بخشی از مقاله
چکیده
هدف از این پژوهش، بررسی رابطه جو مذهبی خانواده با رشد عاطفی در دوره نوجوانی است. جامعه آماري در پژوهش حاضر، کل دانشآموزان دبیرستانهاي شهر شیراز در سال تحصیلی1389-1390 بود که270 دانش آموز - 120پسرو150دختر - بهصورت خوشهاي تصادفی انتخاب شدند. در این پژوهش از پرسشنامه اعتقاد و نگرش مذهبی خدایاريفرد - - 1378 و مقیاس بلوغعاطفی سینک و بهاگاوا - - 1993 استفاده شد. هر دو مقیاس در پژوهش حاضر، از روایی خوبی برخوردار بودند. نتایج نشان داد که بین ابعاد نگرش مذهبی و رشد عاطفی رابطه معناداري وجود دارد. همچنین بین ابعاد نگرش مذهبی با ابعاد رشد عاطفی - ناسازگاري عاطفی، فقدان استقلال، عدم ثبات عاطفی، بازگشت عاطفی، فروپاشی شخصیت - رابطه منفی و معناداري به دست آمد. بررسی نتایج نشان داد نوجوانانی که در خانوادههاي مذهبی زندگی میکنند و اعتقادات مذهبی دارند، احتمالا داراي رشد عاطفی بهتري هستند که این نتایج همسو با تحقیقات گارتنر - - 1991 و افشار - - 1388 است.
کلیدواژه: خانواده، مذهب، رشد عاطفی.
مقدمه
خانواده نهاد اساسی و اولیه در تولید شخصیت می باشد و اولین جایی است که فرد با زندگی اجتماعی آشنا میشود. در خانواده پایه رشد اخلاق در فرد بنا نهاده می شود. هر فردي از دوران کودکی با مشاهده والدینش متوجه می شود که پدر و مادر یا سایر اعضاي خانواده از میزانهاي خاصی پیروي می کنند که به آن دینداري می گویند. دین براي آدمی موهبتی است که او را به یک فلسفه حیات مسلح می کند. به عقل وي روشنگري می بخشد و بر اراده تأکید دارد و آن را میپرورد. به آدمی کمک می کند تا به فرمانهاي عقل گردن نهد و نیازهاي اساسی روح را تحقق بخشد - آلستون و همکاران؛ ترجمه توکلی،. - 1376 جو مذهبی در خانواده در حقیقت ایجاد مجموعه دگرگونیهایی است که توسط خانواده در فکر و عقیده فرد به منظور عمل و رفتار خاصیکه متکی به ضوابط مذهب میباشد، انجام می شود و مذهب به عنوان عامل مسلط بر زندگی فرد و جنبه هاي آن خودنمایی می کند - افشار،. - 1388
از بدو تولد روانشناسی مذهب، مطالعات متعددي درباره اثر باورهاي دینی در زندگی فردي و اجتماعی انسان صورت گرفته است. یافتههاي اکثر پژوهشها رابطه مثبت بین باورهاي دینی و سلامت جسمانی و روانی را نشان داده اند - براون و همکاران،1990؛ پورما و پندلتن،1991؛ ویلیامز و همکاران، - 1991 از طرفی، یکی از مهمترین گروههاي سنی در هر کشوري، نوجوانان هستند و تأمین سلامت روانی و جسمانی آنها از سوي خانواده و اجتماع، امري است که در دنیاي کنونی با مسائلی روبرو شده است و عوامل تأثیرگذار زیادي در این خصوص نقش تعیین کننده دارند. از آنجایی که نوجوانان از منابع مختلفی تأثیرپذیر هستند نمیتوان ادعا کرد که همه عوامل تأمین کننده سلامت روانی ایشان قابل تشخیص است. رشد و بلوغ عاطفی نیز یکی از مؤلفه هاي سلامت روانی آنهاست و مذهبی بودن یا نبودن می تواند اثر قابل ملاحظهاي بر رشد عاطفی شخص بگذارد.
رشد عاطفی به یک سلسله دگرگونیها در احساسات و عواطف، تمایلات و خواسته ها، تصورات و تخیلات گفته می شود که در هر دوره از زندگی همراه با تغییرات جسمی رخ می دهد و توازن دوره قبل را بر هم میزند - احمدوند،. - 1372 عواطف که به معناي دقیق روانشناسی، هیجانهاي معین و منظم و متعلق به اشخاص و اشیاء میباشد، در توجیه رفتار فرد اهمیت فراوان دارند و همگی از محیط کار کسب میشود. گذشتن از دوره کودکی به نوجوانی، بدون کمک والدین و اطرافیان امکانپذیر نیست. تغییرات جسمانی و روانی که منجر به رشد عاطفی می شود گاه با ناسازگاري، درون گرایی، ترس و وحشت، افکار رویایی و خودشیفتگی همراه است. با تشدید احساسات و عواطف در دوره نوجوانی، نوجوان از واقعیت عینی فاصله میگیرد و به عالم رویا پناه می برد و به تقلید از قهرمانان و شخصیتهاي ایدهآل خود می پردازد و ثبات خویش را از دست می دهد.
