بخشی از مقاله
چکیده
هدف پژوهش حاضر بررسی رابطه ویژگیهای روانی دوران نوجوانی و تصویر بدنی با سازگاری اجتماعی در دانشآموزان شهرسراوان بود، روش تحقیق، توصیفی از نوع همبستگی پیش بین بود و جامعه آماری شامل تمامی دانشآموزان سال دوم مقطع متوسطه دوره دوم شهر سراوان میشد.حجم نمونه شامل 268 دانشآموز بود که به صورت تصادفی ساده انتخاب شده و در پژوهش شرکت داده شوند. برای گرد آوری داده ها پرسشنامههای ویژگیهای روانی دوران نوجوانی، تصویر تن و سازگاری اجتماعی استفاده شده است. تجزیه و تحلیل دادهها با استفاده از ضریب همبستگی پیرسون، رگرسیون گام به گام و آزمون آماری t گروههای مستقل انجام گرفته است.
نتایج رگرسیون گام به گام نشان داد که بعد استقلال جویی و تعارض و بعد آیندهنگری و سردرگمی از ابعاد ویژگیهای روانی نوجوانی پیشبینی کننده مثبت سازگاری اجتماعی هستند و همچنین ویژگیهای کلی بدن از ابعاد تصویر بدنی پیشبینی کننده مثبت سازگاری اجتماعی بود. همچنین میانگین نمرات دانشآموزان پسر در ابعاد نگرانی و اضطراب، ظاهر و روابط رمانتیک، نگرانی از سلامت، تغییرات رفتاری، همسال گرایی، آرمانگرایی و خیالپردازی، مطلوبیت اجتماعی، آیندهنگری و سردرگمی، نمره کلی ویژگیهای روانی، ویژگیهای کلی بدن و ارزیابی ظاهری نسبت به دانشآموزان دختر بالاتر بود. میانگین نمره دانشآموزان دختر تنها در بعد عملکرد تحصیلی بالاتر از پسران گزارش شد. به طور کلی در بررسی نتایج مشاهده شد که ویژگیهای روانی دوران نوجوانی و تصویری که نوجوانان از بدن خود دارند با سازگاری اجتماعی رابطه معناداری داشت.
واژگان کلیدی: ویژگیهای روانی دوران نوجوانی، تصویر بدنی، سازگاری اجتماعی، دانشآموزان.
مقدمه
ورود به نوجوانی فرد را با مشکلات فراوان درگیر میکند، به طوری که این دوره را دوره بیسر و سامان روحی و دوران تشنجآمیز میدانند. بنابراین نوجوانانمعمولاً دارای مشکلات ویژهای هستند که در دوره کودکی کمتر با آن مواجه میشوند. اهمیت این مشکلات با مسائل دوران بزرگسالی متفاوت است. از طرفی نوجوان در نقش خویشکاملاً سازگار نیافته و در نتیجهغالباً سردرگم، نامطمئن و مضطرب است - صفر علیزاده و همکاران، . - 1389 نوجوانی دورهای است که فرد در آن تغییرات گستردهای را در زمینههای شناختی، عصبی- زیستی و اجتماعی تجربه میکند - رحیم نیا و رسولیان، . - 1385این دوران پلی است که دوران کودکی را به بلوغ متصل میکند و تکامل فیزیکی و استقلال روانی را به همراه دارد - میشلٌ، 2003؛ به نقل از علوی نایینی و همکاران، . - 1387
همچنین هیجانات نوجوان نسبت به قبل بیشتر شده، احساس عدم اطمینان و تنش در آنها وجود دارد، ناسازگاری و پرخاشگری در آنان دیده میشود، اجتماع از آنان میخواهد که مستقل باشند و سازگاری پیدا کنند و نهاتاًی ، ضمن کنار آمدن با همه این تغییرات باید بکوشند تا هویتی برای خود کسب کنند - برنارد ٍ، 1991؛ به نقل از پهلوانزاده و بشردوست، . - 1382 در این مرحله نوجوانان با مشکلات فراوانی دست به گریبان میشوند که یکی از این مشکلات، مشکلات اجتماعی آنان است که مربوط به سازگاری اجتماعی است - شریفی و همکاران، . - 1390 سازگار شدن َبا خود و محیط پیرامون خود برای هر موجود زنده یک ضرورت حیاتی است. سازگار شدن، عملی آگاهانه است و انسان نیروهای خود را در جهت سازگار شدن سوق می دهد - یمنی دوزی سرخابی، . - 1371
از آنجا که نوجوانی مرحلهای سرشار از دگرگونی و تغییر و تحول جسمی و روحی است، یکی از مهمترین دورههای زندگی محسوب میشود که فرد بیشترین مشکلات را در رابطه با تصویر ذهنی بدنی خویش دارد - کاسون، ورنا و بنرُ، 2002؛ نقل از عمیدی و همکاران، . - 1385 تصویر بدنی، تصویری است که ما از بدن خود در ذهن شکل میدهیم و یا به عبارتی برداشت ذهنی ما از بدن خودمان است - شمالی، . - 1372شیلدرِ - 1950 - تصویر بدنی را تصویری از بدن خودمان که در ذهن خود شکل میدهیم و نیز روشی که بدن خود را ارزیابی میکنیم تعریف میکند. تصویر بدنی فرد شامل ادراک فردی از استانداردهای فرهنگی، ادراک فردی از حدی که فرد خود را با این استانداردها تطابق میدهد و ادراک از اهمیت نسبی که اعضای جامعه خود را در آن تطبیق میدهند، است - پرایسّ، . - 1993
