بخشی از مقاله
چکیده:
هدف از این پژوهش بررسی نقش محیط خانواده و خودتنظیمی مذهبی در پیشبینی رابطه اخلاقی در خانواده در بین دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد اردکان بود. پژوهش حاضر از نوع مطالعات همبستگی است که 260 نفر از دانشجویان دانشگاه آزاد اردکان در آن شرکت داده شدند. برای سنجش متغیرهای پژوهش از پرسشنامههای رابطه اخلاقی خانواده هارگریو و همکاران - 1991 - ، خودتنظیمی مذهبی ریان و کامل - 1989 - ، و پرسشنامه محیط خانواده والسون و وارکا - 1996 - - FES - 5 استفاده شد.
دادهها با استفاده از ضریب همبستگی پیرسون و رگرسیون چندگانه تجزیه و تحلیل شدند، نتایج پژوهش نشان داد، محیط خانواده با رابطه اخلاقی در خانواده ارتباط معناداری دارد - . - p<%5 همچنین خودتنظیمی مذهبی با رابطه اخلاقی در خانواده رابطه معنی-داری داشت - . - p<%5 یافتههای تحلیل رگرسیون نشان دادند محیط خانواده و خودتنظیمی مذهبی نقش معناداری در پیشبینی رابطه اخلاقی در خانواده داشت. براساس این یافتهها میتوان نتیجه گرفت که با افزایش کیفیت محیط خانواده یک فرد و ارتقاء مهارتهای خودتنظیمی مذهبی درونی ، میتوان انتظار داشت رابطه اخلاقی وی با اعضای خانواده بهبود یابد.
مقدمه:
خانواده اولین گروه اجتماعی است که فرد به عضویت آن در میآید و در آن از کیفیت روابط انسا نی آگاهی پیدا میکند. بر اساس تحقیقات انجام شده توسط روانشناسان و جامعهشناسان، تجارب سالهای نخست کودکی ، سازنده و زیربنای شخصیت ورفتارهای بعدی فرد است - آقامحمدی و خرسندی پامچی،. - 1394از نظر تربیتی تأثیر خانه و خانواده در فرد بسیار نامحدود است و میتوان گفت که پایههای تربیتی فرد در خانه نهاده شده است چون محیط خانه فضای استمرار روانی در کودک بوده و با وسایلی نیازمندی-های روانی او را تأمین و فرصتی برای ارضای تمایلات و غرایز او فراهم میسازد که همگی آنها در طرز رشد او مؤثر است، چنان که خانه اساس صحت اخلاقی فرد را بنیانگذاری کرده و ارزشهای اخلاقی را در او نهادینه میکند - حجی،. - 1385
نهال اخلاق و فضیلت و معنی زندگی حقیقی در جامعهای کوچک رشد ونمو میکند، جامعه کوچکی که یار و پشتیبان جامعه انسانی بزرگتر و میدانی برای تربیت مستقیم و عملی جهت تحقق معنی همبستگی اجتماعی در ابعاد مادی و معنوی است . آن چنان که این محیط برای هر جامعهای ضرورتی اساسی به شمار میآید - زحیلی،. - 1390 از ویژگیهای خا نواده اخلاق مدار، رشد و شکوفایی استعداد عاطفی در افراد است که با تضعیف خودخواهی و سوق دادن به سوی دیگران، سبب رشد بسیاری از فضائل در او میشود.
این فضائل، شامل کمالاتی است که اساس ایجاد خصوصیات دیگری در انسان میشود از قبیل: محبت و دوستی، ایثار و فداکاری، عفو و گذشت، بذل و بخشش، تعاون و همکاری، دلسوزی و غمگساری و به طور کلی تقدم غیر بر خود - سادات،. - 1382 یکی از ابعادی که بر اخلاق در خانواده اثر گذار است نوع محیط خانوادگی است و یکی از موارد مهم تأثیرگذار بر شکلگیری نوع محیط خانوادگی خودتنظیمی و مذهب میباشد. خودتنظیمی در یادگیری مقولههایی است که به نقش فرد در فرآیند یادگیری می-پردازد.