آموزش مناسب و پرورش اعتقادات مذهبی درچگونگی تظاهر رفتارهاي مطلوب و مقبول اهمیت بسیار دارد. چنانچه راهنماییها و هدایتها درست و مناسب نباشد، اصلاح مشکلات در آینده کار مشکلی خواهد بود. عواقب رشد عاطفی نامناسب در دوره نوجوانی، بزهکاري، رفتارهاي نامناسب جنسی و گاه افسردگی را به دنبال دارد. مذهب و نگرش مذهبی می تواند به بهتر شدن این رشد کمک شایانی نماید. تروینو و همکاران - - 2007 نشان دادند که باورهاي مذهبی به بهبود سلامت، کیفیت و افزایش عزت نفس منجر می شود. همچنین بررسی هاي مختلف نشان داده که نگرش مذهبی با افسردگی، اضطراب و پرخاشگري رابطه منفی دارد - شریفی و همکاران،1385؛ بهرامی مشعوف،1373؛ اسمیت و همکاران،2003 و ترینو و همکاران،. - 2007
بهطورکلی می توان گفت که نگرش مذهبی موجب رضایت از زندگی می شود و رضایت از زندگی یکی از پیش بینیکنندههاي سلامت روان است - پاوت، دینر و سو،. - 1998 رضایت از زندگی با شبکهاي از سایر متغیرهاي روانشناختی مانند عاطفه مثبت، عزت نفس و خوشبینی مرتبط است - لوکاس، دینر و سو،. - 1996 از طرفی نگرش مذهبی و مذهب، دو عاملی هستند که می توانند با سازگاري اجتماعی نوجوانان و جوانان در ارتباط باشند و بدون شک، نوجوانان که سازگاري خوبی با مشکلات و مسائل زندگی دارند، از رشد عاطفی و روانی خوبی برخوردارند. بهطور کلی اگرچه در دوره نوجوانی، گروه همسالان و دوستان نقش بسیار مهمی در گرایش به سمت بزهکاري ایفا می کنند، عامل مذهب و جو مذهبی خانواده می تواند مانع پیوستن آنها به گروه بزهکار شود - چادویک و تاپ،. - 1993 هدف از این پژوهش بررسی رابطه جو مذهبی خانواده با رشد عاطفی در دوران نوجوانی است.
روش
جامعه و نمونه مورد مطالعه: تحقیق از نوع همبستگی است. جامعه آماري در پژوهش حاضر، کل دانشآموزان دبیرستانهاي شهر شیراز در سال تحصیلی1389-1390 بود که270دانشآموز - 120پسرو150دختر - بهصورت خوشهاي چندمرحلهاي انتخاب شدند. نخست از بین چهار ناحیه شیراز، یک ناحیه انتخاب شد و سپس دو دبیرستان دخترانه و پسرانه و از هر دبیرستان سه کلاس از هر سه پایه به صورت تصادفی انتخاب گردید و همه دانشآموزان کلاسهاي انتخاب شده مورد آزمون قرار گرفتند.
ابزار گردآوري اطلاعات: براي سنجش نگرش مذهبی از پرسشنامه خدایاري فرد - - 1378 استفاده شد که شامل40 سؤال است که براساس طرح لیکرت نمره گذاري شده است. نمره نگرش مذهبی از 40 تا 200 است. افرادي که در این آزمون، نمره 84-40 و 166 به بالا کسب می کنند، به ترتیب داراي نگرش دینی بالا و پایینی هستند. پایایی این پرسشنامه در پژوهش هاي گذشته با روش بازآزمون 0/83 به دست آمد - خدایاري فرد و همکاران،. - 1379 در پژوهش حاضر نیز پایایی به روش آلفاي کرونباخ انجام شد که برابر 0/81 به دست آمد. ابزار دیگر استفاده شده در پژوهش، مقیاس بلوغ عاطفی، توسط سینگ و بهاگاوا - - 1993 ساخته و در سال 1378 توسط کرمی در ایران هنجاریابی شد.
داراي 48 سؤال و 5 زیرمقیاس است که عدم ثبات عاطفی، بازگشت عاطفی، عدم سازگاري اجتماعی، فروپاشی شخصیت و فقدان استقلال را میسنجد. براساس نمره گذاري این آزمون، نمرات بالا در این مقیاس نشاندهنده درجه بالاتري از عدم مقیاس عاطفی است و بالعکس. پایایی و روایی در پژوهش هاي گذشته مطلوب گزارش شده است - کرمی،1378؛ افشار،. - 1388 در پژوهش حاضر نیز پایایی به روش آلفاي کرونباخ محاسبه شد و مقدار آن برابر 0/80 به دست آمد.