تصور بدنی تجربهی روانشناختی از جسم فیزیکی است که افکار، عقاید، احساسات و رفتارهای ارزیابی شدهی مرتبط با تجربه فیزیکی یک شخص را دربر میگیرد - روسنْ، . - 1996 با نزدیک شدن کودکان به دوران نوجوانی، تصویر بدنی آنها به طور فزایندهای به ظاهر و شناختهای آنها در مورد جذابیتهای جسمیشان مربوط میگردد. تغییرات جسمانی که همزمان با رسیدن نوجوان به بلوغ ظاهر میشود، مرکز توجه و علاقه شدید آنها به خودشان است - کتیبایی و همکاران ، . - 1389نارضایتی از تصویر بدنی پیامدهایی چون اضطراب، افسردگی، انزوای اجتماعی، اختلالات روانی، تضعیف خودپنداره و عزت نفس را در پی خواهد داشت - برونلَ، . - 1991 اما عمدهترین تأثیری که نارضایتی از تصویر بدنی بر بهزیستی و کارکرد روانشناختی افراد میگذارد، در زمینهی سازگاری اجتماعی است - محمدی و سجادی نژاد، . - 1386
بنابراین سوالات پژوهش حاضر این است:
-1 آیا بین ویژگیهای روانی دوران نوجوانی با سازگاری اجتماعی دانش آموزان پسر و دختر رابطه معناداری وجود دارد؟
-2 آیا بین ویژگیهای روانی دوران نوجوانی با تصویر بدنی دانش آموز دختر و پسر رابطه معناداری وجود دارد؟
-3 آیا بین دانشآموزان پسر و دختر در ویژگیهای روانی، تصویر بدنی و سازگاری اجتماعی تفاوت معناداری وجود دارد؟
اهمیت موضوع تحقیق
با توجه به اینکه ترکیب جمعیتی کشور ما جوان است و بالغ بر بیست میلیون نفر از افراد جامعه ما را نوجوانان و جوانان تشکیل می دهند، نقش نوجوانان و جوانان در ساختن آینده کشور از اهمیت فوق العادهای برخوردار است - فصل نامه تخصصی پژوهش های تربیتی دانشگاه آزاد اسلامی واحد رودهن، شماره .8 - این بدان معناست که باید ً برای پیشگیری از ناسازگاریهای اجتماعی افراد جامعه، به سازگاری اجتماعی در دوره نوجوانی توجه ویژه داشت ارقام نشانگر آن است که توجه به ناسازگاریهای اجتماعی زمانی بیشتر اهمیت پیدا می کند که به آمار مراجعه می شود. از تعداد کل افراد وارد شده در زندانهای استان سیستان وبلوچستان پنجاه درصد مربوط به سن نوجوانی و جوانی است که بیشترین نوع جرایم آنان نیز مواد مخدر، سرقت و شرارت است - مرکز مطالعه و تحقیقات جرم شناسی استان سیستان وبلوچستان - 1385, تصویر ذهنی از بدن خویش در سنین نوجوانی به علت اینکه اثرات پیچیده روانی بر روی تمام مفهوم از خود در این گروه سنی میگذارد؛ مهم است
وفاکتور اساسی در تعیین چگونگی تعامل نوجوان با دیگران محسوب میشود - بویدٌ، 2002؛ نقل از پهلوانزاده و همکاران ،. - 1384
برای جلوگیری از این پیامدها، لازم است علاوه بر شناسایی علل ناسازگاریها، درصدد پیشگیری و از میان بردن عوامل ایجادکننده آن بود. انجام چنین تحقیقاتی میتواند: اولاً انواع ناسازگاریهایی را که هنوز در مدارس نهادینه نشده است را مورد مطالعه قرار دهد. دوم آنکه مشکلات و مسائل دانشآموزان را قبل از اینکه حاد و بحرانی شوند شناسایی کنند و سوم آنکه به برنامهریزی عینی جهت حل مشکلات و مسائل دانشآموزان بینجامد. و در نهایت، با ارائه راهکارهایی برای مقابله ، به انواع ناسازگاریهای دانشآموزان با مسولان و برنامهریزان آموزش و پرورش کمک کند تا در جهت کاهش این ناسازگاریها اقدام به عمل آورند.
پیشینه تحقیق
طبق پژوهش عسگری و شباکی - 1389 - با عنوان نقش تصویر بدنی در کیفیت زندگی، رضایت از زندگی، نگرش نقش جنسی وعزت نفس، دانشجویانی که تصویر بدنی پایین و بالا داشتند از لحاظ عزت نفس تفاوت معناداری با یکدیگر نشان میدهند. در واقع تصویر مثبت از جسم خویش، سبب ایجاد حس ارزشمندی در فرد و تصویر ذهنی که به هر صورت دستخوش تغییر شده باشد، منجر به تغییراتی در میزان حس ارزش مندی می شود - نوغانی و همکاران، . - 1385تحقیق گلچین وهمکاران - - 1380 با عنوان ارتباط عملکرد خانواده با برخی ویژگیهای روانی نوجوانان دختر و پسر نشان داد که بین ویژگیهای مسئولیتپذیری، امید به آینده و خودپنداره نوجوانان دختر و پسر تفاوت معنادار وجود دارد.ارفعی وهمکاران - - 1390در پژوهشی به عنوان ارتباط میان تصویربدن،میزان سازگاری و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان پرداختند و به این نتیجه رسیدند که بین تصویر بدن و سازگاری ارتباط معناداری وجود دارد، در حالی که بین تصویر بدن و پیشرفت تحصیلی ارتباط معناداری مشاهده نشد. همچنین نتایج بیانگر این بود که بین تصویر بدن دانش آموزان دختر و پسر تفاوت معناداری وجود دارد، در حالی که در میزان سازگاری دانش آموزان دختر و پسر تفاوت معناداری مشاهده نشد. در
