مقاله رابطه جو عاطفی خانواده بر عملکرد تحصیلی در نوجوانان دبیرستانی دختر شهر شیراز

بخشی از مقاله

چکیده
هدف از اجرای این پژوهش بررسی رابطه عملکرد تحصیلی با جو عاطفی خانواده در نوجوانان دبیرستانی دختر شهر شیراز بود. روش پژوهش، از نوع توصیفی– تحلیلی است، بدین منظور دانش آموزان دختر دبیرستانی شهر شیراز در سال 94-95 ، 100 نفر به روش نمونه گیری تصادفی مرحله ای انتخاب شدند و پرسشنامه جو عاطفی را تکمیل کردند، همچنین به منظور سنجش پیشرفت تحصیلی آزمودنی ها، از میانگین نمرات نیمسال اول سال تحصیلی 1394-95 دانش آموزان استفاده گردید. برای بررسی و تحلیل داده ها از ضریب همبستگی پیرسون و رگرسیون گام به گام استفاده گردید. نتایج نشان داد نتایج نشان داد جو عاطفی خانواده بر عملکرد تحصیلی دانش آموزان رابطه معناداری دارد و از بین مولفه های جو عاطفی خانواده، محبت کردن و احساس امنیت پیش بینی کننده عملکرد تحصیلی دانش آموزان دختر دبیرستانی می باشد.

کلید واژه ها : عملکرد تحصیلی، جو عاطفی خانواده.

1-1 مقدمه

خانواده کوچکترین واحد اجتماع است، این واحد اجتماعی مبدأ بروز عواطف انسانی و کانون صمیمانه ترین روابط و تعاملات بین فردی است . اهمیت آن به اندازه ای است که سلامت و بالندگی هر جامعه وابسته به سلامت و رشد خانواده در آن است - ستیر ، - 1388 در شکل گیری رفتار و دیدگاه های اجتماعی کودک، جنبه های عاطفی روابط والدین و فرزندان نقش مهمی دارد، در خانواده هایی که والدین رفتارهای محبت آمیز دارند، معمولاً کودکان نیز با رفتارهای اخلاقی مثبت و احترام به دیگران و انگیزه پیشرفت رشد می یابند. تأثیر و نفوذ خانواده بر ابعاد مختلف رشد اجتماعی کودکان بیشمار است. خویشتن پنداری و احساس ارزشمندی خود در حال شکل گیری کودکان به شدت از نگرش های اعضای خانواده به خصوص پدر و مادر نسبت به او تأثیر می پذیرد .

همچنین میزان پذیرش اجتماعی کودک از سوی همسالان و توانایی برقراری روابط صمیمانه با آنها از محیط خانوادگی او نشأت می گیرد، از طرفی دیگر بین خودپنداره1، مقبولیت اجتماعی و سازگاری اجتماعی که همگی جلوه های مختلف رشد اجتماعی کودک هستند با پیشرفت تحصیلی آنها رابطه مثبت وجود دارد - ورشورن، . - 1996 کودکان می دانند چگونه کنش کنند تا خوشایند دیگران باشند. بسیاری از روان شناسان بر این باورند که رشد ناکافی مهارت های اجتماعی نقش بسزایی در ناکامی و شکست های آتی کودکان دارد.کودکانی که توانایی های ضروری برای کارکردهای بین فردی مؤثر را یاد نگرفته اند ؛ پرخاشگر، تندخو و منزوی هستند و مورد تنفر دیگران قرار گرفته و توان همکاری مؤثر با دیگران را ندارند و به شدت در معرض خطرات جسمی، روحی، اخراج از مدرسه و غیره می باشند - وارد، . - 2004

امروزه صنعتی شدن و شهرنشینی، ساختار خانواده را متحول ساخته و نیازها و انتظارات جدیدی را به وجود آورده است. بزرگترین مشکل خانواده های امروزی فقر ارتباطی و ناهماهنگی میان والدین و فرزندان است. این در حالی است که نوجوانان و جوانان امروز بیش از گذشته به روابط محبت آمیز، حمایت دوستانه، هدایت حکیمانه، منطق و صلابت شخصیت، بردباری و صبوری والدین و مصونیت عاطفی نیاز دارند؛ چراکه واکنش نوجوانان در دوران نوجوانی نسبت به محیط خود بالطبع تحت تأثیر موازین اجتماعی و فرهنگی گروهی است که در میان آن بزرگ شده است - احدی و محسنی، . - 1386 پیشرفت تحصیلی به معنای مقدار یادگیری آموزشگاهی فرد است.