این سازه برای نخستین بار در سال 1967 به وسیله بندورا مطرح شد - کدیور،. - 1380 خودتنظیمی شامل فرآیندهای فراشناختی و تلاش و تدبیر یادگیرنده است. این که افراد مهارتهایی برای طراحی، کنترل و همکاری فرآیند یادگیری خود را دارا بوده و هم چنین گرایش دارند یاد بگیرند که کل فرآیند یادگیری خود را ارزیابی کنند و در مورد آن تأمل نمایند - 1 Berry،1992،2 pintrech ،. - 1990
خودتنظیمی بایدهای ارزشمندی در فرآیندهای شناختی و حتی موفقیت در زندگی دارد. بر این اساس میتوان گفت یادگیری خودتنظیمی شامل کلیه برنامهریزیها و هدف گزینیهایی است که فرد بر اساس شناخت و انگیزش خود انجام میدهد و از راهبردهای مدیریتی و نظارتی نیز بهره میبرد تا برنامههایش را به خوبی پیش ببرد.
خودتنظیمی، پیامدها و پیشایندهای متعددی دارد. یکی از مهمترین عوامل ظهور و پیدایش خود تنظیمی ، خانواده است 1994 - ، . - Stenberg et al فقدان ساز و کار خودتنظیمی، منجر به کاهش درگیری در تفکر اخلاقی میشود. اخلاق یکی از ساز و کارهای خود تنظیمی است که منجر به عمل اخلاقی میشود. هویت اخلاقی، رفتار اخلاقی را تنظیم میکند. از همه مهم تر آن که مذهب و پایبندی به آن میتواند در اخلاقیات فرد تأثیر بگذارد - حیدری،. - 1388 دین برای آدمی موهبتی است که او را به نوعی فلسفه حیات مسلح میکند ، به عقل روشنگری میبخشد، بر اراده تأکید میکند و آن را میپروراند و به آدمی کمک میکند تا به فرمانهای عقل گردن نهد. دین نیازهای روحانی انسان، به خصوص نیاز به عشق و جاودانگی را تحقق میبخشد.
از این رو است که تار و پود زندگی انسان با باورهای دینی تنیده شده است . گواه این مطلب، آن است که با مطالعهی جامعهی انسانی و تاریخ تمدنها، همواره با رگه-هایی از دین و باورهای دینی مواجه میشویم - 2000، . - Peterson مذهب، مجموعهای از بایدها و نبایدها و نیز ارزشهای اختصاصی و تعمیم یافتهی ما در زندگی به شمار میرود، با اجرای این بایدها و نباید ها است که میشود در زندگی به آرامش و آسایش رسید - ربانی باوجدان و همکاران،. - 1391 هم چنین نگرش مذهبی میتواند در ارتباط زناشویی مؤثر باشد، زیرا مذهب شامل رهنمودهایی برای زندگی و ارائهدهنده و سازماندهنده باورها و ارزشهاست که این ویژگیها میتوانند زندگی زناشویی را متأثر سازند - - 2005، .. - Hunler et al بنابراین نقش خودتنظیمی مذهبی بر شکلگیری اخلاق در خانواده پررنگ و واضح میباشد.
با توجه به آن چه که گفته شد خانواده اجتماع کوچکی است که بنیان سعادت و شقاوت انسانی را سامان میدهد. هسته کوچک خانواده تأثیرگذارترین واحد تربیتی در جوامع بشری به شمار میآید. ارزشهای انسانی و اخلاقی نیز از درون خانواده پیریزی می-شوند و این توجه و اهمیت دادن به خانواده و محیط آن مهمترین مسئله در هر نظام و حکومتی است . امروزه تزلزل در نظم خانواده بسیاری از اندیشمندان را وارد تأمل و تفکر برای نجات خانواده نموده است و سازمانهای خیّر در سراسر دنیا خود را ملزم به این رویکرد میدانند تا نسبت به رشد و توسعه کیفی خانوادهها توجهی خاص مبذول نمایند و با در اختیار قرار دادن امتیازات و تسهیلات رفاهی ، آموزشی و مشاورهای و به طور کلی ارتفاع سطح بهداشت و سلامت خانواده سعی بر افزایش کیفیت زندگی خانواده ها دارند زیرا خانواده مکانی برای تربیت و پرورش هر نظام و حکومتی است .
