بخشی از مقاله
چکیده
امنیت در مفهوم ذهنی و عینی خود، بدیهی ترین نیاز جامعه انسانی و در عین حال کالاي گران قیمتی است که عرضه فراگیر، سخاوتمندانه و بی منت آن از سوي دولت و ساختار سیاسی، انتظار حداقلی شهروندان در هر زمان و مکان است. پاسخ مقتضی به این تقاضا، نیازمند آمادگی ذهنی و برنامه ریزي متولیان امنیت با توجه به امکانات و ابزارهاي در اختیار و با توجه به میزان اثر بخشی و تحلیل هزینه - فایده اقدامات، در راستاي ایجاد و تضمین امنیت است.
در کنار جریان عمومی ایجاد و حفظ امنیت که مؤلفه هاي خاص خود را دارد، شهرهاي ساحلی نیازمند برنامه ریزي هاي مستقل و ویژه است. علت این امر، ویژگی هاي سیاسی، اجتماعی، اقتصادي و طبیعی شهرهاي ساحلی است. در شهرهاي ساحلی، جریان عمومی زندگی به صورت مداوم با میهمانان ناخوانده و شرایط جدیدي مواجه است که به دلیل تأثیر گذاري شدید بر فرهنگ، اقتصاد و محیط طبیعی، مدیریت آنها مستلزم آگاهی، شناخت و برنامه ریزي است.
با اذعان به جایگاه آموزش هاي مذهبی و تربیتی که در سالم سازي محیط و تربیت افراد صالح نقش غیر قابل انکاري دارد، به دلیل شرایط متغیر شهرهاي ساحلی و به ویژه جابجایی شدید جمعیتی در برخی از فصل هاي سال، به نظر می رسد راهبردهاي پیشگیري موقعیت مدار یا پیشگیري وضعی از جرم، به پایدار سازي امنیت و مصون سازي آماج یا سیبل هایی که در شهرهاي ساحلی در معرض تهاجم و تخریب بیشتري هستند، کمک مؤثري می نماید. این مطالعه برخی از این راهبردها را در پایدار سازي امنیت در شهرهاي ساحلی به ویژه در سواحل شمالی کشور مورد بررسی قرار می دهد.
.1 مقدمه:
امنیت در مفهوم ذهنی و عینی خود، بدیهی ترین نیاز جامعه انسانی و در عین حال کالاي گران قیمتی است که عرضه فراگیر، سخاوتمندانه و بی منت آن از سوي دولت و ساختار سیاسی، انتظار حداقلی شهروندان در هر زمان و مکان است. پاسخ مقتضی به این تقاضا، نیازمند آمادگی ذهنی و برنامه ریزي متولیان امنیت، با توجه به امکانات و ابزارهاي در اختیار و با ملاحظه میزان اثر بخشی و تحلیل هزینه - فایده اقدامات، در راستاي ایجاد و تضمین امنیت است.
با این وجود، وقتی می توان در جامعه اي از امنیت صحبت کرد که امنیت روانی وجود داشته باشد. امنیت روانی نیز خود ناشی از احساس امنیت است و در ارتباط با بهداشت روانی است. ارتباط امنیت با بهداشت روانی بدین صورت است که وجود امنیت موجب آرامش و آسودگی است. شخص با وجود امنیت، احساس راحتی کرده و براي اهداف قابل پیش بینی زندگی خود برنامه ریزي می کند؛ در حالی که همین شخص در حالت ناامنی، قدرت برنامه ریزي و پیش بینی امور زندگی را ندارد و همه ي توان و انرژي او صرف مبارزه با پیامدهاي نا امنی می شود.
- شاکري نیا، - 352 :1381 متخصصان براي فشارهاي روانی طبقه بندي هاي مختلفی بدست داده اند که در آن ها، فشارهاي محیطی به عنوان یکی از انواع فشارها در نظر گرفته شده است. فشارهاي محیطی، از مسایل به ظاهر جزئی مانند آلودگی صوتی، ترافیک، رانندگی هاي خطرناك و نابسامان بودن محیط زندگی شروع و به ترس از بزه دیده واقع شدن در اثر سرقت، خیانت در امانت، کلاهبرداري، قتل و تجاوز و سایر نا امنی ها ادامه می یابد.
هر چه تهدیدات و یا ترس ها و اضطراب هاي محیطی بیشتر باشند، فشار روانی بیشتر و احساس عدم امنیت گسترده تر است. - همان - با توجه به واقعیت جرم و بزهکاري به عنوان پدیده گریز ناپذیر جامعه انسانی، و اثبات ناکارآمدي عملکرد واکنشی دستگاه عدالت کیفري براي حفظ و تضمین امنیت، دانش پیشگیري از جرم عهده دار تبیین و پیگیري فرایندهایی است که از طرفی با تربیت و آموزش انسان به دنبال کاهش یا مهار وسوسه هاي مجرمانه است، - پیشگیري اجتماعی از جرم - Social crime prevention / و از طرف دیگر با تنظیم ساز و کارهایی براي محافظت از آماج در معرض خطر، در مقام حفاظت از اموال، اشخاص، محیط و سایر ارزش هایی است که به عنوان سیبل هاي در معرض خطر یا بزه دیده بالقوه نیاز به مراقبت دارند.
- پیشگیري وضعی/ موقعیت مدار - Situational crime prevention / با توجه به این رسالت و هدف جرم شناسی پیشگیرانه، - preventive Criminology - ریموند گسن جرم شناس فرانسوي پیشگیري از جرم را شامل مجموعه تدابیر سیاست جنایی - به جز تدابیر کیفري - می داند که نتیجه آنها کاهش امکان وقوع انحراف و بزهکاري از طریق غیر ممکن کردن، دشوارتر کردن یا کاهش احتمال وقوع جرم است.
