بخشی از مقاله
چکیده
هدف پژوهش حاضر تعیین رابطه جو عاطفی خانواده با پیشرفت تحصیلی دانش آموزان دختر بوده است. روش پژوهش توصیفی از نوع همبستگی بود. جامعه آماری پژوهش شامل کلیه دانش آموزان دختر دوره اول متوسطه شهرستان محمودآباد در سال تحصیلی 1396-1397 بود که از این میان 269 نفر از دانش آموزان به صورت نمونه گیری تصادفی خوشه ای انتخاب شد. داده های پژوهش به وسیله مقیاس روابط عاطفی اعضای خانواده - هیلبرن، - 1964 و معدل کل دانش آموزان در نیم سال دوم جمعآوری شدند.
داده های جمع آوری شده به وسیله آزمون همبستگی پیرسون و رگرسیون چندگانه و SPSS-20 تجزیه و تحلیل شد. نتایج حاصل از پژوهش نشان داد که بعد تشویق، بعد تجربه های مشترک، بعد محبت و بعد نوازش کردن توانستند 15/2 درصد از پراکندگی پیشرفت تحصیلی را پیش بینی نماید . - P<0/05 - همین طور بین بین نمره کل جو عاطفی خانواده - ابعاد محبت، نوازش کردن، تجربه های مشترک، هدیه دادن، تشویق، اعتماد، و احساس امنیت - با پیشرفت تحصیلی دانش آموزان رابطه مثبت و معنی داری وجود داشته است . - P<0/05 - با توجه به نتایج پژوهش می توان نتیجه گرفت که جو عاطفی خانواده در پیشرفت تحصیلی دانش آموزان دختر نقش دارد.
مقدمه
دانش آموزان و دانشجویان هر کشوری از سرمایه های فکری و معنوی آن کشور به شمار می روند. بررسی مسائل خاص دانشجویان، تحصیل موفق و تأمین سلامت جسمی و روانی آنها از مهمترین اهداف برنامه ریزان آموزشی دولت هاست - میرکمالی، خبازه، مزاری و فرهادی امجد، . - 1394 پیشرفت تحصیلی بهعنوان یک متغیر آموزشگاهی همواره مورد توجه پژوهشگران و متخصصان بوده است. عوامل پیچیده و گاه ناشناختهای کیفیت و کمیت یادگیری و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان و دانشجویان را تحت تأثیر قرار میدهد - بوستانی، نادری و رضایی، . - 2014 پیشرفت تحصیلی عبارت است از معلومات یا مهارت اکتسابی عمومی یا خصوصی در موضوع های درسی و تجلّی جایگاه تحصیلی یک دانش آموز یا دانشجو - سیادتیان و یارمحمدیان، . - 1395 این اصطلاح به مقدار یادگیری آموزشگاهی فرد به صورتی که توسط آزمون های مختلف درس سنجیده میشود اشاره میکند.
پژوهشگران عنوان داشته اند که به رغم گسترش ادبیات پژوهش در قلمرو شناسایی عوامل روان شناختی و تحصیلی در موفقیت افراد، پژوهش های معدودی توانسته اند در درک روابط بین عوامل تاثیرگذار در موفقیت تحصیلی سودمند باشند - شکولاکو1، . - 2013 پژوهشگران عوامل مختلفی را در پیشرفت تحصیلی مرتبط دانسته اند که خانواده همواره یکی از مهمترین عوامل در این زمینه دانسته شده است. خانواده کوچکترین واحد اجتماع است، این واحد اجتماعی مبدأ بروز عواطف انسانی و کانون صمیمانهترین روابط و تعاملات بین فردی است. اهمیت آن به اندازه ای است که سلامت و بالندگی هر جامعه وابسته به سلامت و رشد خانواده در آن است.
