بخشی از مقاله
چکیده
در این پژوهش راه حلی بر مبنای توسعه درون‌شهری ارائه می‌گردد. مدیریت توسعه شهری شرایط بافتهای موجود را بهبود و توسعه‌های بیحدومرز حاشیه شهر را به سمت مراکز با قابلیت توسعه هدایت می‌کند. در این راه با بهبود شرایط بافتهای موجود ضمن کنترل و ساماندهی چرخه مصرف آنها، نیازها و مصارفی که بر اثر نارساییهایی به وجود آمده کاهش می‌یابد. همچنین با استفاده از پتانسیل‌های موجود بافت‌ها به بهترین شکل نیازها و مصارف شهری پاسخ داده می‌شود. نیازها و مصارف جانبی نیز اضافه نمی‌گردد.نتایج این پژوهش به‌صورت مجموعه راهبردها و دستورالعملهایی ارائه می‌شود که شاخصهای مدیریت توسعه شهری پایدار بر مبنای توسعه درون‌شهری را مشخص می‌نماید. همچنین در آن به بازشناسی مفهوم توسعه درون‌شهری، روند بهبود بافتهای موجود و ایجاد بافتهای جدید و حاشیه‌ای پرداخته می‌شود. ضمن آنکه شهر تهران به‌عنوان نمونه‌ای برای بررسی این مفاهیم و راهبردها انتخاب شده است.
واژگان کلیدی: توسعه پایدار شهری، محیط‌زیست، آسیب پذیری، تهران
.1 مقدمه
مجموعه مدیریت شهری که از منظر مدیریتی به سیستم شهر می‌نگرد و در روند برنامه‌ریزی توسعه، به صورت پایین به باال تصمیم می‌گیرد نیاز به زمینهای دارد تا با عینیت فضایی به هدفگذاری مناسب در زمینه راهبردهای توسعه پایدار بپردازد. مهمترین زمینهای که به عینیت یافتن الویتها و تصمیمها در ساختار فضایی شهر کمک می‌نماید، توجه به روند متابولیسم شهری هر بخش فضایی از شهر است. بروز راهبردهای گوناگون در امر توسعه در مواردی با عدم توجه به ثبات و برابری همراه بوده است. این امر خود پایداری را به زوال می‌کشاند. پراکندگیهایی که بر کالبد و ساختار اجتماعی جامعه به بهانه توسعه تحمیل می‌شود مهمترین چالش پایداری شهرها محسوب می‌شود. توسعه درون شهری به عنوان راهگشای حفظ منابع داخلی شهر و بهبود روند چرخه زیستی مهمترین مسائل پیش روی سیستم مدیریت توسعه شهرها خواهد بود.
.2 بازیابی مفهوم توسعه پایدار شهری
توسعه مستلزم داشتن ساختاری اندام وار است یعنی هر جز دقیقاً باید کار خود را در هماهنگی و تناسب با اجزا دیگر انجام دهد؛ اگر غیر از این باشد، معلولیت آن جزء یا همان ساختار مشخص می‌شود و آن معلولیت ممکن است به مرگ آن خط مشی توسعه منجر شود - پاپلی یزدی و رجبی سناجردی،. - 1382توس عه تنها با ش اخص رشد یا حتی کاهش نسبی فقر تعریف نمی‌شد و مراد از آن الگویی جامع و همه جانبه است که به آن توسعه پایدار اطالق می‌گردد. این نگرش در دهه 1970 با اعالمیه کوکویک مطرح شد که در آن به رابطه بین محیط و توسعه پرداخته شد. شهر به عنوان یک مجموعه پیچیده با ساختارها و زیرساختارهای متنوع دارای چشم‌اندازهای مختلفی جهت دستیابی به توسعه پایدار می‌باشد. در میان تمامی این چشم‌اندازها می‌توان چهار شاخص زیر از اهمیت فراوانی برخوردار است.
1.بهره وری: در واقع یک معادله پویاست، بین سیستم طبیعی و سیستمهای اجتماعی-اقتصادی است که تولید غذا و دیگر کاالها را برای مردم تضمین می‌کند. بهره‌وری ظرفیت جامعه برای استفاده یا تغییر شکل سیستمهای طبیعی در تولید غذا و کاال با بازده بهینه را می سنجد.
2.عدالت: یعنی ظرفیت جامعه در توزیع عادالنه فرصت ها و تهدیدهایی که ناشی از کاربرد یا تغییر سیستمهای طبیعی پیرامون هستند، مانند توزیع آنچه که از فرایند توسعه حاصل می‌شود.
3.انعطاف پذیری: به ظرفیت جامعه در واکنش به فشارهای طبیعی یا تحمیلی یا ضربه‌های ناگهانی گفته می‌شود. انعطاف‌پذیری یعنی قابلیت سیستم برای ترمیم یا نگهداری سطح بهره‌وری در بی‌نظمی‌های کوتاه یا طوالنی مدت.
