بخشی از مقاله
چکیده
هدف از پژوهش حاضر بررسی رابطهي جهتگیري مذهبی و شادکامی با بحران هویت در نوجوانان ساکن در مراکز نگهداري بهزیستی و نوجوانان عادي است. بدین منظور37 نوجوان ساکن در مراکز نگهداري بهزیستی و 38 نوجوان عادي با روش نمونه گیري تصادفی انتخاب شدند. ابزار مورد استفاده در این پژوهش پرسشنامهي جهت گیري مذهبی، مقیاس شادکامی آکسفورد و آزمون بحران هویت بوده است.
داده هاي بهدست آمده با روش هاي آماري t مستقل براي مقایسهي دوگروه و رگرسیون گام به گام جهت پیش بینی بحران هویت دراین نوجوانان، مورد تجزیه و تحلیل قرارگرفت. نتایج تحلیل t مستقل نشان داد که در نمره کل بحران هویت، نمره کل شادکامی، جهت گیري مذهبی و سازمان نیافتگی مذهبی بین دو گروه نوجوانان ساکن در مراکز نگهداري بهزیستی و نوجوانان عادي تفاوت معنی داري وجود دارد.
همچنین میزان مجذور آر تنظیم شده نشان داد که مؤلفه هاي جهت گیري مذهبی، سازمان نیافتگی مذهبی و کام جویی و شادکامی حدود 0/45 از واریانس بحران هویت را تبیین می کنند. براساس یافته هاي موجود می توان به نقش خانواده در شکلگیري جهتگیري مذهبی و احساس شادکامی در دوره ي نوجوانی و اهمیت این مؤلفهها در شکلگیري بحران هویت نوجوانان پی برد.
واژه هاي کلیدي: جهت گیري مذهبی، شادکامی، بحران هویت، نوجوان ساکن در مراکز نگهداري بهزیستی، نوجوان عادي.
مقدمه
فراگرد رشد در دورهي بلوغ در بردارندهي تغییرات گسترده، در زمینه هاي فردي و اجتماعی است که می تواند سلامت نوجوان و جوان را تهدید کند. یکی از این تهدیدها بنا به نظر اریکسون، شکلگیري غلط مفهوم خود و پیامد آن، بحران هویت است. اریکسون این بحران را بهنجار قلمداد میکند، اما ناتوانی در برخورد و کنار آمدن با آن را نابهنجار می داند. زیرا فرد را از داشتن هویتی محکم محروم میسازد و اگر بهطور موفقیت آمیزي حل نشود، سردرگمی در نقش، فرار از خانه، بزهکاري و بیماري هاي شدید روانی را در پی خواهد داشت.
بحران هویت که نوجوان را به ابهام و سردرگمی می کشاند داراي عوارضی هم چون اختلال در احساس زمان و وقت، احساس شدید نسبت به خود و هویت منفی خواهد بود - کاکیا، . - 1389 دینورزي قدمتی دیرینه داشته، بهطوري که مطالعات باستان شناسی و انسان شناسی نشان داده که مذهب جزء لاینفک زندگی بشري در تمام اعصار بوده است. به گفتهي فرانکل بنیان گذار مکتب معنا درمانی، احساس مذهبی عمیق و واقعی، در اعماق ضمیر ناهوشیار هر انسانی وجود دارد - صحرائیان و همکاران،. - 1390
رفتارها و باورهاي مذهبی، تأثیر مشخصی در معنادار کردن زندگی افراد دارند. رفتارهایی مانند عبادت، زیارت و توکل به خداوند می توانند از طریق ایجاد امید و تشویق به نگرش هاي مثبت، موجب آرامش درونی افراد گردند. داشتن معنا در زندگی، امیدواري به یاري خداوند درشرایط مشکل زا، بهرهمندي از حمایت هاي اجتماعی و معنوي و احساس تعلق داشتن به منبعی والا، همگی از جمله روشهایی هستند که افراد مذهبی با دارا بودن آنها میتوانند در مواجهه با حوادث آسیبرسان، فشار کمتري را متحمل شوند.