امروزه تزلزل در نظم خانواده بسیاری از اندیشمندان را وارد تأمل و تفکر برای نجات خانواده نموده است و سازمانهای خیّر در سراسر دنیا خود را ملزم به این رویکرد می-دانند تا نسبت به رشد و توسعه کیفی خانوادهها توجهی خاص مبذول نمایند و با در اختیار قرار دادن امتیازات و تسهیلات رفاهی ، آموزشی و مشاورهای و به طور کلی ارتفاع سطح بهداشت و سلامت خانواده سعی بر افزایش کیفیت زندگی خانوادهها دارند زیرا خانواده مکانی برای تربیت و پرورش انسانهاست که تنها در صورت وجود سلامت روحی و روانی میتواند انسانهای با اخلاق تحویل جامعه دهد.در مورد رابطه دینداری و پایبندی مذهبی، با متغیرهای گوناگون، بررسیهای متعددی صورت گرفته است.
پژوهشها رابطه مثبت و معنادار آن را با سلامت روان - رجایی، - 1388، شادکامی - آزموده و همکاران، - 1386 و رضایت زناشویی - حاتمی و همکاران، - 1388، مورد تائید قرار داده است. همچنین در تحقیقات محمدی و همکاران - - 1392، نقش خود تنظیمی نسبت به دینداری، کیفیت رابطه با والدین و هویت اخلاقی مورد بررسی قرار گرفت و نشان داده شد که خودتنظیمی و دینداری نقش مهمی در ارتقاء هویت اخلاقی ایفا میکند.
همینطور رابطه دینداری و پایبندی مذهبی با متغیرهای گوناگونی همچون سلامت روان - بارزون، - 2006، اعتماد به نفس - کیم و همکاران، - 2004 و هیجان مثبت - پترسون و همکاران، - 2011 مورد بررسی قرار گرفته است. اما با وجود این پژوهشها و مطالعه در تحقیقات داخلی و خارجی دریافتیم با وجود انجام مطالعاتی در زمینه نقش خودتنظیمی بر سایر متغیرهای مورد نظر ، در زمینه اثر آن بر اخلاق در خانواده، پژوهشی انجام نشده که این مسئله اهمیت پژوهش حاضر را میرساند.
روش پژوهش:
روش پژوهش حاضر از نوع تحقیقات همبستگی است که جامعه آماری آن عبارت است کلیه دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد اردکان در سال تحصیلی 1396 که 800 نفر میباشد که با استفاده از جدول مورگان در سطح %5 و سطح اطمینان %95 به میزان 260 نفر محاسبه گردید ضمنا اطلاعات حاصله بر اساس روش نمونهگیری در دسترس جمعآوری گردید. پس از تهیه پرسشنامه و تعیین آزمودنیها پژوهشگر به دانشجویان دانشگاه آزاد اردکان مراجعه کرده و پس از طی مراحل اداری و هماهنگیهای صورت گرفته و تشریح اهداف تحقیق از آزمودنیها خواسته شد ضمن مطالعه ، پرسشنامه را تکمیل کنند.
ابزارها:
ابزارهای مورد استفاده در این پژوهش شامل سه ابزار:
-1 پرسشنامه رابطه اخلاقی خانواده هارگریو - 1996 - 1،
-2 پرسشنامه خود تنظیمی ریان و کانل - 1989 - 2،
-3 پرسشنامه محیط خانواده والسون و وارکا. - 1996 - 3