خانواده مانند هر نظام اجتماعی دارای نیازهای اولیه است، از جمله این نیازها در ابعاد روانی- اجتماعی می توان به احساس ارزشمندی، امنیت فیزیکی، صمیمیت، تعلق و وابستگی، احساس مسؤولیت، نیاز به انگیزه و تأیید دیگران، نیاز به شادی و موفقیت و نیازهای معنوی اشاره کرد - ستیر1، ترجمه بیرشک، . - 1392 خانواده از طریق فراهم آوردن منابع فرهنگی، کتاب و ارتباطات فرهنگی فرصت های بیشتری برای یادگیری فرزندان فراهم می آورد.
علاوه بر این، نحوه تعامل والدین با هم و همچنین با فرزندان در شکلگیری جوعاطفی خانواده تأثیر داشته و می تواند در فاکتورهای روانی درون فردی فرزندان تأثیرگذار باشد - کلی و کیمنسکینی2، . - 2016 جو عاطفی خانواده3، کیفیت الگوی ارتباطی و ارزش های اساسی حاکم در خانواده در نحوهی شکلگیری پایه های شخصیتی و ویژگی های روانی- رفتاری اعضاء تأثیر ژرف و پایدار دارد. جو عاطفی خانواده به مجموع روابط و تعاملات عاطفی که بین اعضای یک خانواده وجود دارد همانند بیان احساسات و علایق، نحوهی ارتباط و طرز برخورد افراد با یکدیگر گفته می شود.
در این راستا بیان شده است که ارتباط میان کودک و والدین نیرومندترین و قوی ترین نوع ارتباط است؛ وقتی محیط سالم و سرشار از عاطفه و محبت باشد، کودک رشد مطلوب خود را آغاز کرده و احساس اعتماد و امنیت در او شکل می گیرد. در این رابطه پژوهشگران به نشان داده اند که نحوه رفتار والدین و جو حاکم بر روابط والدین و فرزندان می تواند بر رشد جنبه های شناختی، عاطفی، اجتماعی و اخلاقی فرزندان تاثیر عمیقی داشته باشد.
جو عاطفی خانواده یعنی چگونگی ارتباط و طرز برخورد و نظر افراد خانواده نسبت به هم، احساس ها و علاقه آنها به یکدیگر و چگونگی دخالت یا عدم دخالتشان در کارهای اعضای دیگر و رقابت و همکاری آنها با یکدیگر. به طور کلی خانواده مطلوب، خانواده ای است که امنیت عاطفی، احساس ارزشمندی، باور تعلق و مورد عشق و علاقه بودن را تامین کند - زراعت حرفه و خضری مقدم، . - 1396 در این راستا سیدخراسانی و صدوقی - 1395 - در پژوهشی نشان دادند فضای عاطفی خانواده با پیشرفت تحصیلی دانش آموزان دوره متوسطه رابطه دارد. مومنی، عباسی، پیرانی و بگیان کوله مرز - 1396 - در پژوهشی نشان دادند که بین عواطف مثبت و جو عاطفی خانواده با اشتیاق تحصیلی، رابطه مثبت و معنیدار وجود دارد.
در جامعهی امروزی تحصیلات و بهتبع آن پیشرفت تحصیلی به دغدغههای اصلی والدین برای کودکان و نوجوانان خود بدل شده است. عملکرد تحصیلی دانش آموزان و دانشجویان، در کسب موفقیت های آتی آنها از اهمیت به سزایی برخوردار است و عدم توجه به این مقوله ی اساسی و به تبع آن افت تحصیلی، موجب کاهش سطح علمی و کارایی دانشآموزان در جامعهی کنونی خواهد شد - خالایلا6، - 2015 و همواره نگرش جامعه بر این است که با کسب موفقیت تحصیلی و داشتن عملکرد تحصیلی بهینه، می توان راه را برای کسب موفقیت های آتی و دستیابی به اهداف گشود.
