بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش حاضر با هدف بررسی ارتباط بین هوش هیجانی و پیشرفت تحصیلی در نوجوانان ساکن در مراکز بهزیستی در مقایسه با نوجوانان داخل خانواده در شهر سنندج انجام گرفت. روش تحقیق در این پژوهش از نوع علی- مقایسه ای می باشد. جامعه آماری شامل تمامی دانش آموزان 16 ساله و بالاتر در شهر سنندج است. از صد نفر نمونه پژوهشی 40 نفر ساکن مراکز بهزیستی - تقریبا حجم نمونه و جامعه یکی بود - و 60 نفر نوجوانان داخل خانواده که بصورت روش نمونه گیری تصادفی خوشه ای از میان دو ناحیه آموزشی، دو دبیرستان دخترانه و پسرانه و از میان آنها بطور مساوی از هردو جنس 60 نفر انتخاب شدند.
ابزار تحقیق شامل پرسشنامه هوش هیجانی بار - ان فرم 133 سوالی و معدل سال گذشته تحصیلی نمونه پژوهشی به عنوان نمرات پیشرفت تحصیلی می باشد. برای تجزیه و تحلیل داده ها از آمار توصیفی و استنباطی با استفاده از نرم افزار SPSS16 از شاخص های ضریب همبستگی، ANOVA استفاده شد. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می دهد که: اولا بین هوش هیجانی و پیشرفت تحصیلی رابطه معناداری وجود دارد. در ثانی نوجوانان داخل خانواده بطور معناداری از میزان هوش هیجانی و پیشرفت تحصیلی کمتری نسبت به نوجوانان داخل خانواده برخوردار بودند.
کلید واژه: هوش هیجانی، پیشرفت تحصیلی، نوجوانان، مراکز بهزیستی.
مقدمه
یکی از اساسی ترین مسائل زندگی امروزی حل مشکلات و مسائل انسانی است - خلیلی آذر ،. - 1386 طی چند سال اخیر روانشناسان به منظور یافتن پاسخ سوالاتی از این قبیل که »چرا بعضی از افراد با داشتن تحصیلات عالی، ثروت زیاد و موقعیت خوب، از زندگی لذت نمی برند اما بعضی از افراد با وجود داشتن مشکل در تمامی ابعاد مطرح شده، زندگی به کامشان گورا است؟«، »چه کسانی در امر تحصیل موفق خواهند بود؟«، »چرابرخی از افراد علی رغم برخورداری از ضریب هوشی بالا در امر تحصیل و مراحل بعد از تحصیل - ازدواج و اشتغال و ... - شکست های فاحشی را تجربه می کنند؟«، » آیا به جز ضریب هوشی عوامل دیگری در موفقیت تاثیر دارند؟.« پژوهش های انجام شده که تا حد زیادی دیدگاه سنتی در مورد ضریب هوشی و تاثیر آن در زندگی انسان را تغییر داده است.
از جمله پژوهشی در مورد 95 درصد از کسانی که در سال1940 دانشجوی دانشگاه هاروارد بودند وقتی به میانسالی رسیدند معلوم شد که تیز هوشترین دانشجویان آن سال در مقایسه با دانشجویان متوسط، موفق تر نبوده اند و حتی از لحاظ درآمد و کارایی در سطح پایین تری قرار داشتند - حنیفی و جویباری، . - 1389 بعلاوه اینکه از جمله نگرانی های خانواده و سیستم آموزش، عدم موفقیت تحصیلی و افت تحصیلی است که براساس مطالعات متعدد تاثیر بسزایی در سرنوشت فرد داشته و هزینه گزافی به خانواده و جامعه تحمیل می نماید و باعث می شود هر ساله بودجه فراوان کشور به هدر رود و نیروهای بالقوه و سرمایه های جامعه - نیروی انسانی - بی ثمر بماند. بنابراین توجه به عواملی که منجر به پیشرفت تحصیلی شده و مانع از افت آن شود، از اهمیت ویژه ای برخودار است - تمنایی فر، . - 1389
کارن آرنولد1 استاد دانشگاه بوستون معتقد است از طریق تعیین ضریب هوشی فقط می توان افراد وظیفه شناس را مشخص کرد یعنی کسانی را کشف کرد که می دانند چگونه در نظام آموزشی نمرات خوب کسب کنند. اما بهره هوشی افراد هیچگونه اطلاعاتی دراین مورد نمی دهد که آنان در فراز و نشیب زندگی چگونه عمل می کنند، زیرا هوش و استعداد تحصیلی هیچگونه آمادگی و مهارتی را برای مقابله با ناملایمات در محیط تحصیلی، زندگی و استفاده از فرصت های مطلوب بدست نمی دهد - نوری، 1382؛ نقل از حنیفی و جویباری، . - 1389 چرنیس - 2002 - 2 معتقد است از زمانی که مطالعه هوش آغاز شد، بر جنبه های شناختی آن نظیر حافظه و حل مساله تاکید شده است، و با توجه به اینکه عوامل دیگری از جمله انگیزش، علاقه به تحصیل، محیط مناسب و غیره نیز در پیشرفت تحصیلی دخالت دارند، با بدست آوردن هوشبهر با قاطعیت نمی توان در مورد موفقیت دانش آموزان نظر داد.