4.ثبات: عدم دگرگونی شدید ظرفیت جامعه در ادامه استفاده یا تغییر فرایند سیستم های طبیعی - مولدان و بیلهارز،. - 387 :1381 ویژگی های ضروری یک شهر پایدار که توسط کمیسیون جهانی محیط زیست ارائه شده است به شرح زیر می‌باشد. این ویژگی ها را می‌توان به عنوان مسیری برای دستیابی به چهار شاخصه بهره‌وری، عدالت،
انعطاف و ثبات و ایجاد شهری پایدار مطرح نمود.
1.افزایش فرصتهای اقتصادی و اجتماعی، با پوشش دادن ساکنان شهر؛
2.کاهش سهم انرژی در رشد شهری؛
3.استفاده بهینه مصرف آب، زمین و سایر منابعی که مورد نیاز رشد شهری؛
4.کمینهکردن میزان تولید زباله و فاضالب و بیشینه کردن بازیافت پسماند؛
5.ایجاد سیستمهای مدیریت با قدرت و کارایی کافی جهت نیل به اهداف اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی؛
6.سوق دادن فناوریهای مورد استفاده در شهر به سوی اهداف توسعه پایدار؛
7.تقویت توان مناطق مختلف شهری، در راستای جلوگیری یا پاسخگویی به تهدیدات و اهداف اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی، که در نتیجه عوامل طبیعی و انسانی به وجود میآیند، همچنین انعطاف‌پذیری در روبه‌رویی با اختلاالت غیرمنتظره در سیستم شهر - عزیزی،. - 22 :1380
.3 یافته‌های تحقیق: توسعه دورن شهری در تهران
الزمه توسعه پایدار شهری، وجود مدیریت توسعه درون شهری و تببین راهبردهای آن می‌باشد. هدف اصلی توسعه درون شهری بافتهایی است که در اثرات چرخه مصرف خود در شهر ضعیف بوده و به شاکله اصلی شهر در روند توسعه صدمه وارد می‌کنند. جهت دستیابی به اهداف فوق اصول زیر مهم هستند:
-1 بررسی و شناخت وضعیت ساختارهای موجود شهر؛
-2 تفکیک و طبقه‌بندی بافتهای شهر بر اساس عملکرد مستقل چرخه زیست شهری آنها؛
-3 بررسی شاخصهای چرخه مصرف بافتهای تفکیک شده ومشخص نمودن بافتهای ضعیف به عنوان بافت مصرف‌گرا؛ -4 ارائه راهبرد جهت بازسازی و بهبود چرخه بافتهای مصرف‌گرا جهت الحاق به سیستم پویای شهر؛ -5حفظ، بهبود و توسعه بافتهای توسعه‌یافته جهت پایداری توسعه.
حال با فرض تشخیص بافتهای مصرف‌گرا می‌توان مهمترین موضوع مطرح در این شهر را تلاش جهت یکپارچگی بخشهای حاشیه و مرکزی شهر دانست، که با حفظ هویت تاریخی و اجتماعی خود، از منابع کالبدی و اجتماعی بخش مرکزی علاوه بر کاهش رکود بافتهای نوساز حاشیه و فرسوده مرکزی به رونق و توسعه سیستم شهری و نقاط توسعه یافته بی‌انجامد.با توجه به شناخت اولیه از شرایط شهر تهران جهت ایجاد توسعه درون شهری در بافتهای مصرف‌گرای این شهر راهبردهایی به شرح زیر ارائه و توسط نرم افزار Expert choise به روش AHP الویت‌بندی شد معیارهای در نظر گرفته به ترتیب اهمیت شامل: عدالت، بهره وری، ثبات و انعطاف پذیری راهبردهای ارائه شده جهت توسعه درون شهری شهر تهران هستند.
1 - تالش برای ایجاد برابری در دستیابی به امکانات اجتماعی و کالبدی؛
2 - حفظ و تقویت میراث زیستی؛
3 - حفظ و تقویت ارتباط با محیط زیست؛
4 - تقویت زیرساختهای شهری؛
5 - کمک به خودکفایی اقتصادی و خدماتی مناطق شهری؛
6 - افزایش مشارکت شهروندان در اداره امور؛
7 - ایجاد رفاه فیزیکی و تسهیل ارتباط ساختار درونی بافت با ساختار شهر؛
8 - بهینه‌سازی مصرف انرژی و منابع در روند رشد بافت.
نتایج به شرح زیر است و راهبردها بر این اساس الویت یافتند به طوری که الویت اول با راهبرد 5 می‌باشد: 2-7-4-3-8-1-6-5
