بخشی از مقاله
چکیده
در این پژوهش، رابطهی بین مهارتهای فراشناختی با بهزیستی معنوی و تحمل ناکامی مورد بررسی قرار گرفته است. هدف اصلی پژوهش تعیین رابطهی مهارتهای فراشناختی، بهزیستی معنوی و تحمل ناکامی در بین کارکنان شرکت کیش ایر بود. روش پژوهش از نوع همبستگی بود. 30 نفر - زن و مرد - از کارکنان شرکت هواپیمایی کیش ایر این تحقیق شرکت کردند. که مقیاس مهارتهای فراشناختی و مقیاس بهزیستی معنوی که دارای دو خرده مقیاس بهزیستی مذهبی و بهزیستی وجودی است و تحمل ناکامی استفاده شد.
نتایج پژوهش نشان داد که بین مهارتهای فراشناختی و بهزیستی معنوی در سطح معناداری 0/05 رابطه معناداری وجود دارد و بین مهارتهای فراشناختی و تحمل ناکامی در سطح معناداری 0/05 رابطهی معناداری وجود ندارد و همچنین تحلیل رگرسیون چند متغیره با استفاده از روش گام به گام نشان داد بهزیستی معنوی 15 درصد از واریانس مهارتهای فراشناختی را پیش بینی میکند و همچنین تحلیل رگرسیون چند متغیره با استفاده از روش گام به گام نشان داد که تحمل ناکامی 2 درصد از واریانس مهارتهای فراشناختی را پیش بینی میکند.
کلمات کلیدی: مهارتهای فراشناخت، بهزیستی معنوی، تحمل ناکامی
مقدمه
اصطلاح فراشناخت برای اولین بار در سال 1976 توسط جان فلاول1 وارد حیطهی روانشناسی شناختی شد. وی این اصطلاح را به عنوان هرگونه دانش یا عمل شناختی که موضوع آن فعالیتهای شناختی و تنظیم آن است، تعریف میکند همچنین بیکر و براون، فراشناخت را دانش و کنترل فرد بر تفکر و فعالیتهای یادگیری خود تعریف میکنند. درباره ابعادفراشناخت دو مدل عمده مطرح شده است. در مدل اول فراشناخت دارای دو بعد دانش فراشناختی و تجارب فراشناختی است. دانش فراشناختی، به معنای دانش و باورهای فرد درباره عوامل یا متغیرهای شناختی است. بعد دوم فراشناخت، تجارب فراشناختی است که احساس فرد درباره درک و فهم پدیدهها است. البته بعدها فلاول این بعد را نظارت و خود تنظیمی شناختی نامید.
مدل دوم یعنی تنطیم شناخت، به آن دسته از فعالیتهای فراشناختی اشاره دارد که به تفکر و یادگیری شخص کمک میکند. نتایج تحقیقات نشان دادهاند که با افزایش دانش مهارتهای فراشناختی افراد، توانایی آنها در تنظیم شناخت خود بهبود مییابد و این خود تنظیمی شناختی سبب پیشرفت یاد گیری میشود.معنویت، از واژه لاتین اسپریتیوس به معنای نقش زندگی یا روش برای بودن و تجربه کردن مشتق شده است، که با آگاهی از بعد غیرمادی به وجود میآید و ارزشهای تشخیصی، آن را معین میکند. این ارزشها به دیگران ،خود، طبیعت و زندگی مربوط هستند، و به هر چیزی اطلاق میشود که فرد به عنوان غایت قلمداد میکند.
مفهوم بهزیستی معنوی از دو اصطلاح معنوی و بهزیستی تشکیل شده است. تعریف سنتی معنویت، برمذهب و دین تاکید میکند. در حالی که در سالهای اخیر معنویت به طور وسیع تری تعریف شده و یکپارچه کننده همه جنبههای زندگی و تجربه بشر است بهزیستی به حسی از سلامتی اشاره دارد که آگاهی کامل از تمامیت و یکپارچگی کل جنبه های فرد ناشی میشود و از عناصر معنوی زندگی تشکیل شده است. در حالی که بهزیستی معنوی را میتوان ارتباط با دیگران، زندگی هدفمند، معنادار، اعتقاد و ارتباط با یک قدرت متعالی تعریف کرد.
طبق نظر موبرگ و بروسک بهزیستی معنوی سازه ای چند بعدی است و یک بعد عمودی و یک بعد افقی را شامل میشود. بعد عمودی آن به ارتباط با خدا و بعد افقی آن به احساس هدفمندی و رضامندی در زندگی بدون در نظر گرفتن مذهب خاص اشاره دارد. بنابراین الیسون بیان میکند که بهزیستی معنوی یک عنصر روانی اجتماعی و یک عنصر مذهبی را شامل میشود. بهزیستی مذهبی که عنصر مذهبی است نشانه ارتباط با یک قدرت برتر، یعنی خدا است. بهزیستی وجودی9 عنصر روانی اجتماعی است و نشانه احساس فرد است از این که کیست، چه کاری و چرا انجام میدهد و به کجا تعلق دارد.
