بخشی از مقاله
چکیده
هدف از پژوهش حاضر تعیین اثر بخشی درمان شناختی - رفتاری بر کاهش اضطراب اجتماعی دانش آموزان دختر پایه اول دوره متوسطه شهر کرج بود. حجم نمونه طبق فرمول کوکران 60 نفر مشخص شد که با استفاده از روش نمونه گیری چند مرحله ای از میان دانش آموزان سال اول متوسطه انتخاب شدند. جهت جمع آوری داده ها از پرسشنامه اضطراب اجتماعی لیبویتس وهمکاران که دارای 48 ماده 4 گزینه ای و 4 بعد - اضطراب اجتماعی، اضطراب عملکردی، اجتناب اجتماعی، اجتناب عملکردی - و همچنین درمان شناختی رفتاری مبتنی بر الگوی 8 مرحله ای کش اجرا شد.
این پژوهش نیمه آزمایشی از نوع پیش آزمون - پس آزمون با گروه کنترل و مرحله پیگیری بود. جهت تحلیل داده ها از آمار توصیفی و آماراستنباطی - آزمون کوواریانس و آزمون tهمبسته - استفاده شد و نتایج پژوهش نشان داد که درمان شناختی - رفتاری در کاهش اضطراب اجتماعی دانشآموزان موثر و در طول زمان از پایداری مناسبی برخوردار است.
واژگان کلیدی: اجتناب عملکردی ، اجتناب اجتماعی، اضطراب عملکردی، اضطراب اجتماعی و درمان شناختی رفتاری
مقدمه
اضطراب اجتماعی، ترسی مشخص و ثابت از شرمنده شدن یا مورد ارزیابی قرارگرفتن در موقعیت های اجتماعی یا در زمان انجام فعالیتی در حضور دیگران است اضطراب اجتماعی1، نشانگر میزان تمایل به مضطرب بودن درموقعیت های اجتماعی است و مبین ترس از طرد شدن از سوی دیگران نیز میباشد و به ترس آشکار و پیوسته از موقعیتهای اجتماعی یا عملکردی اشاره دارد و از این باور فرد ناشی میشود که او در این موقعیتها به طرز خجالت آور یا تحقیرآمیزی عمل خواهد کرد افراد مبتلا به اضطراب اجتماعی به طور معمول از موقعیتهای ترسآور پرهیز میکنند و به ندرت خود را مجبور به تحمل موقعیت اجتماعی یا عملکرد می نمایند، اما اگر با این موقعیتها روبرو شوند دچار اضطراب شدیدی خواهند شد.
مدلهای شناختی اضطراب اجتماعی بر اهمیت نقش شناختهای ناکار آمد در شکل گیری و تداوم اضطراب اجتماعی تاکید دارند و ترس از ارزیابی منفی یکی از موثرترین شناختهای ناکار آمد در این مشکل روان شناختی محسوب می شود. مطالعات هایلیپون و پلیسولو نیز نشان دادهاند افرادی که به اضطراب اجتماعی مبتلا هستند، به دلیل این که خودشان را نسبت به ارزیابی منفی ازجانب دیگران آسیب پذیر میبینند، ازموقعیتهای اجتماعی میترسند و از چنین موقعیتهایی اجتناب میکنند.
در این میان افرادی که بر تصویر بدنی خود به عنوان یک منبع خود ارزشمندی، سرمایهگذاری بیشتری میکنند. با هر بازخورد منفی که به آنها داده میشود عزت نفس و احساس خود ارزشمندی آنها تهدید میشود، با تمرکز و تاکید زیاد بر ظاهر بدن خود تلاش میکنند تا احساس خود ارزشمندی را حفظ کنند، و اگر این احساس خود ارزشمندی مورد تهدید قرار گیرد دچار اضطراب میشوند. این افراد وقتی در موقعیتهای اجتماعی قرار میگیرند، فکر میکنند که دیگران در حال نظارت، وارسی و ارزیابی منفی از جنبههای مختلف رفتار، عملکرد و ظاهرآنها هستند.
در دوره نوجوانی، پدیده اضطراب اجتماعی و ضعف مهارتهای اجتماعی میتوانند بر سطح تعامل اجتماعی نوجوان با دیگران، تاثیر نامطلوبی ایجاد کنند. علاوه برآنکه منبع مهمی از خشنودی را از دست میدهند، در عین حال فرصتهایی قطعی برای اکتساب مهارتهای ذهنی، جسمی و اجتماعی را نیز از دست میدهند مشکلات اضطراب اجتماعی، در دهههای اخیر مورد توجه متخصصان بالینی بوده و شیوههای درمانی نیز برای آنها طراحی شدهاست. درحال حاضر، توجه گستردهای به درمان شناختی - رفتاری میشود، زیرا این نوع درمان، روشهای واضح و کاملی رابرای سنجشو مداخله فراهم می کند. کلارک و ولز حداقل چهار پردازش آسیب شناختی را که مانع افراد مبتلا به اضطراب اجتماعی در رد باورهایشان میشوند را مورد بحث قرار دادند.
