بخشی از مقاله
چکیده
خلاقیت اجتماعی را بهعنوان روشهای خلاقانه تعامل افراد با دیگران تعریف کردهاند. پژوهش حاضر به بررسی رابطه بین تعامل معلم و دانش آموز و خلاقیت اجتماعی در دانش آموزان پسر مقطع ابتدایی ، پرداخته است. شرکتکنندگان این پژوهش 114 دانش آموز پسر ابتدایی مناطق چهارگانهی شیراز بودند که به شیوه نمونهگیری خوشهای چندمرحلهای با واحد نمونه پایه انتخاب شدند؛ و پرسشنامههای تعامل معلم-دانش آموز و خلاقیت اجتماعی را تکمیل نمودند. برای تعیین پایایی و روایی به ترتیب از روش آلفای کرونباخ و همبستگی گویه ها با ابعاد و همبستگی ابعاد با نمره کل استفاده شد. شواهد مؤید روایی و پایایی مطلوب پرسشنامهها بود. نتایج حاصل از ضریب همبستگی پیرسون نشان داد که بین بعد مسئولیت و آزادی و خلاقیت اجتماعی رابطه منفی و معنادار وجود دارد. همچنین نتایج تحلیل رگرسیون حاکی از آن بود که از میان ابعاد تعامل معلم و دانشآموز فقط بعد مسئولیت و آزادی پیشبینی کننده منفی و معنادار خلاقیت اجتماعی در دانش آموزان پسر ابتدایی است.
کلیدواژهها: تعامل معلم و دانشآموز، خلاقیت اجتماعی، دانش آموزان پسر ابتدایی.
مقدمه
خلاقیت که امروزه از آن به عنوان عاملی مهم و تعیین کننده در جهت رشد، ترقی و پیشرفت کشورها نام میبرند موضوعی است که از دیر باز مورد توجه اندیشمندان و صاحبنظران در عرصه تعلیم و تربیت بوده است. تفکر خلاق در پی تشخیص مشکل، راه حل ها و سپس آزمایش فرضیه ها و راحل هاست. وجود مهارتهای عمومی و کلی در همهی افراد خلاق - توانایی حل مسئله و ارائه دیدگاههای بدیع - و همچنین وجود مهارتهای خاص در حوزههای متعددی که افکار خلاقانه بروز مینماید - خلاقیت علمی، خلاقیت هنری - از یکسو و از سوی دیگر تناقضات اساسی که در فرایندهای ذهنی افراد خلاق وجود داشت موجب بسط مفهوم خلاقیت به حوزههای متعددی ازجمله هیجانها، روابط اجتماعی، اخلاق و... گردید - جوکار و البرزی،. - 1389 در این میان حوزه روابط میان فردی یکی از ابعاد جدیدی است که در دهههای اخیر با عنوان خلاقیت اجتماعی3 مطرح گردیده است.
واتسون - 2007 - 4 عبارت خلاقیت اجتماعی را برای توصیف تعامل خلاق در حوزههای اجتماعی به کار میبرد. ماچیراد و لوبارت5 - 2002 - خلاقیت اجتماعی را روشهای خلاقانه تعامل افراد با دیگران تعریف کردهاند. از دیدگاه ادا - 2008 - 6 خلاقیت اجتماعی بهعنوان یک فرایند اجتماعی- فرهنگی که در آن محصولات جدید و مناسبی به وجود میآید، تعریفشده است و تنها در افراد برجسته دیده نمیشود بلکه بهعنوان یک استعداد کلی در نظر گرفته میشود که در هر فردی میتواند پرورش یابد - نقل از حسنزاده، . - 1392 ازنظر گیلفورد - 1968 - 7، رفتار خلاق در هرجایی که مشکلی وجود دارد ازجمله موقعیتهای میان فردی موردنیاز است. - نقل از ماچیراد و لوبارت، . - 2002 همچنین سازه خلاقیت اجتماعی با مفهوم ریبوت - 1906 - 8 از تخیل آرمانی یا اخلاقی در حوزه خلاقیت - ماچیراد و لوبارت، - 2006 و باهوش میان فردی در نظریه هوش چندگانه گاردنر - 1993 - 9 مرتبط است.
