بخشی از مقاله
هدف این پژوهش بررسی رابطه خلاقیت و سازگاری اجتماعی با عملکرد تحصیلی دانش آموزان مقطع متوسطه آموزش و پرورش ناحیه دو شهر شیراز سال تحصیلی 91-92میباشد. جامعه آماری، دانش آموزان مقطع متوسطه ناحیه دو آموزش و پرورش و نمونه آن 376 نفر که داده ها از طریق پرسشنامه سازگاری اجتماعی )Aiss سینها و سینگ ،(1993 و خلاقیت تورنس((1965 و سوالات محقق ساخته عملکرد تحصیلی جمع آوری و مورد تحلیل آماری قرار گرفت و نتایج زیر به دست آمد: بین خلاقیت و ابعاد آن با عملکرد تحصیلی رابطه مثبت و معنادار وجود دارد و بین سازگاری اجتماعی و ابعاد آن با عملکرد تحصیلی رابطه مثبت و معنادار وجود دارد. بین پسران و دختران در خلاقیت و بعد انعطاف پذیری تفاوت معنادار به نفع پسران مشاهده شد و در ابعاد سیالی، اصالت و ابتکار تفاوت معناداری مشاهده نشد . همچنین بین سازگاری اجتماعی و خلاقیت نمونه مورد مطالعه رابطه مستقیم و مثبتی مشاهده شد.
کلید واژهها : سازگاری اجتماعی، خلاقیت، عملکرد تحصیلی، دانش آموز.
تلفن همراه : Email:amirshirazinezhad@gmail.com 09173062478
مقدمه :
زندگی پیچیدهی امروزی هر لحظه در حال نو شدن است و جامعهی انسانی برای زنده ماندن و گریز از مرگ و ایستایی به تحول و نوآوری نیاز دارد . خلاقیت و نوآوری یکی از عالی ترین پیچیده ترین فعالیت های ذهن آدمی است که تعلیم و تربیت باید به آن توجه نماید . از آنجایی که آموزش و پرورش وظیفهی تعلیم و تربیت فرزندان و آیند ه سازان جامعه را بر عهده دارد باید از یک سو وظیفه ی فراهم آوردن زمینهی رشد و پرورش خلاقیت و نوآوری و استفاده ی صحیح و جهت دار از استعداد ها و توانایی های افراد را بر عهده بگیرد و از سوی دیگر برای پویایی خود نیازمند پرورش و بهره مندی از خلاقیت و نوآوری در سطوح سازمانی می باشد.
امروزه ثابت شده است که بر خلاف باور بسیاری که ابداع و خلاقیت را خصوصیت ذاتی برخی از افراد می دانند ، این استعداد در نوع بشر ب ه اندازه ی حافظه عمومیت دارد و می توان آن را با کاربرد اصول و فنون معین و ایجاد محیطی مناسب پرورش داد .
انسان توانایی های مختلفی دارد یکی از این تواناییها خلاقیت است. حل مسأله و خلاقیت در بالاترین سطح فعالیتهای شناختی انسان قرار دارند و از ارزشمندترین غایتهای پرورشی و هدفهای آموزشی به حساب می آیند . در واقع هدف عمده تمامی نهادهای آموزشی و پرورشی ایجاد توانایی ح ل مسأله و خلاقیت در دانش آموزان است . روشن است که برای دست یابی به این هدفها، مسئولیتی سنگین بر دوش مراکز آموزشی، به ویژه آموزش و پرورش قرار می گیرد(گمینیان .(44:1389
اجتماعی شدن، یک فرآیند دو جانبه ی ارتباطی میان فرد و جامعه است و در طول حیات انسان این فرایند دردو مقوله یادگیری و یاددادن ادامه می یابد و سازگاری اجتماعی در قالب این فرایندها صورت می گیرد .به طورکلی موجود زنده برای ادامه حیات مفید خود به سازگاری با محیط پیرامون خویش نیازمند است .سازمان روانی و عملکردهای جسمانی ما به گونه ای طرح ریزی شده است.که بخوبی قادر باشند، این انطباق و سازگاری را در سایه تفکری صحیح برای ما به ارمغان بیاورند؛ پس در بیان این نکته خلافی نیست که معلم، اگر نهموثّرترین عامل، یکی از موثّرترین عوامل آموزشگاهی است، دیگر عوامل فضای فیزیکی آموزشگاه، امکانات آموزشگاه و سبک مدیریت آموزشگاه است لذا،محقّق، با انجام این پژوهش، بر آن است که مشخص نماید هر یک از عوامل خلاقیت و سازگاری اجتماعی چقدر بر میزان عملکرد تحصیلی دانش آموزان تاثیر دارد(پیرخایفی ،.(37:1389
انسان موجودی است فراگیرنده و از نخستین روزهای حیات تا سه سالگی ، طی تجربه های بسیار در فرآیندهای فوق العاده، پیچیده، شگف انگیز وماهرانه ای چون نشستن، ایستادن، راه رفتن، حرف زدن و غذا خوردن کار آمد می شود و پیوسته می کوشد ، با اطرافیان و محیط پیرامون خود ارتباط برقرار کند .