استرنبرگ معتقد است که در گذشته IQ به عنوان یکی از مهمترین تعیین کننده های موفقیت در نظر گرفته می شد و در نتیجه در آموزش نیز بر تیز هوشی تحصیلی در کسب نمرات آموزشی تاکید می شد. اما اکنون تحقیقات نشان می دهد که IQ به فقط اندکی از پیشرفت در زندگی، تحصیل و کار را پیش بینی می کند - پون تنگ فت3، . - 2002 ما در برهه ای از زمان بسر می بریم که نظریه های سنتی هوش دچار تغییر و تحول شده اند و نظریات جدید به طور مرتب جایگزین آنها می شوند. نگرش جدید در ارتباط با هوش این پیام را دارد که هوش هیجانی نسبت به هوش شناختی پیش بینی کننده مطمئن تری برای موفقیت فرد در زندگی، محیط کار و تحصیل می باشد. همچنین هوش شناختی به تنهایی نمی تواند تضمین کافی برای کسب سلامت و رضایت از زندگی فرد باشد - فرقدانی، . - 1383
مفهوم هوش هیجانی، ژرفای تازه ای به هوش انسان بخشیدهاست. هوش هیجانی با شناخت فرد از خودش و دیگران به ارتباط با دیگران، سازگاری و انطباق با محیط پیرامون که برای موفق شدن در برآوردن خواست های اجتماعی لازم است، مرتبط می باشد. هوش هیجانی توانمندی تاکتیکی - عملکرد فردی - در حالی که هوش شناختی قابلیتی استراتژیک - قابلیت دراز مدت - است. هوش هیجانی پیش بینی موفقیت را ممکن می سازد، زیرا نشان می دهدکه چگونه فردی دانشش را در موقعیتی بلافاصله به کار می گیرد - بار - ان4و پارکر5، . - 2000 نظریه پردازان هوش هیجانی معتقدند که IQ به ما می گوید که چه کاری می توانیم انجام دهیم در حالی که هوش هیجانی به ما می گوید چه کاری باید انجام دهیم. IQ شامل توانایی های مربوط به یادگیری، تفکر منطقی و انتزاعی می شود، در حالی هوش هیجانی به ما می گوید که چگونه IQ را برای موفقیت در زندگی استفاده کنیم.
هوش هیجانی شامل توانایی ما در جهت خود آگاهی هیجانی و اجتماعی ما می شود و مهارت های لازم در این حوزه ها را اندازه می گیرد. همچنین مهارت ما در شناخت احساسات خود و دیگران و مهارت های کافی در ایجاد روابط سالم با دیگران و حس مسئولیت پذیری در مقابل وظایف را در بر می گیرد. ارزیابی و بهبود هوش هیجانی از جمله مسئولیت های مهم متخصصان بالینی و محقق است. دکتر بار- ان و بسیاری از پژوهشگران بر این باورند که هوش هیجانی می تواند در دست یابی فرد به موفقیت در عرصه های مختلف تحصیلی و شغلی نقشی به مراتب بهتر از هوش عمومی داشته باشد - دهشیری، . - 1385 تئوری هوش هیجانی دیدگاه جدیدی درباره پیش بینی عوامل موثر بر موفقیت و همچنین پیشگیری اولیه از اختلال روانی فراهم می کند که تکمیل کننده علوم شناختی، علوم اعصاب و رشد کودک است.
قابلیت های هوش هیجانی برای خودگردانی هیجان و تدبیر ماهرانه ی روابط بسیار با اهمیت است. شواهد بسیاری نشان می دهد افرادی که مهارت های هیجانی دارند، یعنی کسانی که احساسات خود را به خوبی می شناسند و هدایت می کنند و احساسات دیگران را درک می کنند و به طرز اثربخشی با آن برخورد می نمایند، در هر حیطه از زندگی معمولا ممتاز هستند - خواه در روابط عاطفی و صمیمانه و خواه در فهم قواعد ناگفته ای که در خط مشی سازمانی به پیشرفت می انجامد - . آنها عادات فکری را در اختیار دارند که موجب مولد و کارآمد بودن آنها می شود. افرادی که نمی توانند بر زندگی عاطفی خود تسلط داشته باشند، درگیر کشمکش درونی هستند که از توانایی آنها برای انجام کار متمرکز در تفکر می کاهد.
براساس تحقیقات انجام شده، هوش هیجانی اثرات پررنگی در شیوع و درمان مسائلی همچون افسردگی، اختلافات زناشویی، PTSO، بزهکاری و پرخاشگری نوجوانان و مشکلات کودکان داشته است - گلمن6، . - 1995 در واقع هوش هیجانی در بردارنده آن دسته از توانایی هاست که آدمی با آن محیط اجتماعی پیرامون خود را بنا می کند. از این رو هر یک از افراد با بهره گیری از هوش هیجانی در زندگی روزمره و طی روابط عادی، رسمی و صمیمانه با دیگرن، فضاهای متفاوتی را ایجاد کرده و نوع و ترتیب اولویت ها ورویدادهای زندگی خود را بر این اساس پایه ریزی می کنند. اگر برای حل مسائل ریاضی یا فراگیری یک زبان بهره هوشی پیش قدم است، بطور یقین در زندگی اجتماعی پرچم بدست هوش هیجانی داده می شود - بار - ان و پارکر، . - 2000
برخی از نویسندگان چنین تفکیکی بین حوزه های اثر بخشی هوش شناختی و هوش هیجانی را قبول ندارند، آنها معتقدند هوش هیجانی حوزه گسترده ای از فعالیت ها را پیش بینی می کند که موفقیت تحصیلی یکی از آنهاست - گلمن، . - 1997 نوجوانان ساکن مراکز شبانه روزی از خانواده هایی هستند که نظام روابط در آنان دچار عدم تعادل شده است و این تعارض والدین، اعتیاد، زندانی شدن، اختلال روانی، رفتارهای ضد اجتماعی، جدایی والدین و مسائلی نظیر آنها را تجربه کرده اند. نوجوانانی که در کنترل و تنظیم هیجانات ضعیف عمل می کنند و از احساسات و تفکرات دیگران درک درستی ندارند، در برابر رویدادهای استرس زا و