اریکسون بر این باور بود که مذهب از طریق نهادهاي دینی میتواند به نوجوانان در به دست آوردن هویت فردي و جمعی یاري رساند و پاسخگوي پرسشهاي اساسی آنان باشد. هویت مذهبی بخش مهمی از هویت عمومی فرد است و نیازمند آرمانهاي فلسفی و مذهبی است. اریکسون معتقد است که آیینهاي مذهبی، تحول را تسریع میکنند. بحران هویت انسان امروز باعث شده تا عدهاي از متالهان مسیحی بدین نکته توجه کنند که مسیحیت باید در مدد پاسخ گفتن به بحران هویت انسان معاصر باشد - مجتهد،. - 1378
ارشد خرگردي - - 1381 در بررسی عوامل اجتماعی موثر بر بحران هویت دانشجویان دریافت که برخی از عوامل اجتماعی موثر بر بحران هویت، عبارت از ضعف ارزشهاي مذهبی، ضعف ارزشهاي فرهنگی و ضعف حرمت خود میباشند.
رول - - 2008 با بررسی رشد معنوي در مدارس عمومی و مذهبی به ارتباط بین معنویت با عواملی مانند جامعه، هویت و شخصیت دست یافت. او معتقد است دانشآموزان، داراي ابعاد دینی و معنوي متفاوتی هستند که نیازمند رشد و پرورش این ابعاد میباشند و این وظیفه ي معلمان است که از طریق روشهاي تدریس خود، این ابعاد را پرورش داده و سازماندهی کنند.
به طورکلی از مباحثی که درسالهاي اخیر در رویکرد روانشناسی مثبت مورد توجه قرار گرفته است، مبحث شادي است. واژه ي شادي، مفهومی روانشناختی است که داراي تعاریف و ابعاد مختلفی میباشد. در واژه نامه ها شادي با واژه هایی همچون خوشحالی، شادکامی، خوشی و نشاط هم معنا دانسته شده است. در مباحث روانشناختی، شادي بهعنوان یکی از هیجانات مثبت طبقه بندي شده است که انسانها در فعالیتهاي روزمرهي خود آن را تجربه میکنند.
شادي افزایش دهندهي آگاهی، خلاقیت و فعالیت فرد است، تسهیلگر روابط اجتماعی است و موجب حفظ سلامت و افزایش طول عمر افراد میگردد - نشاط دوست و همکاران،. - 2002 فرد شادکام فردي سالم، فرهیخته، برونگرا، مذهبی و خوشبین است. همچنین افراد شاد داراي روابط دوستانه، باثبات و نگرش هاي مذهبی محکمی هستند - صحرائیان، . - 1390 درآغاز نوجوانی، فرد رویارویی با بسیاري از رویدادها زندگی را آغاز میکند - انتخاب رشتهي تحصیلی، رقابت در مدرسه، استقلال و سازگاري با محیط هاي جدید و مورد نیاز در زندگی و برنامه ریزي براي آینده - .
اریکسون معتقد است که فرد باید توانایی سازگاري با محیط را داشته باشد تا به احساس شادکامی دست یابد و هویت به عنوان کلید تعیین کنندهي توانایی افراد براي به دست آوردن شادکامی در زندگی است. اگر نوجوانان انسجام هویتی را به دست نیاورند و در بحران هویتی باقی بمانند، بنابرنظر اریکسون در رسیدن به شادکامی - در مدرسه، محل کار و در ارتباط با دیگران - با مشکل مواجه میشوند - کاتینگلی،. - 2005 ون هوف و راج ماکرز - - 2002 تحقیقی بر روي نوجوانان و جوانان امریکایی انجام دادند که یافته ها حاکی از آن بود که بین بحران هویت و شادکامی رابطه وجود دارد.