به طوری که بتوان آنها را در دو مقوله کلی عوامل مربوط به" تفاوت های فردی و زندگی خانوادگی "و " عوامل مربوط به مدرسه و نظام آموزش و پرورش "مورد مطالعه قرار داد. به عبارت دیگر پیشرفت تحصیلی به جلوه ای از وضعیت تحصیلی دانش آموز یا دانشجو اشاره دارد که این جلوه ممکن است نشان دهنده نمره یک دوره، میانگین نمرات برای مجموعه ای از دوره ها در یک درس یا میانگین نمرات دوره های مختلف باشد. بنابراین یافته های پژوهشی که در این زمینه صورت گرفته است نشان می دهد که والدین به طور مستقیم و غیرمستقیم نقش بسزایی در پیشرفت تحصیلی نوجوانان دارند - ولترز ، . - 1998 آلبرت بندورا رفتارهای نوجوانی را ناشی از یادگیری های کودک در خانواده و جامعه می داند و بیان می کند که رفتارهای نوجوان تنها منتج از عوامل محیطی نیست بلکه رفتار منعکس کننده فرآیند جبر متقابل است - شهرآرای، . - 1384

1-1-1 پژوهش های انجام شده
آتش روز و همکاران - 1386 - در پژوهشی با عنوان پیش بینی پیشرفت تحصیلی دانش آموزان از طریق میزان دلبستگی آنها با والدین و همسالان به این نتیجه رسید که رابطه معناداری بین این متغیرها وجود دارد .یعنی دلبستگی به مادر بیشترین قدرت پیش بینی کنندگی پیشرفت تحصیلی فرزندان است.نورالدین وند و همکاران - 1383 - در پژوهشی با عنوان رابطه بین جو عاطفی خانواده با سازگاری فردی اجتماعی و عملکرد تحصیلی دانش آموزان دبیرستانی پسرانه شهر مسجد سلیمان به این نتیجه رسیدند که جو عاطفی با سازگاری فردی - اجتماعی رابطه معناداری دارد و احساس امنیت و محبت کردن پیش بینی کننده عملکرد تحصیلی است اما نقش حیطه های جو عاطفی خانواده از نقش تک تک در تبیین و پیش بینی سازگاری فردی – اجتماعی و عملکرد تحصیلی بیشتر است.

پژوهش های مختلفی حاکی از نفوذ و تأثیر روابط خانوادگی در رشد مهارت های اجتماعی و تحصیلی کودکان است، نایلینگ - 2010 - ، در یک مطالعه طولی در مورد تأثیر عوامل مختلف خانوادگی و آموزشی بر روی نتایج تحصیلی گروه های مختلف دانش آموزی با بررسی متغیرهای جمعیت شناختی و درون دادهای آموزشگاهی آنها، به این نتیجه رسید که پیشرفت تحصیلی دانش آموزان با مؤلفه های چندگانه خانوادگی همانند باورها و انتظارات والدین، اعمال انضباطی و مداخلات والدین، محیط عاطفی حاکم بر خانواده و منابع در دسترس خانوادگی ارتباط دارد.هاگمن - 1994 - تحقیقی در زمینه وضوح و گرمی ارتباط والدین - فرزندان و پیشرفت تحصیلی و عملکرد روان شناختی کودکان خانواده های آفریقایی آمریکایی انجام داد و همبستگی معنا داری میان ارتباط خوب والدین با فرزندان و پیشرفت تحصیلی و شایستگی کلی آنها نشان داد.

کریستین سون و همکاران ، - - 2003 در پژوهش خود نشان دادند که انتظارات بالای پدر و مادر از عملکرد فرزندان در مدرسه همسو با عملکرد مثبت آموزشی، آنها را از لحاظ فکری پرورش می دهد؛ همچنین والدینی که پاسخگوی احساسات و عواطف فرزندان خود هستند و از پیشرفت آنها حمایت می کنند، نقش مؤثری در عملکرد تحصیلی آنان دارند - به نقل از رضایی و همکاران، . - 1386لورین و همکاران - - 2004 طی پژوهشی به این نتیجه رسیدند که عوامل روابط والدینی در تعیین میزان عملکرد تحصیلی فرزندان نقش معناداری دارد - به نقل از عبادی و معتمدین، . - 1385روپنرین و همکاران - 2006 -