همه افراد در طول کم و بیش در برابر ناکامی از خود تحمل نشان دهند. اصطلاح تحمل ناکامی اشاره دارد به میزان فشار روانی که شخص میتواند قبل از این که رفتارش از حالت یکپارچگی در آمده مختل گردد، تحمل کند. بنابراین تحمل ناکامی اشاره دارد به قابلیت فرد در نشان دادن مقاومت در کوشش علیرغم شکست مکرر و محیط خصومت آمیز. در مفهوم روانکاوی، تحمل وگذشت در برابر ناکامی مفهوم حد واسط میان اصل لذت و واقعیت است در اطفال کوچک، تنها اصل لذت بر رفتار حاکم است. ولی رفته رفته شناخت واقعیت در ذهن کودک شکل میگیرد. گذشت در برابر ناکامی توانایی فرد به تحمل ناکامی است بدون اینکه سازگاری روانی زیستی خود را از دست بدهد.
رابطه بین مهارتهای فراشناختی و بهزیستی و همچنین مهارتهای فراشناختی و تحمل ناکامی میتواند تبین کنندهی دو پیامد عملی و نظری باشد. در سطح عملی، مخصوصأ بالینی، تهیهی برنامههای آموزشی برای درمان مشکلات مهارتهای فراشناختی، بهزیستی معنوی و تحمل ناکامی میتوانیم راهبردهای مناسب و کارآمد را به فرد آموزش دهیم تا فرد با تکیه بر این آموزشها بتواند درمورد مشکلات یاد شده شناخت و بینش بیشتری کسب کند و با برخورد و مقابله با این مشکلات یاد شده به سطح بهتری در زندگی شخصی و اجتماعی دست یابد.
در سطح نظری یافتههای پژوهش حاضر میتوانند هم نظریه ای فعلی مربوط به مهارتهای فراشناختی، بهزیستی معنوی و تحمل ناکامی را از جهات مختلف تأیید کنند و هم پرسشها و فرضیههای جدیدی در مورد رابطهی متغییرهای فوق مطرح سازند. بنابراین با توجه به مطالب ذکر شده هدف پژوهش حاضر پاسخ دادن به این سوأل است که آیا بین مهارتهای فراشناختی، بهزیستی معنوی و تحمل ناکامی رابطه وجود دارد؟
روش تحقیق
روش این پژوهش غیر تجربی از نوع همبستگی بود. جامعهی آماری این تحقیق کارکنان دفتر هواپیمایی کیش ایر استان تهران بودند و از بین کارکنان نیز 30 نفر زن و مرد به صورت تصادفی ساده به عنوان نمونه تحقیقی انتخاب شدند و آزمونها بر روی افراد انتخاب شده اجرا شد. برای شروع پژوهش، در ابتدا لیست دفاتر شرکت هواپیمایی کیش ایر استان تهران فهرستبندی شدند و از بین دفاتر این شرکت، با توجه به تعداد نمونه، یک دفتر به صورت تصادفی برای اجرای آزمون انتخاب شدند و از کارکنان آن دفتر نیز 30 نفر به صورت تصادفی ساده به عنوان نمونه تحقیقی انتخاب شدند و آزمونهای تحقیق بر روی آنها اجرا شد.
آزمون مهارتهای فراشناختی
این پرسشنامه با تلاش مشترک هارولد انیل و جمال عابدی در مرکز پژوهشهای مربوط ارزشیابی، استانداردها و دانش آموزان تدوین شده است. این پرسشنامه - حالت فراشناختی - در مطالعات متعددی بر روی دانشآموزان سطوح مختلف تحصیلی انجام شده است، مورد تجدید نظر قرار گرفته ومواد آن برای استفاده در موقعیتهای مختلف کم و زیاد شده و در سال 1996 تعداد مواد آزمون به نصف آن تقلیل یافته و 20 ماده برای ارزیابی چهار مولفه حالت فراشناختی باقی مانده است.
برای تعیین پایایی آزمون بین 30 نفر از دانش آموزان به طور جداگانه توزیع شد. پس از آن با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ پایایی آن مورد بررسی قرار گرفت و ضریب آلفا برای آزمون دانش و مهارتهای فراشناختی 80 درصد به دست آمد.برای تعیین اعتبار آزمون دانش و مهارتهای فراشناختی از روایی صوری استفاده شده است بدین ترتیب که آزمون در اختیار اساتید دانشکدهی علوم تربیتی دانشگاه تبریز قرار گرفت و پس از آن که نظرات اصلاحی آنها اعمال گردید از لحاظ روایی صوری مورد تأیید قرار گرفت مقیاس اندازه گیری پرسشنامه حالت فراشناختی ترتیبی بوده و شبیه طیف لیکرت است؛ ولی دامنه آن از 1 تا 4 متغیر است.
مقیاس بهزیستی معنوی
این آزمون توسط پالوتزین و الیسون در سال 1982 ساخته شد و شامل 20 سؤال و دو خرده مقیاس است. سؤالات فرد آزمون مربوط به خرده مقیاس بهزیستی مذهبی بوده و میزان تجربه فرد از رابطه رضایت بخش با خدا را مورد سنجش قرار میدهد و سؤالات زوج مربوط به خرده مقیاس بهزیستی وجودی است که احساس هدفمندی و رضایت از زندگی را میسنجد. مقیاس پاسخگویی به سوالات لیکرت 6 درجهای است.
