بخشی از مقاله
چکیده
تعلیم و تربیت یکی از ضروریترین مسائل زندگی انسان است. سعادت و شقاوت آدمی به دست او و در نتیجه تربیتی است که مییابد و انسان به سبب تعلیم و تربیت درست، الهی و متخلق به اخلاق ربانی میشود و به سبب تعلیم و تربیت نادرست، متخلق به اخلاق نفسانی میگردد. دین در تعیین چارچوب تعلیم و تربیت نقش غیر قابل انکاری دارد. هدف از پژوهش حاضر بررسی رابطه دین و تعلیم و تربیت میباشد. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی است. نتایج حاصل از پژوهش نیاز به دین و بهرهگیری از هدایتهای الهی در تعلیم و تربیت امروزی را بیش از هر زمان دیگری بیان مینماید و تنها راه سعادت و سلامت انسان را از طریق تعلیم و تربیتی میداند که بر اساس اصول و مبانی دینی باشد.
مقدمه
تربیت موضوعی نیست که با ارائه چند مقاله و یا نگارش چند کتاب و یا تشکیل چند همایش بشود آن را به انجام رساند لازمه تربیت یک نظام تربیتی متقن است که در آن از انسان توصیف کاملی شده باشد و با توجه به وضع آن انسان توصیف شده اهداف، اصول، روشها و مراحل تربیت برای او در نظر گرفته شود. انسان در قرآن دارای روح، نفس، فطرت، عقل، قلب، اراده، اختیار و هویت جمعی میباشد.
علم، نور الهی و تعلیم، وظیفهای دینی و تکلیفی الهی است. کانت مینویسد: " در بین ابداعات بشر دو مورد از بقیه مشکلتر است: هنر مملکت داری و حکومت و هنر تعلیم و تربیت" - شکوهی، 1367،ص. - 76 حقیقت این است که باور و اعتقاد مقدمه لازم برای عمل است اگر کسی در باورهای خود نسبت به یک موضوع دچار تردید شود پای او به میدان عمل باز نمیشود و اگر ما نظام تعلیم و تربیت خود را مورد بازنگری جدی قرار ندهیم و آن را از افکار سکولاریستی و طبیعت گرایانه نجات ندهیم دیری نمیپاید که جامعه ایمانی ما از درون تهی خواهد شد و اگر معلمان ما بتوانند باورهای ناب اسلامی را به متعلمان و متربیان آموزش دهند میتوان انتظار داشت که در آیندهای نزدیک شاهد شکوفایی تمدن اسلام ناب محمدی - ص - باشیم.
جایگاه، اهمیت و ضرورت تربیت
درست است که تجربه گرایی و اصالت دادن به معرفت بشری توانسته است پیشرفتهای علمی و دستاوردهای مادی فراوانی برای بشر به ارمغان آورد اما نتوانسته است "هویت" و " معنا" را به بشر ارزانی نماید و فرآیند زندگی او را چنان تنظیم نماید که عطش حقیقتجویی او فرو نشیند. انسان میتواند به سبب تربیت فطری به کمال انسانی دست یابد و یا به عکس، استعدادهای خود را در جهت کمال مطلق بپوشاند و به پایینترین مراتب خود تنزل نماید و از حقیقت وجود خویش بیبهره ماند و از صورت و سیرتی حیوانی سر در آورد و هرگونه شر و بدی را جلوهگر شود.
بنابراین، روی کردن به تربیت صحیح، پرداختن به ضروریترین امور انسان و جامعه انسانی است؛ و رسالت همه پیامآوران الهی رسالت تربیت انسانها بوده است، و اینکه موانع تربیت فطری را از سر راه آدمیان بردارند و آنان را از اسارت بت و جاهلیت برهانند و غل و زنجیرها را از دست و پای انسانها بگشایند و بستر مناسب سیر آنان به سوی کمال مطلق را فراهم نمایند - همان، ص. - 38 سعادت و شقاوت آدمی به دست خود اوست و در نتیجه تربیتی است که مییابد. انسان به سبب تربیت درست، الهی و متخلق به اخلاق ربانی میشود و به سبب تربیت نادرست، از سیر به سوی حقیقت انسانی خود باز میماند و متخلق به اخلاق نفسانی میگردد.
در نگاهی عمیق "دین" معیار هدایت و عامل معنابخشی و هویتسازی بشر است. محتوای دین، دستورالعملهای سعادت-مندی و بهروزی بشر است. باید هر انسان دلسوز و مسئولیتپذیری ساز و کارهای مناسب تحقق این امر را فراهم آورد تا رسالتهای مهم دین فراهم شود؛ و این موضوع نقش اساسی و مهم " تعلیم و تربیت" را میطلبد. پس ناکارآمدی و بیکفایتی تعلیم و تربیت متکی بر دیدگاهها و اندیشههای بشری در حل مشکلات تعلیم و تربیت غیر قابل انکار است و کمک "دین" را در این راه ضروری میداند. بنابراین چارچوب کلی تعلیم و تربیت را که ساختن انسانهاست باید دین تعیین کند. مسئولیت آموزش دین وظیفه تمامی نیروهای تربیتی جامعه، یعنی خانواده، مدرسه و نهادهای گوناگون اجتماعی است. پژوهشگر در این پژوهش میخواهد به دو سوال زیر پاسخ گوید:
-1رابطه تعلیم با تربیت چیست؟
-2تأثیر دین بر تعلیم و تربیت چیست؟
ابتدا به تعریف مفهوم تعلیم میپردازیم:
مفهوم تعلیم
تعلیم معانی مختلفی دارد که در زیر به نمونه هایی از آنها اشاره مینماییم: تعلیم مصدر باب تفعیل است که از ماده علم مشتق شده است. معنی لغوی آن آموزش است یعنی فرد را با حقیقت علم آشنا کردن - برزنونی،1386،ص. - 77 تعلیم عبارت است از یاددادن و آموزش دادن و این همان فراگیری است - علی تاج الدینی،1385، ص. - 39 تعلیم یعنی فراهم آوردن زمینه برای شکوفایی استعدادهای ذهنی. وظیفه معلم به فعلیت رساندن استعدادهای ذهنی متعلم است. بنابراین، تعلیم بخشی از تربیت در بعد فکری انسان است - نلر،1356، ص. - 12
تعلیم، فرآیندی تعاملی است که طی فعالیتهای مختلف همراه با تکرار، فراوانی و تدریجی از سوی معلم، آگاهی ذهنی در فراگیرنده یا متعلم به وجود میآورد - برزنونی،1386،ص. - 79 مفهوم آموزش: معادل این واژه در زبان عربی " تعلیم" و در زبان لاتین "teaching" است. آموزش به طور کلی دارای دو مفهوم عام و خاص میباشد. در مفهوم عام، شامل هر نوع انتقال مفاهیم و تأثیر گذاری در ذهن فراگیر ، به منظور ایجاد یادگیری در وی میباشد - همت بناری،1390، ص. - 38 " آموزش در مفهوم خاص خود در قالب و شرایط ویژهای صورت میگیرد که عبارتند از: - - فعالیتهایی که با هدف آسان ساختن یادگیری از سوی آموزگار یا معلم طرحریزی میشود و بین آموزگار و یک یا چند یادگیرنده به صورت کنش متقابل جریان مییابد - - به عبارت دیگر - - فعالیتی است که معلم و شاگرد با هم در کلاس درس انجام میدهند - - - همان، ص. - 39 حال که تعاریف مختلف از تعلیم بیان شد به کاربرد قرآنی این واژه میپردازیم.
