بخشی از مقاله
بیان مساله: به عنوان بخشی از فعالیتهای کلاسی، اجرای آزمونهای تکوینی، ابزاری در جهت شناخت نقاط قوت و ضعف فرایند یاددهی-یادگیری است. در انجام این آزمونها، مشکلاتی در کلاس درس وجود داشت. از جمله حفظ دقیق عبارات کتاب توسط دانشآموزان و ارائه آنها به معلم و کلاس ]حفظ طوطیوار.[ بهطوری که اگر یک کلمه را فراموش میکردند، دیگر قادر به پاسخگویی نبودند. به عبارتی، به لحاظ روانشناسی، یادگیری دانشآموزان در سطوح پایین شناختی ]دانش و در نهایت درک و فهم[ صورت میگرفت. بنابراین، به دنبال این بودم که چرا عملکرد دانشآموزان در پاسخگویی به سئوالات و در کل یادگیری مطلوب نیست؟ و چگونه میتوانم عملکرد آنان را در این مورد افزایش دهم؟
هدف مطالعه: هدف این پژوهش بهبود عملکرد یادگیری دانشآموزان در ابعاد خودتنظیمی و فراشناختی در درس حرفه و فن با به کارگیری روش تدریس فراشناختی بود.
روش تحقیق: روش پژوهش از نوع اقدامپژوهی بوده که در حیطه پژوهشهای آمیخته قرار دارد. ابزار گردآوری دادهها شامل بررسی پژوهشهای انجام گرفته، آزمون استاندارد شده درس حرفه و فن، پرسشنامه راهبردهای خود انگیخته برای یادگیری ]پنتریچ و دیگروت[ و پرسشنامه فراشناخت ]کارترایت- هاتون و ولز[ بود. پس از تجزیه و تحلیل دادهها در شواهد 1، مشخص شد عملکرد دانشآموزان در سطوح فوقالذکر پایین بود. راهحلهای اعمال شده شامل روش تدریس فراشناخت و آموزش راهبردهای مطالعه و یادگیری بود. پس از کاربست راه حلها، با ابزارهای مذکور به ارزشیابی اقدامها پرداخته شد.
یافتهها: نتایج نشان داد عملکرد دانشآموزان در آزمون استاندارد شده، در سطوح پایین شناختی میانگین نمرات دانشآموزان از 4/06 به 4/14 و در سطوح بالای شناختی، میانگین از 2/24 به 3/78 افزایش یافت. در راهبردهای خودانگیخته و در بخش راهبردهای شناختی، میانگین از 31/66 به 34/23 و در بخش راهبردهای خودتنظیمی، میانگین از 19/05 به 22/31 افزایش یافت. در بخش فراشناخت، میانگین اعتماد شناختی دانشآموزان از 15/08 به 17/49 و میانگین خودآگاهی شناختی از 14/17 به 16/4 ارتقا یافت.
نتیجه گیری: نظرات ذیربطان و همکاران نیز مؤید مفید بودن طرح است. نتایج به دست آمده در چارچوب نظریههای خودتعیینگری و شناختی- اجتماعی و پیوند دهنده این دو نظریه به شمار میرود. در واقع با این کار، حوزههای شناختی و انگیزشی یادگیری به هم مرتبط میشوند و الگوی یکپارچهتری از خودتنظیمی ارائه میشود.
واژگان کلیدی: : روشهای فعال تدریس، روش فراشناخت، خودتنظیمی، راهبردهای مطالعه، اقدام پژوهی
مقدمه
ایجاد و پرورش مهارتهای یادگیری خودتنظیمی به یکی از اهداف آموزشی در چند دهه اخیر تبدیل شده است، بطوری که پژوهشها و مطالعات مربوط به یادگیری خودتنظیمی در سطح جهان افزایش یافته است. یادگیرندگان خودتنظیم، افرادی فعال و خودجوش هستند که به جای انتظار کشیدن منفعلانه برای یادگیری واکنشی، ابتکار عمل را در یادگیری به دست میگیرند، یادگیری آنها هدفمند و معنادار است و با توجه به انگیزه بالا، یادگیری ایشان پایداری و تداوم خواهد داشت. این گونه افراد در زندگی خود مسؤولیتپذیرتر هستند و از فرایند خودانضباطی در یادگیری خویش سود میبرند . - Williamson, 2007 - یادگیرندگان خودراهبر، مالکان، مدیران و مسؤول فرایند یادگیری خود هستند. این قبیل افراد از مهارتهای لازم برای دسترسی و پردازش اطلاعات مورد نیاز خود برای مقصود و هدف خاص برخوردارند . - Abdullah, 2001 -
فراشناخت موتوری است که خودراهبری را به حرکت در میآورد . - Shannon, 2008 - شعبانی - 1387 - ضمن تحلیل مفهوم فراشناخت، آن را به دو مقوله تقسیم میکند: دانش فراشناختی - شخص، وظیفه و راهبرد - ؛ و مهارتهای فراشناختی - نظارت، کنترل و ارزشیابی - . وی معتقد است دانش فراشناختی تفکر درباره تفکر است و با دیگر دانشها تفاوت دارد. فراشناخت به معنای توانایی فردی به واکنش فهمیدن و کنترل یادگیری شخصی خویش میباشد . - Schraw & Dennison, 1994 - آگاهی فراشناختی، مشتمل بر تعیین هدف، نظارت، خودارزشیابی و تنظیم در خلال فرایندهای اندیشیدن و نوشتن در هنگام مطالعه و انجام تکالیف است - Singhal, . - 2001
