـن مقیـاس پـنج جنبـه از ویژگیهـا را مـورد اندازهگیري قرار میدهد که عبارتند از: توانایی ذهنی، کارآمدي شـغلی، جـذابیت جسـمانی، مهارتهـاي اجتماعی، عیبها و حسنها (ملازمانی و فتحی آشتیانی، .(1387 بک و همکاران ضریب اعتبـار 0/88 و 0/65 را با استفاده از روش بازآزمایی بهدست آوردهانـد. همچنـین ضـریب همسـانی درونـی بـراي ایـن پرسشنامه 0/80 گزارش شـده اسـت. روایـی ایـن پرسـشنامه در مقایسـه بـا پرسـشنامه عـزتنفـس روزنبرگ 0/55 گزارش شده است. در ایران، محمدي اعتبار پرسـشنامه را بـا اسـتفاده از روش دو نیمـه

۶۸  ، سال هفتم، شماره سوم، پاییز ۳۹۳۱

کردن و آلفاي کرونباخ به ترتیب 0/65 و 0/68 گزارش کرده است. همچنـین، دیبـاجنیـا آلفـاي کرونبـاخ 0/79 را براي این پرسشنامه بهدست آورده است (فتحیآشتیانی، 1388، ص .(152

.3 پرسشنامه سـلامت عمـومی :(GHQ) پرسـشنامه سـلامت عمـومی بـک، پرسـشنامه سـرندي مبتنـی بـر خودگزارشدهی است که با هدف تشخصی اختلالات روانی مورد استفاده قرار میگیـرد. نسـخه اصـلی پرسشنامه، 60 سؤالی است (همان، ص .(309 فرم 28 سؤالی مورد استفاده براي عمـوم مـردم طراحـی شده است و داراي چهار زیر مقیاس زیر است: خردهمقیاس نشانههاي جسمانی، اضـطراب و بیخـوابی، نارساکنشوري اجتماعی، افسردگی. از این مقیاس براي هر نفر پنج نمره بهدست میآید کـه چهـار نمـره مربوط به خردهمقیاسها و یک نمره کلی است. اعتبار و روایی آزمـون، بارهـا مـورد تأییـد قـرار گرفتـه است. در بررسی چن و چـن در سـال 1983، روایـی همزمـان بـا پرسـشنامه مینـه سـوتا بـه ضـریب همبستگی 0/54 بهدست آمد (همان، ص.(310 نمرهگذاري آزمون به روش لیکرت، چهار گزینـه 0 ـ 3 از سمت راست تعلق میگیرد که در این شیوه نمونهگذاري، نمـرههـاي بـالاتر بیـانگر سـلامت عمـومی ضعیفتر، و نمرههاي پایینتر بیانگر سلامت عمومی بهتر است. یعقوبی (1389) ضریب پایایی کلی ایـن آزمون را 0/88 و ضریب پایایی خردهآزمونها را بین 0/50ـ0/81 گزارش کرده اسـت. تقـوي (1380) در روش بازآزمایی، ضـریب پایـایی کلـی ایـن آزمـون را 0/73 و ضـریب پایـایی خـرده آزمونهـا را بـین 0/57ـ0/68بهدست آورد.

یافتههای پژوهش

دادههاي جدول 1، ماتریس همبستگی پیرسون بین پایبندي به حجاب، تصـور از خـود، سـلامت روان و زیرمقیاسهاي آن را نشان میدهد. نتایج این جدول نشان میدهد که رابطه بـین پایبنـدي بـه حجـاب و تصور از خود، مثبت و معنادار است r=0/13)، .(P>0/05 همچنین، رابطه بین تصـور از خـود و سـلامت روان منفی و معنادار است r=-0/31)، .(P>0/01 با توجه به اینکه نمرة کمتر در آزمـون سـلامت عمـومی، بیانگر سلامت روانی بالاتر است، هر چه نمرات تصور از خود ارتقاء مییابـد، نمـره سـلامت روان هـم افزایش مییابد. همچنین رابطه بین پایبندي به حجاب و سلامت روان، منفـی و معنـادار اسـت r=-0/25)، .(P>0/01 با توجه به اینکه نمره کمتر در آزمون سلامت عمـومی بیـانگر سـلامت روانـی بـالاتر اسـت، هرچه نمرات پایبندي به حجاب ارتقا مییابد، نمره سلامت روان افزایش مییابد. همچنین، بین پایبنـدي به حجاب و تصور از خود با همه مؤلفههاي سلامت روان رابطه منفی و معنادار است (P>0/01)؛ یعنـی

بحث و نتیجهگیری
یافته اول پژوهش نشان میدهد که بین پایبندي به حجاب و تصور از خود رابطه مثبت معناداري وجـود دارد. بهعبارت دیگر، هر اندازه پایبندي به حجاب بیشتر باشد، تصور از خـود بهتـر میگـردد. همچنـین، افرادي که تصور از خود بالایی دارند، پایبندي به حجاب در بین آنها بیشـتر خواهـد بـود. ایـن یافتـه بـا نتایج پژوهشهاي راستمنش (2009)؛ گلاك (1987)؛ بـرازوس (2003)؛ رجبـی (1389) همسـو و بـا نتیجه پژوهش تولیمت و مرادي (2011) ناهمسو است.
رابطه بین متغیرهای پایبندی به حجاب، تصور از خود و سلامت روان  ۷۸ ۸۸  ، سال هفتم، شماره سوم، پاییز ۳۹۳۱

هرچه نمرات پایبندي به حجاب و تصور از خود ارتقـا مییابـد، نمـرات مؤلفـههاي سـلامت روان هـم یافته مذکور را چنین میتوان تبیین نمود که بین پایبندي به حجاب و تصور از خـود رابطـه دوسـویه
افزایش مییابد. وجود دارد: از سوي دیگر، شکلگیري صحیح هویت در نوجوان، موجب میگـردد ایـن افـراد، تصـویر