بخشی از مقاله
چکیده
در این پژوهش با روش تحقیق توصیفی- تحلیلی به بررسی جایگاه برنامهریزی شهری با تأکید بر اصول پدافند غیرعامل در شهر چابهار پرداخته شده است، پژوهش حاضر با استفاده از شاخصهای تراکم جمعیت، شبکه دسترسی، پراکنش کاربری-های مهم و دانهبندی بافت در چارچوب مدل تصمیمگیری چند معیاره VIKOR و ANP FUZZY با هدف سطحبندی و اولویتبندی نواحی چهارگانه شهر چابهار با توجه به شاخصهای فوق انجام گردیده است.
بر اساس محاسبه میانگین Q در 4 ناحیه از شهر چابهار برابر با 0/575 به دست آمد که بیانگر پایین بودن میزان آسیبپذیری نواحی شهر چابهار از حد متوسط میباشد. بر اساس یافتههای پژوهش؛ ناحیه یک که در قسمت شمال غربی شهر واقع شده است از شرایط مطلوب به لحاظ شاخصهای پدافند غیرعامل برخوردار میباشد؛ زیرا شبکه ارتباطی عریض و نسبتاً مناسب، تراکم جمعیت و پراکندگی کاربریها و سازگاری کاربریها در این نقطه از شهر شرایط مناسبی دارد. ناحیه چهار که در قسمت شرق واقع شده است، داری شرایط نسبتاً نامطلوب میباشد. در این بین، ناحیه سه و ناحیه دو به دلیل تراکم جمعیتی و ساختمانی و تمرکز کاربریهای مهم از شرایط نامطلوبی برخوردار میباشند.
واژههای کلیدی: سطح بندی، پدافند غیرعامل، ANP FUZZY، VIKOR، شهر چابهار
مقدمه
وجود محیطی ایمن برای زندگی در کنار سایر نیازهای فیزیولوژیک انسان نظیر تغذیه، سرپناه و بهداشت از نیازهای اصلی انسان است به گونهای که احساس ناامنی از محیط و نگرانیهای ناشی از آن سایر فعالیتهای وی را تحتالشعاع قرار داده و اگر استمرار یابد نوعی اختلال در فعالیتهای انسانی را سبب میگردد مخاطره چه به صورت طبیعی - سیل، رانش، گردباد، زلزله و.. - و چه به صورت انسانی - جنگ، انفجار، اختلال اقتصادی و اجتماعی و ... - به معنی پتانسیلی برای علت، خسارت محسوب میشود.
برای برنامهریزی پدافند شهری با روش نوین، نخست باید تهدیدات شناخته شوند. در این زمینه عواملی که شهر را تهدید میکنند شامل: -1 عوامل طبیعی - سیل، زلزله،گردباد، آتش سوزی، توفان و... - دشمن که به وسیله جنگافزارهای خود به شهر آسیب میرساند. ستون پنجم میباشد شهرها محل تجمع نیروی انسانی بوده و بیشتر مراکز تصمیمگیری سیاسی، اداری و نظامی، سرمایههای مالی و معنوی در شهرها مستقر میباشد و به واسطه برخورداری از امکانات و خدمات رفاهی، معیشتی و همچنین حلقه ارتباطی و کانون انسجام منطقهای نقش پشتیبانی و بسیار مؤثری در هدایت و اداره جنگ و مدیریت عملیات پدافندی برعهده دارند.
براین اساس اجرای اصول پدافندغیرعامل به منظور حفاظت از شهرها؛ سبب استمرار فعالیتهای زیربنایی، تأمین نیازهای حیاتی، تداوم خدمات رسانی عمومی و تسهیل اداره کشور در شرایط تهدید و بحران تجاوز خارجی و حفظ بنیه دفاعی به رغم حملات خصمانه و مخرب دشمن و کاستن از آسیبپذیری مستحدثات و تجهیزات حیاتی و حساس کشور میشود. در این راستا برنامهریزی انسانی و کالبدی برای دستیابی به هماهنگی فضایی بهینه از فعالیتهای متفاوت انسانی برای افزایش کیفیت زندگی و کاهش میزان خطرامری ضروری میباشد.
به گونهای که استفاده از رهنمودهای قانونی اثربخش در زمینه اصلاح کاربری اراضی، مکانیابی مناسب کاربریها، کنترل توسعه و ارائه تسهیلات و خدمات عمومی تا حد زیادی از میزان خسارات در زمان بحران و بعد از رخداد بحران میکاهد شهر چابهار بهعنوان یک مبدأ - برای ترانزیت کالا و واردات - و یا بهعنوان مقصد - برای ترانزیت کالا، نفت، گاز و صادرات - تعریف میشود شهری است که بهعنوان قطب تأسیسات و تجهیزات حساس و مهم قسمت جنوب استان سیستان و بلوچستان مطرح است که جهت حفظ و نگهداری از این تأسیسات باید اصول و مبانی پدافند غیرعامل را جدی بگیریم. پژوهش حاضر درصدد مشخص کردن میزان آسیبپذیری نواحی شهر چابهار به منظور برنامهریزی برای اجرای هدفمند اصول پدافند غیرعامل در سطح شهر میباشد.