در پژوهشی با عنوان تأثیر سبک های والدینی، مداخلات تحصیلی والد- کودک در خانه و ارتباط والدین با مدرسه بر روی رفتارهای اجتماعی و مهارت های تحصیلی کودکان، به این نتیجه رسیدند که سبک والدینی استبدادی پدر با مهارت های اکتسابی و وسعت واژگان کودکان رابطه منفی دارد؛ در حالی که سبک اقتدارگرایانه پدر و تعامل تحصیلی او با فرزندان در خانه و تماس مداوم با مدرسه بر رشد این مهارت ها و نیز رفتارهای اجتماعی کودکان رابطه مثبتی دارد؛ در مورد مادران نیز در این پژوهش مشخص گردید که سبک والدینی استبدادی مادران با رفتارهای اجتماعی کودکان رابطه منفی دارد، در حالیکه فرزندان مادران دارای ارتباط مستمر با مدرسه فرزند خود، از رشد اجتماعی بالاتری برخوردارند.

2-1-1 فرضیات و سوالات تحقیق
1.آیا بین عملکرد تحصیلی و جو عاطفی توجوانان دختر دبیرستانی رابطه معنادار وجود دارد.
2.کدام مقیاس جو عاطفی خانواده پیش بینی کننده قوی برای عملکرد تحصیلی می باشد ؟

2-1 مواد و روش ها این پژوهش از نظر ماهیت موضوع و هدف، توصیفی– تحلیلی است. جامعه آماری این پژوهش از کلیه دانش آموزان دختر دبیرستانی شهر شیراز در سال 94 – 95 تشکیل شده است. 100 نفر از دانش آموزان جامعه فوق به روش نمونه گیری تصادفی مرحله ای انتخاب شدند. به منظور جمع آوری اطلاعات در این پژوهش از یک پرسشنامه استفاده گردید:

الف - پرسشنامه جو عاطفی خانواده برن:
ابزار مورد استفاده در این پژوهش عبارت است از پرسشنامه جو عاطفی خانواده که هیل برن در سال 1964 به منظور سنجش میزان مهرورزی در تعاملات کودک- والدین ساخت . این پرسشنامه 16 سؤال دارد و 8 متغیر فرعی - محبت، نوازش، تأیید کردن، تجربه های مشترک، هدیه دادن، تشویق کردن، اعتماد و احساس امنیت - را می سنجد . پرسش های فرد به پیوند عاطفی پدر و فرزند و پرسش های زوج به پیوند عاطفی مادر و فرزند اختصاص دارند. در این پرسشنامه سؤال ها پنج گزینه ای - خیلی کم، کم، متوسط، زیاد و خیلی زیاد - است و آزمودنی برحسب احساس خود یکی از آنها را علامت می زند. نمره گذاری از 1 تا ، 5 متغیر است، به این صورت که به گزینه خیلی کم، نمر ه 1 کم 2، متوسط 3، زیاد 4 و خیلی زیاد 5 تعلق می گیرد . نمرات بالاتر از متوسط نشان دهنده وجود جو عاطفی مناسب بین اعضای خانواده و نمرات پایین تر از متوسط حاکی از جو عاطفی ضعیف در بین افراد خانواده است .

جمشیدی - 1379 - ضریب پایایی آزمون جو عاطفی خانواده را از طریق آلفای کرونباخ و بازآزمایی محاسبه کرد که به ترتیب 0/87 ، 0/83 هستند - به نقل از ناهیدی، . - 1390 موسوی شوشتری - 1377 - برای تعیین روایی محتوایی، این پرسشنامه را به پنج نفر از متخصصان داد، سپس نظرات آنها جمع آوری گردید و سؤال هایی که مورد تأیید متخصص ان بود و روی آنها توافق داشتند، نگهداری شد - به نقل از ناهیدی ، - 1390 دو نمونه از سؤالات این پرسشنامه عبارت اند از: »پدرم با من با محبت رفتار می کند« و »من و مادرم آزادانه درباره احساسات شخصی و تجربه هایمان با یکدیگر گفت وگو می کنیم.«همچنین به منظور سنجش پیشرفت تحصیلی آزمودنی ها، از میانگین نمرات نیمسال اول سال تحصیلی 1394-95 دانش آموزان استفاده گردید.

3 -1 یافته ها

جدول1 توزیع میانگین و انحراف معیار جو عاطفی خانوادگی نمونه مورد بررسی