اول، وقتی افراد مبتلا به اضطراب اجتماعی وارد یک موقعیت اجتماعی میشوند، توجهشان را به بررسی و مشاهده دقیق خودشان متمرکز میکنند.این نوع توجه، باعث افزایش آگاهی فرد نسبت به واکنشهای اضطرابی خود میگردد. درپردازش موقعیت ورفتار دیگران تداخل ایجاد میکند، و اطلاعات درونی را فراهم میآورد که برای ایجاد ادراک فرد مورد استفاده قرار میگیرد دوم، افراد مبتلا به اضطراب اجتماعی از رفتارهای ایمنساز مختلفی استفاده می کنند تا خطر طرد شدن را کاهش دهند. این رفتارها آنها را از ارزیابی نقادانه نتایج هراس شان - برای مثال به طور غیرقابل چاق هستم - « و باورهای فاجعهبار - برای مثال تحقیر خواهم شد و حتی نمیتوان یک بار دیگر آن جا حاضر شوم باز میدارند.
اعتقاد دارند که افراد مبتلا به اضطراب اجتماعی، نقص عملکرد حاصل از اضطراب را به خود تلقین میکنند. بهعلاوه، آنها میزان ارزیابی منفی دیگران از عملکردشان را بیشتر برآورد میکنند. چهارم، مدل نشان می دهد که افراد مبتلا به قبل و بعد از یک رخداد اجتماعی، به دقت درباره موقعیت فکرمیکنند و بیشتر تمرکز آنها بر شکستهای قبلی، تصویر بدنی منفی خودشان در موقعیت و سایر پیشبینیهای عملکرد ضعیف و طرد شدن است. مدل شناختی اعلام میکند که این احساسات ناخوشایند و ادراک منفی خویشتن، به دلیل چنین پردازش دقیقی،قویاٌ درحافظه ثبت میشوند.
این مدل شناختی رفتاری که ازمطالعات تجربی متعددی حاصل شده، همچنین، نشان میدهد که در برآورد هزینه و احتمال وقوع رویدادهای اجتماعی سوگیری وجود دارد ؛ فوآ، فرانکلین، پری و هربرت،؛ لوکوک و سالکووس کیس،به نقل از کلارک و فربون، به علاوه، مدل شناختی نقش تعیین کننده ای را برای فرایند تفسیر، در تداوم اضطراب اجتماعی قائل است.
مدل شناختی رفتاری همچنین، سوگیری در حافظه را مشخص میکند - رمزگردانی، سازماندهی، بازیابی - ، زیرا به نظرمیرسد افراد مبتلا به اضطراب اجتماعی، در حافظه، به سمت اطلاعات تهدیدآمیز اجتماعی سوگیری نشان میدهند - مانند احساس اضطراب، ادراک منفی خویشتن - . درنهایت، مدلشناختی نشان میدهد که تجربههای موفقیت اجتماعی میتوانند معنای ضمنی مثبت خود را درطی پردازش پس از رخداد از دست بدهند.
مطالعه والاس وآلدن نشان میدهد که اگر چه موفقیت اجتماعی میتواند تشخیص دادهشود، تاثیر مثبت نداشته، بلکه تاثیرات منفی نیز خواهد داشت، زیرا افراد مبتلا به اضطراب اجتماعی هراس دارند که مخاطبینشان در آینده از آنها انتظار عملکرد بهتری داشتهباشند از جمله مطالعاتی که تاکنون از این روش برای کاهش اضطراب اجتماعی استفاده کردهاند، می توان به مطالعات سنکوزکی و هاچینسون اشاره کرد.کش با ابداع گام درمان شناختی رفتاری، مطالعاتی را در زمینه تاثیر درمان شناختی رفتاری بر اصلاح تصویر بدنی و به طبع آن کاهش اضطراب اجتماعی انجام دادهاست.
اما پژوهش در مورد ترس از ارزیابی منفی در مورد ظاهر جسمانی و ایجاد اضطراب اجتماعی در ابتدای راه خود است و پژوهش های انجام شده اندک و در معدود جوامع صورت گرفته است بنابراین شمول ترس از ارزیابی منفی در تصویر بدنی در مدلهای شناختی اضطراب اجتماعی به پژوهشهای بیشتر و در عین حال در جوامع مختلف نیاز دارد تا مورد تایید قرار گیرد. پژوهش حاضر با عنایت به ضرورت پژوهشی، به بررسی تاثیر درمان شناختی رفتاری با رویکرد کش در کاهش اضطراب اجتماعی در یک نمونه ایرانی پرداخت که از طریق بررسی تاثیر درمان شناختی رفتاری بر کاهش اضطراب اجتماعی انجام گرفت.