طی دو دهه اخیر، متخصصان تعلیم و تربیت به مطالعه عوامل مؤثر بر پیشرفت تحصیلی به ویژه »شناخت« بیش از پیش توجه کردهاند. یکی از نظریههایی که ایشان مطالعه کردهاند، نظریه یادگیری خودتنظیمی است. موضوع اصلی این نظریه این است که دانشآموزان چگونه از نظر باورهای فراشناختی، انگیزشی و رفتاری یادگیری خود را سازماندهی میکنند - Linenbrink and Pentrich, . - 2002 بر این اساس، نظریه بندورا برای رشد الگوی یادگیری خودتنظیمی چارچوبی فراهم کرد که بر اساس آن، در هر فرد عوامل بافتی و رفتاری فرصت لازم را برای کنترل یادگیری دانشآموز فراهم میکنند . - Nikos & George, 2005 - خودتنظیمی به آموزش راهبردهایی اشاره دارد که فرد را توانمند میسازد تا جهتگیری هدفهای خود را در فرایند یادگیری رشد دهد. به عبارت دیگر یادگیری خودتنظیمی فقط یادگیری دانشآموزان را تقویت نمیکند، بلکه فرصتهایی فراهم میکند تا فعالانه فرایندهایی مانند تنظیم اهداف، خودکنترلی، خودارزشیابی و خودانگیزشی را مدیریت کنند . - Chang, 1991 - بر اساس نظر پنتریچ و دیگروت - Pentrich & - DeGroot, 1990 خودکارآمدی، ارزشگذاری درونی و اضطراب امتحان به عنوان باورهای انگیزشی و فرایندهای شناختی و فراشناختی به عنوان یادگیری خودتنظیمی در نظر گرفته میشوند.
فرایندهای شناختی همان راهبردهای یادگیری هستند که با تسهیل فرایند یادگیری، عملکرد فراگیران را بهبود میبخشند. هم چنین باورهای فراشناختی به فرایندهای برنامهریزی، بازبینی و اصلاح فعالیت های شناختی اشاره دارد. فرایند یادگیری خودتنظیمی، انگیزش و فعالیتهای شناختی - فراشناخت، خودکنترلی و خودارزیابی - را شامل میشود . - Schunk, 1998 - یادگیری خودتنظیمی در طی اکتساب مهارت ها ممکن است تفاوت های فردی افراد را توجیه کند. دانشآموزان موفق راهبردهای یادگیری خودتنظیمی سازش یافته و الگوهای انگیزشی را در هنگام انجام تکالیف از خود نشان میدهند. در مقابل دانشآموزان ناموفق کمتر تلاش میکنند و علاقه کمتری به انجام دادن فعالیت ها دارند. آن ها به تنظیم اهداف ویژه و راهبردهای یادگیری قادر نیستند، خودکارآمدی پایینی دارند و به ندرت به سطح بالایی از موفقیت میرسند . - Bembenutty, 2008 - یادگیری خودگردان]یا خودتنظیم[، به معنای خود جوشی و مراقبت از خود در افکار، احساسات و رفتارها به منظور رسیدن به یک هدف است. پژوهشگران به این موضوع دست یافتهاند که شاگردان دارای پیشرفت بالا، اغلب یادگیرندگانی هستند که خودگردانی دارند . - Schunk & Zimmerman, 2000 - به عنوان مثال در مقایسه با شاگردان با پیشرفت کم، شاگردان با پیشرفت بالا که اهداف خاص یادگیری بیشتری تعیین میکنند؛ راهبردهای یادگیری را بیشتر مورد استفاده قرار میدهند، از یادگیری خود مراقبت بیشتری میکنند و به صورت منظم تری پیشرفت به سوی هدف را ارزیابی میکنند. معلمان، مربیان و والدین میتوانند به شاگردان کمک کنند تا یادگیرندگان خودگردان باشند . - Randi & Corno, 2004 - ایشان، الگویی به منظور سازگاری شاگردانی که خودگردانی آنها ضعیف است، ایجاد کردهاند که این شاگردان راهبردهایی چندگانه را اجرا کنند. این الگو چهار مرحله دارد: خودارزشیابی و مراقبت از خود، تعیین اهداف و طراحی راهبردی، اجرای یک طرح در عمل و مراقبت از آن، مراقبت از پیامدها و بهبود راهبردها. واین - Winne, 2003 - می گوید یادگیرندگان خودگردان دارای ویژگیهای زیر هستند:
✓ به منظور گسترش علم خود، اهدافی تعیین میکنند.
✓ از برانگیختگی خود، آگاه هستند و راهبردهایی به منظور مدیریت هیجانهای خود دارند.
