بخشی از مقاله
چکیده
فرآیند تحصیل از مهمترین جریاناتی است که سیستم انگیزشی در آن از جایگاه ویژهای برخوردار است و فعالسازی و تقویت انگیزش درونی، اهداف مبتنی بر یادگیری دانشآموزان را با پایداری و موفقیت بیشتر مواجه میسازد. پژوهشگران برآنند که دانشآموزان خودانگیخته یا دارای انگیزش درونی در مقایسه با سایر دانش آموزان نیازمند استفاده مداوم از انگیزشهای بیرونی نبوده و کاهش یا فقدان آن، تأثیر چندانی در کاهش انگیزه ایشان و در نتیجه کاهش عملکردشان نخواهد داشت. از آنجا که درس قرآن و دینی مقطع ابتدایی از اهمیت و حساسیت ویژهای برخوردار است و در پرتو آموزش صحیح آن، استعدادها و قابلیتهای کودکان از نظر علمی، ایمانی و اخلاقی ارتقا خواهد یافت و از جهل، نادانی و پلیدی مصون خواهد ماند، ایجاد علاقه و انگیزه در دو درس یادشده و تفهیم و تدریس مؤثر آن از بستر راهبردهایی از قبیل: راهبرد آموزشی، راهبرد مربوط به معلم و راهبرد مربوط به خانواده که هریک به سهم خود نقش مهمی در یاددهی و یادگیری دانش آموزان ایفا میکنند، در خور توجه است. آنچه این پژوهش در صدد بررسی آن است، تحلیل سه راهبرد فوق و ارتباط آنها با همدیگر در جهت رقم خوردن تدریسی مؤثر در درس دینی و قرآن چهارم ابتدایی جهت پیشرفت تحصیلی دانش آموزان است که توانسته با استقراء مواردی که با تجربه معلمان و مربیان و خانواده روشن شده، بدان دست یابد.
واژگان کلیدی: تدریس مؤثر، انگیزش درونی، آموزش، تعلیمات دینی، چهارم ابتدایی.
مقدمه
راهبردهای نوین تدریس، راه و روش هایی هستند که از آنها میتوان برایکنترل و اداره فرایند یادگیری مدد گرفت تا یادگیری به بهترین وجه ممکن اتفاق بیفتد؛ به کارگیری راهبردهای اثربخش مدیریت به یادگیرنده کمک میکند تا با توجه به اهداف یادگیری مورد نظر، شرائط و امکانات محیطی مرتبط را با نیازهای و انگیزها و رغبتهای خود دمساز کند تا در حداقل زمان و با صرف حداقل انرژی به نتایج مطلوب بر سد؛ از آنجا که قرآن پیام رو شن الهی ا ست و همه انسانها را به راستی و رستگاری دعوت میکند؛ از صدر اسلام تا کنون آموزش این پیام جاودانه الهی از مهمترین ارکان تعلیم و تربیت در میان م سلمانان بوده ا ست؛ در ک شور ما نیز به اقت ضای جایگاه خاص دین ا سلام در فرهنگ مردم و جایگاه ویژه قرآن کریم در اعتقاد دینی، آموزش این کتاب آسمانی همواره مورد توجه بوده است و باید این چنین هم با شد؛ چنانکه مقام معظم رهبری می فرمایند: »در ک شوری که بر ا ساس ا سلام اداره می شود همه باید قادر به خواندن درست قرآن باشند./ 4 - «اسفند - 1368 /
بویژه در مدارس که محل تعلیم و تربیت نونهالان و دانش آموزان است باید دانش آموزان به خوبی با قرآن مأنوس بوده و بتوانند از قرآن بهره گیرند؛ از این رو، در سال 1392 از طرف شورای توسعه فرهنگ قرآنی کشور مسئولیت نظارت بر حسن اجرای آموزش عمومی قرآن به وزارت آموزش و پرورش به عنوان دبیرخانه کمی سیون آموزش عمومی قرآن ک شور سپرده شد؛ بر ا ساس این سند، چ شمانداز نظام آموزش عمومی قرآن کشور »نهادینه شدن فرهنگ انس با قرآن کریم در جامعه« است و رسالت نظام آموزش عمومی قرآن، ایجاد توانایی خواندن قرآن همراه با فهم و تدبر و بهرهگیری از تعالیم آن در زندگی است؛ طبق این مصوبه آموزش عمومی قرآن کریم، شامل نه هدف است - جدول در پیوست - که این اهداف میسر نمی گردد ، مگر با بکارگیری راهبردهای موثر تدریس که نیاز به پژوهش، بحث و بررسی دارد؛ چراکه ما امروز با گذشت نزدیک به 40 سال از انقلاب، متأسفانه هنوز فرزندانمان قادر به خواندن صحیح قرآن به طور کامل نیستند؛ در حالی که از کلاس اول ابتدایی تا آخرین مقطع درسی، در سی به نام قرآن داریم؛ این ن شان میدهد که راهبردهای صحیح اتخاذ ن شده ا ست؛ لذا نو شتار حا ضر برای تأمین اهداف نه گانه م صوبه فوق، در صدد برآمده تا راهبردهای موثر و نوین تدریس قرآن و همچنین درس دینی را خ صو صا در مقطع چهارم ابتدایی که از استراتژی خاصی برخوردار است-ازاین جهت که در اوائل سنین بلوغ هستند- بیان و معرفی نماید تا شاهد پیشرفت محسوس در این زمینه باشیم. این نوشتار نخستین اثر مستقل فارسی است که تحلیل سه راهبرد آموزشی، راهبرد مربوط به معلم و راهبرد مربوط به خانواده و ارتباط آنها با همدیگر را در جهت رقم خوردن تدریسی مؤثر در درس دینی و قرآن چهارم ابتدایی جهت پیشرفت تحصیلی دانش آموزان با استقراء مواردی که با تجربه معلمان و مربیان و خانواده روشن شده، بیان میکند.