با توجه به آنکه خلاقیت اجتماعی سازه جدیدی میباشد که در دهههای اخیر موردتوجه قرارگرفته تحقیقات محدودی در ارتباط با آن وجود دارد. البرزی - زیر چاپ - در پژوهش خود نشان داد نگرش به خلاقیت هم بهطور مستقیم و هم باواسطه گری هسته کنترل درونی پیشبینی کننده مثبت و معنادار خلاقیت اجتماعی در خلاقیت اجتماعی درکودکان است. همچنین البرزی - 1393 - در پژوهشی دیگر نشان داد ادراک از مادر پیشبینی کننده منفی و معنادار باورهای انگیزشی بیرونی و ادراک از پدر پیشبینی کنندهی مثبت و معنادار باورهای انگیزشی درونی در روابط دوستانه کودکان بود. همچنین اینکه باورهای انگیزشی خود استقلالی سهم واسطهای بیشتری در خلاقیت اجتماعی کودکان ایفا میکنند. چزنوکووا وسابوتسکی10 نیز - 2014 - در پژوهشی خلاقیت اجتماعی کودکان 8 تا 11 سال را در یک موقعیت ناسازگاری منافع مورد آزمایش قراردادند.
نتایج نشان داد که کودکان قادر به ابداع یک کد محرمانه بهعنوان یک استراتژی زیرکانه، از طریق ارجاع به تجارب گذشته میباشند. علاوه بر آن البرزی - 1392 - در پژوهشی به بررسی خلاقیت اجتماعی در کودکان پیشدبستان پرداخت، نتایج پژوهش حاکی از تفاوت معناداری بین خلاقیت اجتماعی دختران و پسران در نمره کل و بعد سیالی به نفع دختران بود. حسنزاده - 1392 - نیز در پژوهشی به رابطه بین الگوهای ارتباطی خانواده و خلاقیت اجتماعی دانشآموزان پرداخت. نتایج نشان داد که جهتگیری گفتوشنود خانواده پیش بینی کننده مثبت و معنادار خلاقیت اجتماعی است و جهتگیری همنوایی خانواده نیز پیشبینی کننده منفی و معنادار خلاقیت اجتماعی است. ماچیراد و لوبارت - 2002 - هم در پژوهشی خلاقیت اجتماعی کودکان را مورد ارزیابی قراردادند، نتایج حاکی از یک توانایی خلاق منحصربهفرد در حوزهی اجتماعی برای کودکان کم سنوسالتر و ظهور یک توانایی خلاق عمومیتر و جامع تر در کودکان بزرگتر بود.
علاوه بر آن رابطهی استواری میان شاخصهای سلامت روانی و ابتکار در سراسر گروه های سنی و حوزههای کاری برقرار بود. ازآنجاکه نظام آموزشی یکی از مهمترین نهادها در تربیت آدمی و شکلدهنده شخصیت است و معلم بهعنوان رکن اصلی نظام آموزش به شمار میرود، بنابراین ویژگیهای شخصیتی او و شیوهی تعاملش با دانشآموزان در آینده آنان تأثیر بسزایی دارد. »تعامل معلم و دانش آموز عنصر اصلی آموزش رودرروی کلاسی است که انواع دیگر آموزش مانند آموزش بهوسیله کتاب و رادیو و... که فاقد کنش متقابل و یا رابطه دوجانبه بین معلم و دانشآموز است را شامل نمیشود« - سیف، :1389 » . - 39کسب عادات درست یادگیری در خردسالی و در نخستین سالهای نظام آموزش شکل میگیرد و مسئولیت پرورش این مهارت بر عهده نظام آموزشی است« - زراعتی و حیدرپور، - 143 :1392؛ در میان عناصر مختلفی که در نظام آموزشی بر پیامدهای یادگیری و رفتاری دانش آموزان نقش بسزایی دارد معلم و شیوههای وی است.
ساموئلسون - 2007 - 11 در پژوهش خود پیرامون شیوهای متفاوت آموزشی و تعامل با دانشآموزان دریافت معلمانی که روش برخورد و تعاملشان از نوع حل مسئله میباشد بر مهارتهای خودتنظیمی دانش آموزان نقش بسزایی دارد. در پژوهش وی به پژوهشهای مشابهی نیز اشارهشده است ازجمله گراسنتروم - 2006 - 12 نیز نشان میدهد معلمانی که به دانشآموزان فرصت رهبری و همکاری میدهند فرصتهای بیشتری برای موفقیت و فهم ایجاد میکنند. همچنین اوپندکر و وان دام - 2006 - 13 نشان دادند که آموزش خوب در یک کلاس به معنای برقراری ارتباط مناسب با دانش آموزان است. ازجمله حوزههای متعددی که تعامل معلم نقش بسزایی در آن دارد خلاقیت است. در پژوهشهای متعددی بر نقش تعاملات معلم بر خلاقیت دانش آموزان تأکید شده است. البرزی - 1386 - در رساله
