بخشی از مقاله
چکیده:
درس تاریخ یکی از دروسی است که دانشآموزان در طول دوران تحصیل خود با آن سروکار دارند، گنجاندن این درس در تمام مقاطع تحصیلی، خود حاکی از اهمیت آموزش تاریخ در نظام آموزشی کشور است. شناخت اهمیت تدریس تاریخ و شیوه های تدریس آن یکی از مهمترین عنصرهای تدریس درس تاریخ بوده که در صورت عملکرد صحیح موجب جلب توجه فراگیران شده و سبب میگردد دانشآموزان به خواندن و مطالعه تاریخ علاقه مند گردند. که این فعالیت خود مهمترین دغدغه معلمان را در درس تاریخ یعنی همان کم بودن علاقه در حوزه مطالعات تاریخی را نیز حل میکند و موجب میگردد تاریخ دانهایی توانمند برای جامعه تربیت گردند؛ لذا در این نوشتار کوشیدهایم ضمن معرفی روشهای تدریس مفید برای درس تاریخ و همچنین بیان مشکلات در تدریس راه حلهای مفیدی برای شیرینتر شدن آموزش تاریخ ارائه دهیم که امیداوریم کمک فراوانی به معلمان عزیز جمهوری اسلامی ایران بکند.
واژگان کلیدی : روشهای فعال تدریس، تدریس تاریخ، جاذبه تاریخ، روشهای نوین تدریس
مقدمه:
امروزه جایگاه سنتی آموزش تاریخ در نظام آموزشی ایران، در مسیر انتقال به شیوهی نوین و امروزی، دچار فراز و فرودهایی شده است. این انتقال گرچه در بسیاری از کشورها - به ویژه کشورهای جهان سوم - هم کُند و فاقد چشم انداز است، اما مقایسه ی روش های آموزش تاریخ در نظام آموزشی ایران - آموزش و پرورش تا آموزش عالی - بدون تردید به شاخصها و عواملی وابسته است که این شاخصها در هریک از کشورهای جهان متنوع و عضاًب متضاد است. بدون تردید، سیاستهای فرهنگی ترسیم شده از سوی برنامهریزان کلان یک کشور، تأثیرات غیرقابل انکاری در شیوهی آموزش تاریخ دارد. برخی از کشورها، اصولاً برنامهی خاصی در این زمینه ندارند. علل این موضوع، ضعف سیاستگذاران فرهنگی، عدم غنای فرهنگی و تاریخی در گذشنه و عواملی از این دست است. اما بسیاری از کشورهای توسعه یافته، علی رغم سابقه نه چندان طولانی در تاریخ گذشته خود، برنامه مدوّن و منسجمی را برای آموزش تاریخ در نظر گرفتهاند.
امروزه، فن آوری انتقال اطلاعات از طریق اینترنت، نرم افزارهای تاریخی و بالاخره ICT - تکنولوژی ارتباطات و اطلاعات - ، تأثیرات ژرفی در آموزش تاریخ برای معلمان، دانشآموزان و اساتید تاریخ داشته و دارد و معلمان ما با توجه به روش های نوین تدریس سعی در جذب دانش آموزان به آموزش تاریخ داشته و در این راه راهبردهای موثری را برای کارشان برگزیدهاند که در این نوشتار تلاش میکنیم ، قدری در خصوص راهبردهای موثر تدریس و چندین روش مفید در حوزه تدریس درس تاریخ مطالبی را عنوان کنیم.