از طرفی دیگر، هر فرد حدود 12 سال از عمر خود را در محیط مدرسه و در ارتباط با همسالان می گذراند در این سالهای مهم رشد جسمی، روانی و اجتماعی، رفتارها و نگرش های معلمان و دانش آموزان و روابط حاکم برمدرسه و حتی امکانات و فضای فیزیکی مدرسه تاثیر انکار ناپذیری بر هویت یابی، شکوفایی استعدادها، پیشرفت تحصیلی، سلامت جسمی و روانی افراد دارد. اگر مدرسه را واحدی اجتماعی بدانیم و با رویکرد مشارکتی به این واحد اجتماعی بنگریم؛ بسیاری از برنامه های آموزش و پرورش را در تعامل متقابل با اعضای آن و با هزینهها با تنشهای کمتر و با کیفیت بهتر می توانیم اجرا کنیم( غلامپور، .(23:1389
در این بین، در مورد نوجوانان، اجتماعی شدن فرایندی است که به کمک آن ارزش ها ، اعتقادات ومعیارهای رفتاری که فرهنگ از آنان انتظار دارد؛ به نوجوانان آموخته می شود .مدرسه نهادی اجتماعی ونمایانگر فرهنگ یک جامعه است که به نوجوانان جهان بینی، عادات و رسوم و مهارت هاو دانش خاصی را منتقل می کند .در مدرسه است که کودک شیوه های برقراری ارتباط با دیگران را میآموزد. نفوذی که مدرسه در اجتماعی کردن دارد، هم به دلیل وجود شاگردان و هم به دلیل وجود معلمان و برنامه های درسی است.
سازگاری و در راس آن سازگاری اجتماعی یک مفهوم نسبی است و تحت تا ثیرفرهنگ ها و اعتقادات ازجامعه ای با جامعه دیگر فرق می کند .به عنوان مثال شاید رفتاری خاص در کشوری مسلمان سازگار تلقی شود ؛ ولی در کشوری دیگر و بر حسب اعتقادات آنان ناسازگارانه باشد( کریستوفرم،.(2012
بنابراین سازگاری و هماهنگ شدن با خود و محیط پیرامون خود برای هر موجود زنده ای ضرورت ی حیاتی است، تلاش روزمره آدمیان جملگی بر حول سازگاری دور می زند .هر انسان هوشیارانه یا ناهوشیارانه می کوشد، نیازهای متنوع و گاه متعارض خود را در محیطی که در آن
زندگی می کند، برآورده سازد. در شکل گیری سازگاری اجتماعی عواملی چون شیوه های تربیتی، عوامل آموزشگاهی، ارزش ها و اعتقادات حاکم، گروه همسالان، خانواده و آموزش و پرورشموثّر است.
دو متغیر خلاقیت و سازگاری اجتماعی دانش آموزان از عوامل مؤثر در ایجاد و تشویق عملکرد تحصیلی مطلوب دانش آموزان میباشند(زرشکن زمانپور .(22:1380
خلاقیت زمینه رشد سازگاری اجتماعی بوده و از طرف دیگر افراد سازگار و با مهارت در روابط اجتماعی از توان خلاقیت و نوآوری بیشتری برخوردار هستند(افشارنیاکان،.(1380
خلاقیت و سازگاری اجتماعی از آن دسته عواملی هستند که می توانند هم در نقش تسهیل کننده و هم در نقش بازدارنده عملکرد تحصیلی ظاهر شوند. به این صورت که توجه به استعدادهای خلاقانه افراد و فراهم نمودن زمینه بروز این استعدادها و ایجاد جوی در مدرسه که ابهام، تضاد، تناقض، شکست و عدم کنترل بیرونی را توسعه دهد موجب گسترش خلاقیت و نوآوری شده و در نتیجه سازگاری اجتماعی دانش آموزان نیز تحت تأثیر نوآوری آنها افزایش خواهد یافت و برعکس در صورتی که زمینه های توسعه خلاقیت دانش آموزان فراهم نگردد و سازگاری اجتماعی آنها و عوامل مرتبط با آن نیز بررسی و مطالعه نگردد عملکرد تحصیلی دانشآموزان نیز افت نموده و کاهش خواهد یافت(زرشکن زمانپور .(23:1380
نتایج تحقیقات انجام شده در زمینه عملکرد تحصیلی،خلاقیت و سازگاری اجتماعی نشان می دهند خلاقیت و سازگاری اجتماعی افزایش دهنده و ارتقاء دهنده عملکرد دانش آموزان است به طوریکه افراد خلاق و سازگار تحصیلی و محیطی از پیشرفت تحصیلی خوبی نیز برخوردارند.