بدین ترتیب ملاحظه می شود که پیشرفت تحصیلی و موفقیت تحصیلی دانش آموزان، در کسب موفقیتهای آتی آنها از اهمیت به سزایی برخوردار است و عدم توجه به این مقولهی اساسی و بهتبع آن افت تحصیلی، موجب کاهش سطح علمی و کارایی دانش آموزان در جامعهی کنونی خواهد شد. همچنین شکست تحصیلی، علاوه بر مشکلاتی که برای فرد دانشآموز و خانوادهی وی ایجاد میکند، خسارات فراوانی را نیز برای جامعه در پی خواهد داشت، چراکه باعث به هدر رفتن میزان قابلتوجهی از امکانات، منابع و استعدادهای بالقوهی انسانی و اقتصادی شده و اثرات غیرقابل جبرانی را در ابعاد فردی و اجتماعی بر جای میگذارد. با توجه به موارد بیان شده در رابطه با اهمیت پیشرفت تحصیلی در دانش آموزان و شناخت عوامل تاثیرگذار بر پیشرفت تحصیلی، در این پژوهش به این مسئله پاسخ داده می شود که آیا بین جو عاطفی خانواده با پیشرفت تحصیلی دانش آموزان دختر دوره اول متوسطه رابطه وجود دارد؟
روش پژوهش
روش پژوهش با توجه روش گردآوری داده ها از نوع همبستگی و با توجه به هدف، کاربردی میباشد. جامعه آماری در این پژوهش شامل کلیه دانش آموزان دختر دوره اول متوسطه شهرستان محمودآباد در سال تحصیلی 1396-1397 بود که حجم جامعه برابر با 900 نفر بودند. نمونههای پژوهش بر اساس جدول مورگان و با توجه به حجم جامعه، تعداد 269 نفر محاسبه شده که با استفاده از روش نمونهگیری تصادفی خوشهای گزینش شدند.
بدین صورت که از بین مدارس مقطع متوسطه اول شهر محمودآباد، تعداد 4 مدرسه انتخاب شده و سپس با حضور در این مدارس، از هر مدرسه 6 کلاس - هر مقطع تعداد 2 کلاس - انتخاب شده و در نهایت از بین کلاس های مورد نظر، نمونه های پژوهش انتخاب شدند. مراحل گردآوری داده ها به این صورت می باشد: مراجعه به آموزش و پرورش شهرستان محمودآباد و کسب رضایت جهت انجام پژوهش؛ انتخاب 4 مدرسه از مدارس مقطع متوسطه اول شهر محمودآباد؛ مراجعه به مدارس مورد نظر، جلب رضایت مدیران و سخنرانی برای دانش آموزان در رابطه با طرح پژوهشی؛ انتخاب نمونه های پژوهش و ارائه پرسش نامه در جهت پاسخگویی و رفع اشکال در هنگام پاسخگویی به پرسش نامه در صورت وجود سئوال.
پیشرفت تحصیلی:
پیشرفت تحصیلی در این پژوهش از طریق معدل تحصیلی پایان ترم دانش آموزان ارزیابی میشود.
مقیاس روابط عاطفی اعضای خانواده - هیلبرن : - 1964
این مقیاس توسط هیل برن1964 - 1، نقل از موسوی شوشتری و همکاران، - 1376 به منظور سنجش میزان مهرورزی در تعاملات کودک- والدین ساخته شده است و 16 سئوال دارد. روش نمره گذاری بر اساس مقیاس پنج گزینه ای از پاسخ های خیلی کم1=، کم2=، در حد متوسط3=، زیاد4=، خیلی زیاد5=، تشکیل شده است که آزمودنی بر حسب احساس خود یکی از آنها را علامت می زند. این مقیاس دارای 8 خرده مقیاس - محبت، نوازش کردن، تایید کردن، تجربه های مشترک، هدیه دادن، تشویق، اعتماد و احساس امنیت - ، می باشد. کل مقیاس جو عاطفی خانواده شامل 16 سؤال است که هر دو سؤال دربرگیرنده یک خرده مقیاس است.