مبانی نظری
دفاع:1عبارت است از مجموعه امکانات بالقوه و بالفعل نیروهای انسانی آموزش دیده و ابزارهای نظامی که در قالب نیروهای زمینی، هوایی و دریایی سازماندهی میشود دفاع غیرعامل: هر اقدام غیرمسلحانهای که موجب کاهش آسیبپذیری نیروی انسانی، ساختمانها، تأسیسات، تجهیزات، اسناد و شریانهای کشور و یا مناطق مسکونی و شهری در مقابل عملیات نظامی و مخرب دشمن و یا مخاطرات محیطی و مصنوع گردد، پدافند غیرعامل خوانده میشود.
اصول پدافند غیرعامل: استتار، اختفاء و فریب انتخاب عرصههای ایمن در جغرافیای کشور، تعیین مقیاس بهینه استقرار جمعیت و فعالیت در فضا، مدیریت بحران دفاعی در صحنهها، پراکندگی در توزیع عملکردها، متناسب با تهدیدات و جغرافیا، انتخاب مقیاس بهینه از پراکندگی و توجیه اقتصادی پروژه، مکانیابی و استقرار عملکردها، مقاومسازی و پایداری استحکامات و ایمنسازی سازههای حیاتی، ایجاد سازههای دو منظوره و چندمنظوره و... است.
آسیبپذیری شهری: میزانی از تفاوتهای ظرفیتی جوامع شهری برای مقابله با آثار مخاطرات طبیعی بر اساس موقعیت آنها در جهان مادی - ساختار فضایی شهر - و ویژگیهای اجتماعی آن جوامع - ساختار اجتماعی شهر - را آسیبپذیری شهری گویند آسیب پذیری بافت شهری: بافت هر شهر یا شکل، اندازه و چگونگی ترکیب کوچکترین اجزای تشکیلدهنده شهر در میزان مقاومت شهر در برابر تهاجم نظامی و دیگر بلایا مؤثر خواهد بود. بافت منظم و نامنظم بسته به نوع تهدید، از آسیب پذیری متفاوتی برخوردارند. به هر حال واکنش هر نوع بافت شهری در هنگام وقوع حوادث مختلف شهری در قابلیتهای گریز و پناهگیری ساکنان، در امکانات امدادرسانی، در چگونگی پاکسازی و حتی اسکان موقت دخالت مستقیم دارد.
پدافند غیرعامل و امنیت شهری: رسیدن به امنیت را میتوان با استقرار و ساخت فضاهای قابل دفاع و به کارگیری اصول پدافند غیرعامل میسر ساخت مقوله احساس امنیت اگرچه متأثر از شرایط و وضعیت امنیت در یک شهر است؛ اما دارای اهمیتی قابل توجهتر است ضرورت پرداختن به موضوع امنیت شهری از آنجایی مهم مینماید که وابستگی متقابل میان امنیت و توسعه اجتنابناپذیر است با توجه به ماهیت و چند بعدی بودن مقوله امنیت شهری، میتوان گفت که مدیریت امنیت شهری بر اساس توسعه پایدار شهری مدیریتی جامع، واحد و همه جانبهنگر و فراتر از وضعیت موجود را میطلبد.
اهداف دفاع غیر عامل
الف - قبل از بحران: در برنامهریزی شهری تمام تدابیری که موجب کاهش قابلیت و توانایی سامانههای شناسایی، هدفیابی و دقت هدفگیری از ناحیه دشمن و نیز افزایش آستانه مقاومت مردمی و قوای مدیریتی، مکانگزینی مناسب کاربریهای مختلف و رعایت اصل پراکنش مراکز حیاتی و حساس و نیز پخشایش سطحی جمعیت و یا به تعبیری مدیریت ریسک را شامل میگردد. این مرحله مهمترین راهبرد در دفاع غیرعامل است.
ب - حین بحران: اطلاعرسانی سریع، فراهمسازی پناهگاهای اضطراری، توسعه امنیت روانی و... از اهداف این مرحله است. ج - بعد از بحران: امدادرسانی سریع، تأمین و شناسایی فضاهای باز برای اسکان موقت، توسعه پناهگاهای طبیعی و برنامهریزی برای تأمین سریع نیازهای اولیه بهداشتی، درمانی، غذایی و سکونت در کوتاهترین زمان از وقوع بحران و یا به تعبیری مدیریت بحران را شامل میشود.