روشهای آموزش درس تاریخ
روش آموزش هر درس، فرع بر محتوا و هدف درس است و در برنامهریزی هر درس باید مورد توجه قرار گیرد در برنامهریزی درسی نیز دیدگاهها یا فلسفه و تفکری که در پشت برنامهریزی درسی هست، اهمیت درجه اول را دارد زیرا آن دیدگاهها، هم در گزینش محتوا موثرند و هم در سازماندهی و هم در انتخاب روش تدریس. در واقع باید روشن باشد که ما از درس تاریخ، چه انتظاراتی داریم و کدامین رویکرد آموزشی مورد توجه ماست. اگر هدف ما در تدریس درس تاریخ، آموزش نقد تاریخی ، ایجاد وحدت ملی ، تقویت عرق ملی و مذهبی دانشآموزان و... باشد طبعا نباید برای حفظ اطلاعات پرحجم تاریخی و به خاطر سپردن آنها توسط دانش آموزان برنامه ریزی کنیم بلکه باید هم در محتوا و هم در روش تدریس و هم در باره جایگاه معلم در فرایند آموزش و سرانجام درباره نحوه ارزشیابی درسی، فکر دیگری کرد - خورشیدی، . - 1393 در بررسی روش تدریس درس تاریخ، دو مشکل مهم زیر قابل تأملند:
اول - تکیه بیش از حد بر محفوظات و انتقال اطلاعات و دوری گزیدن از آموزش تفکر انتفادی یکی از متخصصان برنامهریزی درسی و در عین حال صاحبنظر رشته تاریخ درباره این مشکل میگوید: ما در تاریخ با مفاهیم متعددی مانند اسامی افراد و شخصیتهای تاریخی، اسامی مکانها، عنصر زمان، انواع رخدادها و علت آنها روبه رو هستیم. حالا اگر قرار باشد که حجم گستردهای از این مفاهیم را در یک کتاب درسی بگنجانیم و دانشآموزان هم مجبور باشند همه آنها را به ذهن بسپارند و در جلسه امتحان پس بدهند، آن وقت میبینید که درس تاریخ - که باید عشق به نیاکان و سرزمین ما را در دانشآموزان تقویت کند- آنها را از این درس بیزار خواهد ساخت.
با این وصف، آیا فکر نمیکنید که بهتر باشد فراز و نشیبها، رخدادهای اساسی، شکستها، موفقیتها، سرگذشت افراد موثر در تاریخ و علل بروز حوادث و رخدادهای مهم تاریخی را در کتاب های درسی تاریخ عرضه کنیم و اگر هم قرار است مطالب بیشتری آورده شود، برای مطالعه آزاد و یا کسانی که میخواهند مطالب بیش تری بدانند، آورده شود: وی برای ایجاد تغییر در شیوههای سنتی تدریس و جلوگیری از افت تحصیلی در درس تاریخ، معتقد است: رویکرد ما در طراحی برنامههای درس تاریخ باید تغییر کند. بعضی به جای ارائه انبوه مطالب، با شیوه های فرآیند محوری، محتوای تاریخی را به گونهای عرضه میکنند که دانشآموزان اولا تاریخ را در یک بستر فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی مربوط به هر زمان به طور فراگیر میآموزند و ثانیا در جریان آموزش و یادگیری تاریخ ، به شیوه حل مساله و نگاه پژوهشی مشغول تحقیق، جمعآوری اطلاعات، تفسیر و تحلیل اطلاعات می شوند تا از گذشته، چراغی برای حرکت در مسیر حال و آینده ساخته شود. من جای اینها را در دروس خالی میبینم. به نظر این صاحبنظر، در سالهای اخیر، تحولاتی در این زمینه ایجاد شده و ما در کتابها شاهد طرح موضوعاتی چون فعالیتهای گروهی، بحث و گفت وگو، اظهار نظر درباره حوادث تاریخی و... هستیم ولی این میزان تغییر کافی نیست بلکه در شیوه برنامهریزی و تدریس تاریخ، باید انقلاب ایجاد شود. این انقلاب هم باید در روشهای یاددهی و یادگیری هم در نظام ارزشیابی صورت گیرد تا نتیجه بخش باشد - همان - .