متخصصان تعلیم و تربیت به خوبی بدین امر واقفند که یک آموزش و پرورش غیرپویا که در آن تنها انتقال محفوظات ذهنی صورت می گیرد قادر نخواهند بود که در شرایط موجود جهانی به شکل ایده آل افراد مولد و خلاق پرورش دهد(شهرآرای،.(1373
لذا از روش های مهم ارتقای عملکرد تحصیلی دانش آموزان ایجاد ساختار خلاق و انعطاف پذیر و فراهم نمودن بستر و زمینه لازم جهت بروز شکوفایی استعدادها و نیروی خلاق فراگیران است . همچنین کمک به دانش آموزان، جهت برقراری رابطه سالم و مناسب و سازگار با محیط اجتماعی خود جهت رشد عاطفی و هیجانی وشکل گیری هویت مستقل، می تواند عملکرد تحصیلی دانش آموزان را ارتقا دهد . در مقطع متوسطه در بسیاری از مدارس مشاهده می گردد که دانش آموزان دچار افت تحصیلی گردیده بطوریکه بعضی از آنها قادر به ادامه تحصیل نبوده وترک تحصیل می کنند. این امر به این دلیل اتفاق می افتد که سن دبیرستان سن بلوغ بوده و دانش آموزان با مسائل و مشکلات و تنش های ناشی از بلوغ از جمله ناسازگاری اجتماعی روبرو هستند. همچنین دانش آموزان دبیرستانی به دلیل مشکلات ناشی از بلوغ و ناراحتی و تنش های ناشی از بحران ویته نمی توانند لزوماً خلاق و آفریننده باشند(کریمی ،.(43:1390
بنابراین شناسایی متغیرهای خلاقیت و سازگاری اجتماعی به عنوان عواملی مرتبط با عملکرد تحصیلی دانش آموزان، امری ضروری است.
این تحقیق در مورد دانش آموزان مقطع متوسطه ، اجرا می شود و میزان تاثیر عوامل سازگاری اجتماعی و خلاقیت بر عملکرد تحصیلی دانش آموزان را مورد بحث و بررسی قرار می دهد. سپس راهکارهای مناسب آن ارائه می شود .
اهمیت و ضرورت تحقیق
در نظر بگیرید که انسان برای بقا و زندگی نیازهایی دارد و این نیازها به دلیل تغییر دائمی در خواست ها ، تمایلات و روش های زندگی تغییر می کنند. از طرفی ، شرایط محیطی که انسان در آن زندگی می کند به طور روزمره در تغییر است . اگر انسان بخواهد برای نیازهای متغیر خود در شرایط جدید، از همان راه حل های قدیمی استفاده کند در نهایت روزی فرا می رسد که شرایط جدید نخواهند بود و در این صورت بقای انسان به مخاطره می افتد . افراد و جوامعی که نمی توانند برای مسائل جدید خود راه حل بیابند محکوم به فنا هستند و از بین خواهند رفت . پیدا کردن راه حل های نو در در همه ی عرصه ها نیاز به انسان های خوش فکری دارد که آمادگی برخورد با این مسائل را داشته باشند و قبلا آن را فرا گرفته باشند ( کریستوفرم،.(2012
بدین لحاظ اگر داشتن خلاقیت برای ادامه ی زندگی ضروری است و از طرفی راه و روش آن آموختنی نیز هست ، بهتر است زمینه های آن فراهم گردد و مهارت های لازم آن در زمان مناسب به افراد آموزش داده شود .
انسان در اجتماع زاده می شود و باید در اجتماع زندگی کند و در مراحل رشد و تکامل خود نحوه تعامل با محیط اجتماعی خود را یاد بگیرد تا بتواند به سازگاری مطلوب نایل آید . شخص در بسیاری از شئون اجتماعی خود، با سایر افراد جامعه در رابطه و فعل و انفعال مداوم قرار دارد و باید برای ادامه حیات و تأمین حوائج خود به زندگی گروهی تن در دهد و با دیگران برای رسیدن به هدفهای مشترک تشریک مساعی کند .پس می توان چنین ازعان کرد که ،سازگاری اجتماعی بر این ضرورت متکی است، که نیازها و خواسته های فرد با منافع و خواسته های گروهی که در آ ن زندگی می کند هماهنگ و متعادل شود و تا حد امکان از برخورد و اصط کاک مستقیم و شدید بامنافع و ضوابط گروهی جلوگیری به عمل آید
(پیرخایفی ،.(39:1389