.1 راهبردهای آموزش و یادگیری
راهبردهای یادگیری شامل انواع تفکر، رفتار، عقیده یا اح سا ساتی ا ست که موجبات درک و فهم عیمق مطالب، تحلیل ق ضایا، مرتبط کردن مفاهیم مورد یادگیری با پیش سازمان دهنده ها و تجارب پی شین را فراهم و یادگیری را به بهترین وجه ممکن به ثمر می رساند. - بابایی و همکاران، - 1394 در تدریس درس قرآن، با چند راهبرد آموزشی میتوان نتیجه مطلوب را حاصل نمود:
.1 جامعیت آموزش: آموزش قرآن باید به صورت جامع انجام گیرد؛ به نحوی که به مهارت صحیح خوانی و زیبا خوانی، توانایی درک معنای عبارات و آیات ساده، آشنایی با پیامهای اعتقادی و تربیتی و برخی داستانهای قرآنی و ....توجه شود؛ لذا با توجه به ا صل جامعیت در آموزش قرآن، پنج عنوان در قالب چند طرح پی شنهاد و ارائه می شود: هم خوانی آیات، بازگویی قصههای قرآنی، آموزش مفاهیم قرآنی.
.2 یادگیری مشارکتی و فعال: فراگیر با مشارکت در فرآیند یاددهی یادگیری، نقش موثری در آموزش دارد و عموما جریان یادگیری بر دوش خود دانش آموز پیش میرود.
.3 رسم الخط آموزشی مناسب: رسم الخطی که در نوشتن آیات و عبارات به کار رفته به خط فارسی نزدیک است و بر مبنای رسم الاملای عربی - به جای رسم المصحف رایج - است.
.4 ارزشیابی فرایند محور: این کار بر اساس آزمونهای مستمر و با توجه به فرایند و جریان یادگیری و با تأکید بر حیطههای مهارتی و عاطفی صورت میگیرد.
در درس دینی نیز آموزش بندگی در قالب های متنوع - و ضو، نماز و... - میتواند به پی شرفت تح صیلی کمک م ضاعف کند؛ همچنین مناظره و گفتگوی آزاد در زمینه مسائل دینی، جهت فعال کردن ذهن دانش آموزان و فراگیری دفاع عقلی و منطقی از خود و اعتقاداتی که به آن معتقد ه ستند، از روش مناظره، گفتگوهای آزاد و گفتمان ا ستفاده می شود؛ شیوه اجرای آن: مثلا زمانی که امام زمان - عج - ظهور میکند ا سلحه آن ح ضرت شم شیر ا ست یا از سلاحهای روز استفاده میکند؟ دو نفر نظرات خود را بیان میکنند و دو نفر به عنوان مدافع قول اول و دوم که از آنها دفاع کنند و در نهایت توسط دانش آموزان و مدیریت معلم موضوع جمع بندی و نتیجه گیریی میشود. یا خود دانش آموزان موضوع را بیان کنند و از معلم بخواهند که به شبهات آنها پاسخ دهد.
همچنین مسابقات دیگری مانند لطیفه قرآنی، شعر، بازیهایی چون اسم و فامیل که دانش آموزان با آن آشنا هستند و مورد علاقه آنها ست و این در مورد ا سم سوره های قرآن و پیامبران و اقوامی که در قآن آمده ا ست، تعداد جزء وحزب قران ولقب وکنیه امامان و نام پدر و مادرآنها و چرایی خوانده شدن به این نام و بعد از بازی توضیح توسط مربی که چرا به این نام وکنیه خوانده شده اند، راهگشاست. اگر در هر جلسه یک امام موضوع است بهتر است که گفت و گو در مورد همان امام باشد. برای مثال چرا به امام زمان - عج - لقب حاکم و فرمانروای یگانه، منتقم یا منصور یا مهدی داده اند و توجه به این موضوع باعث افزایش شناخت و معرفت دانش آموزان به این مسأله میشود.
بازی دیگر روش بدون نقطه است.در این بازی یک متن دینی را بدون نقطه روی تخته برای دانش آموزان بنویسید و تکرار کنید و بعد به عنوان مشق در خانه نقطههای آن را بگذارد و این چون چند بار تکرار شده ، ملکه در ذهن دانش آموز میشود.در کنار بازیهای متنوع جهت تقویت ذهن دانش آموز، نباید از تکرار و مرور مطالب، یادداشت برداری، خط کشیدن زیر مطالب غافل ماند؛ همچنین گاه تجسم ذهنی با مرور کلی ذهن بر آنچه آموخته شده لازم است تا مطالب پراکنده یکپارچه گردد.
.2 راهبردهای مربوط به معلم