ویلی - - 1991 دریافت بین استرس و بحران هویت در بین افرادي که داراي تعارضات هویتی هستند، رابطه وجود دارد. مارسیا - - 1989 بیان میکند که ارتباط بین پیشرفت هویت و شادکامی منجر به سلامت روان میشود، چون ظرفیت افراد را براي سازگاري با محیط افزایش می دهد. نوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست، از عاطفه ي مادرانه و عشق و روابط صمیمی والدین محروم بوده اند و اغلب از اختلالات عاطفی، ناایمنی، احساس وابستگی و طرد، گروهگریزي یا گروهگرایی حاد رنج می برند.
هدف از پژوهش حاضر، بررسی رابطه ي جهت گیري مذهبی و شادکامی با بحران هویت در بین نوجوانان ساکن در مراکز بهزیستی و نوجوانان عادي در در شهر رشت بود. با توجه به اهمیت دورهي نوجوانی، بحرانی بودن آن و آغاز گرایشات مذهبی و اهمیت شادي و بهزیستی در نوجوانان، رابطه ي جهت گیري مذهبی و شادکامی با بحران هویت مورد بررسی قرار گرفت. بر اساس مطالعات و پژوهش هاي ذکر شده، این پژوهش به بررسی فرضیه هاي زیر پرداخته است:
-1 بین جهتگیري مذهبی و شادکامی با بحران هویت رابطهي معنیدار وجود دارد.
-2 بین جهتگیري مذهبی و شادکامی با بحران هویت دربین نوجوانان ساکن در مراکز بهزیستی و نوجوانان عادي تفاوت معنیدار وجود دارد. این پژوهش تلاش دارد تا شواهدي علمی براي وجود رابطه بین جهت گیري مذهبی و شادکامی با بحران هویت، فراهم آورد.
روش پژوهش
ابتدا تمامی مراکز نگهداري نوجوانان ساکن در مراکز بهزیستی شهر رشت - 4 مرکز - شناسایی شد و سپس به روش تصادفی ساده، تعداد 37نوجوان از این مراکز انتخاب شدند. همچنین از بین نوجوان عادي مشغول به تحصیل در شهر رشت، به طور تصادفی 38 نفر انتخاب شدند. از بین نوجوانان ساکن در مراکز نگهداري بهزیستی 16 دختر و21 پسر بودند و از بین نوجوانان عادي 25 دختر و 13 پسر بودند. میانگین سنی نوجوانان ساکن در مراکز نگهداري 16/2 و میانگین سنی نوجوانان عادي 16/8سال بود.
ابزار پژوهش: پرسشنامه جهت گیري مذهبی:این پرسشنامه توسط مقیاسی به همین نام که توسط هادي بهرامی احسان - - 1380مطالعات مربوطبه اعتباریابی آن انجام شده است، ارزیابی شد. ضرایب قابلیت این فرم بین 0/91 و 0/85 گزارش شده است. همچنین روایی محتوایی و سازهي آن نیز بررسی و تایید شده است - بهرامی احسان،. - 1381 چارچوب اساسی این پرسشنامه، مرجعیت بخشیدن به ساختار روابط و مناسبات انسان در تمام ابعاد آن در پرتو رابطهي انسانی و خدا میباشد.
پرسشنامهي بحران هویت: به منظور سنجش بحران هویت از آزمون هویت شخصی احمدي که پرسشنامهاي10 سوالی - حاوي4 قسمت - استفاده شد. از مزایاي این آزمون، قابلیت اجراي فردي وگروهی و پاسخدهی سریع به آن - 5 تا10دقیقه - است که میتوان از آن براي هر دو جنس استفاده نمود. حداکثر نمرهي آزمون که نشانهي بالاترین میزان بحران هویت است، برابر با 30 و حداقل نمره بحران هویت برابر 10 و نمرهي پایینتر از 10 نشانهي نداشتن بحران هویت می باشد.