دوم - عدم جذابیت و متصلب بودن روشهای آموزش: اشکال مهم دیگر، عدم جذابیت درس تاریخ برای دانشآموزان به خاطر استفاده از روشهای سنتی و متصلب تدریس از سوی معلمان است. اصلیترین شیوه آموزش درس تاریخ، روش کهنه سخنرانی یا روخوانی کتاب است. در این روش، کتاب انبار اطلاعات، معلم انتقال دهنده آن و دانشآموز عنصر منفعلی است که باید آن اطلاعات را به خاطر بسپارد. این روش، دلزدگی و حتی تنفر نسبت به درس تاریخ را در دانشآموزان ایجاد میکند در حالی که برای ایجاد قدرت تفکر، پرسشگری، پردازش و تجزیه و تحلیل دادهها در دانشآموزان، باید قالب خشک و متصلب تدریس را که به فضای کلاس، کتاب و معلم محدود میشود، شکست و به روشهای دیگری روی آورد. در واقع در عصر اطلاعات، انتقال اطلاعات نباید هدف باشد بلکه تحلیل و پردازش اطلاعات هدف است و این نیز ضمن استفاده از روشهای نوین تدریس، به اصلاح رویکردهای اساسی نیاز دارد. استفاده از امکانات کمک آموزشی از جمله اطلس، نقشه، فیلم های تاریخی، فیلمهای کارتونی و مشابه اینها، به شدت می تواند موثر افتد.
تصور کنید یک CD آموزشی درباره نهضت ملی شدن نفت که به صورت مستند، همه رخدادهای تاریخی آن دوره را شامل شود و فیلم های تاریخی مصدق و کاشانی، نواب صفوی و شاه، تظاهرات 30 تیر و صحنه های کودتا و محاکمه مصدق و... را نشان دهد، جذابیت بیشتری دارد یا آنچه یک معلم با روش سخنرانی ارائه می دهد؛ متاسفانه با توجه به برخورداری از امکانات عظیم تاریخی و وجود فیلمهای مختلف بویژه در زمینه تاریخ معاصر، از این ابزار کمتر استفاده میشود و به شکل گسترده از سوی معلمان در آموزش تاریخ از آن بهرهگرفته نمی شود. البته نمیتوان همه امکانات و تجهیزات را برای همه مدارس فراهم کرد و این امر نیازمند سرمایهگذاری برای سالهای متمادی است اما با استفاده از خلاقیت معلمان و دانش آموزان و بهره گیری از امکانات محلی و منطقهای میتوان جذابیت درس را افزود.
در عین حال باید دانست که نظام ارزشیابی نیز باید متناسب با تغییر محتوا و روش تدریس، تغییر کند و معلم محور شود. با طراحی کتاب واحد، ارسال سوالات امتحانی مشترک، تصحیح ورقهها به وسیله یک معلم دیگر و... نمیتوان معلم محور بود و برخورد با معلم بدین شکل مکانیکی، مانع ایجاد و تحول میشود. همه نمره پایان سال نباید با ورقه امتحانی مشخص شود بلکه بخش عمده آن باید به مسائلی که در طول سال تحصیلی در کلاس میگذرد - از جمله علاقه دانشآموز به درس، شرکت در مباحثات، ارائه تحقیق و... - مربوط شود و این نیز بر عهده معلم است که ارزیابی خود را از دانشآموز، ارائه کند - ابراهیمی، . - 1390
روشهای تدریس تاریخ و افزایش انگیزه در دانشآموزان معلم و مربی به عنوان راهنما و عنصر اصلی در تعلیم و تربیت دارای نقش اساسی در فرآیند یاددهی - یادگیری است. این نقش از آن جهت مورد توجه است که اهداف نظام آموزشی با هدایت و تدبیر و اهتمام او محقق میشود. طبیعی است که موفقیت معلم در تحقق اهداف تعلیم و تربیت به میزان موثر بودن و جذاب بودن فعالیتها و شیوه های تدریس وی بستگی دارد. برای اجرای مطلوب برنامه لازم است در فرآیند برنامه درسی در مورد روشهای تدریس مناسب و هماهنگ با هدفهای و محتوای برنامه درسی تصمیمگیری شود. برنامهریزان درسی ممکن است یک روش تدریس را برای همه برنامه درسی در نظر بگیرند و یا ممکن است از چند روش به صورت ترکیبی استفاده کنند. انتخاب ترکیبی راهبرهای یاددهی-یادگیری به دو دلیل عمده توصیه میشود:
- یک روش خاص ممکن است برای انتقال نوع معینی از دانش مناسب باشد، در حالی که برای انتقال انواع دیگر دانشها نا مناسب است.