شیوه اجرا: ابتدا رضایت شرکتکنندگان براي همکاري در این پژوهش جلب گردید. سپس، آزمونگر اهداف اجراي این آزمون ها را توضیح داد. پس از جلب اطمینان لازم و ایجاد رابطه خوب با دانشآموزان و ارائه دستورالعملهاي لازم براي تکمیل پرسشنامه، از دانشآموزان خواسته شد که در مرحله اول، پرسشنامه نگرش مذهبی و سپس پرسشنامه بلوغ عاطفی را پاسخ دهند. لازم به ذکر است که توضیحات و پاسخ سؤالات بهگونهاي عنوان میشد که هم در حد در دانشآموزان شرکت کننده باشد و هم از اهداف اصلی پژوهش آگاهی نیابند تا در انجام پرسشنامهها سوگیري ایجاد نگردد. تحلیل دادهها پس از جمعآوري بهوسیله نرمافزار spss انجام شد.
یافته ها
نتایج نشان داد که بین نگرش مذهبی و رشد عاطفی - - r = -0/49 رابطه منفی و معناداري وجود دارد. همچنین نتایج نشان داد که بین نگرش مذهبی و ابعاد رشد عاطفی نیز رابطه معناداري بوجود آمد. به منظور تعیین سطح سهم هریک از متغیرهاي نگرش مذهبی در پیش بینی رشد عاطفی از روش رگرسیون گام به گام استفاده شد که نتایج در جدول 1 بهطور خلاصه آمده است.نتایج نشان داد که رشد عاطفی با ß = - 0/35 در سطحP<0/0001 قادر به پیش بینی نگرش مذهبی است و سایر ابعاد رشد عاطفی نیز قادر به پیشبینی نگرش مذهبی هستند.
بحث و نتیجهگیري
نتایج نشان داد، نوجوانانی که نگرش مذهبی داشتند از رشد عاطفی بالاتري برخوردار بودند. همچنین نتایج نشان داد، افرادي که دیدگاه مذهبیتري دارند، ثبات عاطفی، سازگاري اجتماعی و استقلال بالاتري داشته و بازگشت عاطفی و فروپاشی شخصیت در آنها کمتر است. این نتایج، همسو با تحقیقات پیشین است - افشار،1388؛ لوکاس و همکاران،1996؛پاوت و همکاران،. - 1998 مذهب و دیدگاه مذهبی منبع حمایتی در مواجهه با مشکلات و تغییرات زندگی است - روبرت، - 1992 که اگر شخص به این منبع حمایتی مسلح باشد، در برابر تغییرات که در رشد نوجوانی اتفاق میافتد، باثبات و سازگارانه رفتار میکند.
وودز و همکاران - - 1999 در پژوهشی ارتباط بین مذهبی بودن و وضع امنیت عاطفی در زنان افریقایی را بررسی کردند و به این نتیجه رسیدند که مقابله مذهبی - توکل به خدا و جستجوي آسایش در مذهب - با افسردگی و اضطراب آنها رابطه منفی دارد. به طور کلی تحقیقات نشان داده اند، افرادي که دیدگاه مذهبی دارند، روان سالمتر و پریشانی کمتري را تجربه می کنند - مورفی و لینکام،2006؛ اکس لاین،. - 2008 نبود اضطراب و پریشانی باعث می شود که رشد عاطفی بهتر و با هنجار جامعه صورت گیرد و مشکلات بعدي - بزهکاري، رفتارهاي ضد اجتماعی، نبود استقلال و ... - را در جوانی کاهش میدهد.
محدودیتها: اگر چه بین جو مذهبی و رشد عاطفی و ابعاد آن رابطه شفافی به دست آمده است، اما مبناي نتایج این تحقیق اطلاعاتی بود که به صورت مقطعی جمع آوري شده است. باید در روابط علت و معلولی بین متغیرها با احتیاط صحبت کرد. همچنین پاسخ دانشآموزان به پرسشنامه جو مذهبی خانواده و رشد عاطفی بر مبناي ارزیابی بود که افراد از خود داشتند و ممکن است شرکتکنندگان در آزمون در نحوه پاسخ دادن سوگیري داشته باشند. تأثیر مسائل روانی، شخصی و رفتاري در پاسخگویی به سؤالات مطرح شده در زمینه مذهب نیز یکی دیگر از محدودیتهاي پژوهش بود.
بر مبناي پژوهش حاضر، موارد زیر پیشنهاد می شود تحقیقات بیشتري در زمینه نقش خانواده در ایجاد باورهاي مذهبی در سنین مختلف صورت گیرد و با توجه به نقش مؤثر والدین در رشد عاطفی و نگرش مذهبی، پژوهشهایی که به بررسی تأثیر شاغل بودن مادر بر روي نگرش مذهبی فرزندان بپردازد، پیشنهاد میگردد. همچنین در تحقیقات آینده پیشنهاد می شود به بررسی تحصیلات والدین، سلامت روان و سطح اجتماعی- اقتصادي خانواده، بر روي رشد عاطفی فرزندان پرداخته شود. به دلیل وجود تفاوت هاي فرهنگی، بهتر است این آزمون در دیگر فرهنگها ایرانی نیز سنجیده شود.