جهت تعیین اعتبار و روایی آزمون، سازندهي این آزمون، آن را روي 60 نفر از دانشآموزان مدارس دورهي راهنمایی شهر اصفهان اجرا نموده که قابل فهم، ساده و روشن بودن سوالها و روایی صوري آن تایید شده است. نمرههاي به دست آمده از این دانشآموزان از طریق دونیمه کردن - زوج و فرد - بررسی و ضریب اعتبار 0/78 بهدست آمد. سازنده مجدد پرسشنامه را بین 30 دانشجو توزیع و ضریب همبستگی 0/89 را بهدست آورد.
علاوه براین، با استفاده از ضریب اعتبار اسپیرمن- براون، ضرایب اعتبار آزمون هویت شخصی، معادل 0/92 محاسبه گردید - احمدي،. - 1995 جراره و شعبانی نیز با استفاده از این پرسشنامه در پژوهشهاي خود، اعتبار و روایی آن را تایید کرده اند - شعبانی، . - 2001 پرسشنامهي شادکامی آکسفورد: داراي 29 ماده می باشد که توسط آرگایل و همکاران تهیه شده است. روایی و پایایی این پرسشنامه در تحقیقات متعددي مورد بررسی قرار گرفته است.
به عنوان مثال، آرگایل و همکاران پایایی این پرسشنامه را با استفاده از روش آلفاي کرونباخ، 0/9 و روایی همزمان آن را 0/43 بهدست آوردند. در ایران پرسشنامهي شادکامی آکسفورد توسط علیپور و نوربالا ترجمه شده و درستی ترجمهي آن به تأیید هشت متخصص رسیده است. در110 دانشجوي کارشناسی در دانشگاههاي شاهد و علامه طباطبایی آلفاي کرونباخ 0/98 بوده، همچنین پایایی به روش پایایی تنصیفی 0/92 بهدست آمد. این بازآزمایی پس از 3 هفته توسط محمدرضا عابدي و همکاران هنجاریابی و مشخص گردید که روایی همزمان آن در یک نمونهي 727 نفري، 0/73 بوده و براي سنجش دانشجویان بسیار مفید است - صحرائیان،. - 1389
یافته ها
در این پژوهش 75 نفر، شامل 37 نوجوان ساکن در مراکز نگهداري بهزیستی و 38 نوجوان عادي در شهرستان رشت شرکت داشتند. در جدول 1 مقایسهي میانگینهاي دو گروه نوجوانان ساکن در مراکز بهزیستی و نوجوانان عادي در متغیرهاي جهتگیري مذهبی، شادکامی و بحران هویت گزارش شده است. یافته هاي مربوط به جدول 2 نشان می دهد که نتایج مشاهده شده ناشی از مقایسهي میانگینهاي بحران هویت، شادکامی، جهت گیري مذهبی و سازمان نیافتگی مذهبی بین دو گروه نوجوانان ساکن در مراکز بهزیستی و نوجوانان عادي تفاوت وجود دارد.
بدین ترتیب بحران هویت در نوجوانان ساکن در مراکز بهزیستی بیشتر از نوجوانان عادي است. شادکامی در نوجوانان عادي بیشتر از نوجوانان ساکن در مراکز بهزیستی است. همچنین جهتگیري مذهبی در نوجوانان عادي بیشتر از نوجوانان ساکن در مراکز بهزیستی است.
در جدول 2 نیز نتایج تحلیل رگرسیون گزارش شده است. با توجه به میزان مجذور آر تنظیم شده - R² =0/45 و P<0/0001 و - f=13/31 این مدل 45 درصد از واریانس را توجیه می کند. همچنین با توجه به مقدار t و مقدار پی ولیو مشخص شد که متغیر هاي پیش بین - سازمان نیافتگی مذهبی، جهت گیري مذهبی، کام جویی، و شاد کامی - بر متغییر ملاك - بحران هویت - تاثیر زیادي دارد.