- مجموعه مقالات پیشگیري از جرم، 18 :1382؛ نجفی ابرندآبادي، :1387 - 1237 نویسندگان لایحه پیشگیري از وقوع جرم در جمهوري اسلامی ایران نیز در ماده یک در بیان مفهوم واژه پیشگیري آورده اند: »پیشگیري از وقوع جرم عبارت است از پیش بینی، شناسایی، و ارزیابی وقوع جرم و اتخاذ تدابیر و اقدام هاي لازم براي جلوگیري از وقوع آن....« براي مقابله با ناامنی هاي محیطی، برخی راهکارها توسط خود شخص قابل اجرا است. به عنوان مثال، با انتخاب محلی براي سکونت که افراد با رعایت اخلاق اجتماعی، رعایت نظافت و بهداشت محیط را می کنند، یا عدم استفاده از پول نقد براي خرید، استفاده از دزدگیر، قفل مطمئن، نگهبان و... می توان برخی از نا امنی ها یا ترس ها را کاهش داد.
ولی این شیوه ها در مقابل مجرمین حرفه اي و خطرناك و در خصوص برخی ناامنی ها جوابگو نیست. در این هنگام، برقراري امنیت، به نیرویی سازمان یافته و منظم که وظیفه ذاتی آن حفظ امنیت و مبارزه با اخلالگران در نظم و امنیت باشد نیازمند است. سازمان پلیس یا نظمیه به صورت سنتی عهده دار این وظیفه بوده تا با تکیه بر قدرت قانونی و قهرآمیز و به عنوان بازوي قدرتمند دستگاه عدالت کیفري، عهده دار مبارزه با ناامنی باشد.
با توجه به تحول در مفهوم و راهبردهاي پیشگیري از جرم و توجه روزافزون به مشارکت جامعه در امر پیشگیري از بزهکاري، سازمان هاي مردم نهاد یا مؤسساتی که به صورت تخصصی در امر پیشگیري از جرم فعالیت می کنند به عرصه آمدند که عرضه کننده امنیت خصوصی هستند. - نجفی ابرندآبادي، 1037 :1387 ؛ کوسن، - 40 :1379 بدین سان پیشگیري از جرم به عنوان ضرورتی ملی نیازمند مشارکت همه ي اجزاي جامعه است.
در فرهنگ دینی و آموزه هاي اسلامی که تربیت درونی و دوري از گناه و انحراف اخلاقی و اجتماعی و رعایت حقوق هم نوعان، در درجه اول اهمیت قرار داشته1 و ایمان و عمل صالح باعث فلاح و رستگاري انسان و جامعه دانسته شده است،2 دکترین پیشگیري از جرم به مفهوم خاص،1 از طریق توجه به تربیت و انجام رفتارهایی که اثر وضعی آن اجتناب از آلودگی و ارتکاب امور ناشایست - منکر - است به نحو شایسته اي مورد توجه قرار گرفته است.2 هم چنین آموزه هاي اسلامی از پیش بینی نهادها یا انجام اقداماتی که موقعیت مدار و در راستاي کاهش فرصت هاي مجرمانه و حمایت از آماج هاي آسیب پذیر و در معرض خطر است، غافل نیست.
بر این اساس، تدبیرهاي پیشگیرانه اجتماعی یا تکنیک هاي موقعیت مدار، ابزارهایی در اختیار سیاست جنایی است که با توجه به ظرفیت و آمادگی جامعه، هدف و ضرورت هاي محیط، مورد بهره برداري مناسب قرار گیرند. حفظ و تضمین امنیت در شهرهاي ساحلی، در کنار جریان عمومی امنیت که مؤلفه هاي خاص خود را دارد، نیازمند برنامه ریزي هاي مستقل و ویژه است. علت این امر، ویژگی هاي سیاسی، اجتماعی، اقتصادي و طبیعی شهرهاي ساحلی است.
در شهرهاي ساحلی، جریان عمومی زندگی به صورت مداوم با میهمانان ناخوانده و شرایط جدیدي مواجه است که به دلیل تأثیر گذاري شدید بر فرهنگ، اقتصاد و محیط طبیعی، مدیریت آنها مستلزم آگاهی، شناخت و برنامه ریزي است. با اذعان به جایگاه آموزش هاي مذهبی و تربیتی که در سالم سازي محیط و تربیت افراد صالح نقش غیر قابل انکاري دارد، به دلیل شرایط متغیر شهرهاي ساحلی و به ویژه جابجایی شدید جمعیتی در برخی از فصل هاي سال، به نظر می رسد راهبردهاي پیشگیري موقعیت مدار یا پیشگیري وضعی از جرم، به پایدار سازي امنیت و مصون سازي آماج یا سیبل هایی که در این شهرها در معرض تهاجم و تخریب بیشتري هستند، کمک مؤثري می نماید.
نوشتار حاضر به روش اسنادي و از طریق مطالعه تحلیلی توصیفی و با تکیه بر اطلاعات جمع آوري شده در زمینه طرح هاي صورت گرفته یا در حال اجرا به منظور تأمین امنیت در استان گیلان، از ادارات مختلف از جمله : نیروي انتظامی، جهاد و کشاورزي، منابع طبیعی، جنگل داري و آبخیزداري و محیط زیست، در صدد است تا ضمن بررسی مفهوم و پیشینه پیشگیري وضعی یا موقعیت مدار، برخی از راهبردهاي این گونه پیشگیري از جرم در ایجاد و پایدار سازي امنیت در شهرهاي ساحلی به ویژه در سواحل شمالی کشور را مورد بررسی قرار دهد.
2. مفهوم و پیشینه پیشگیري موقعیت مدار - وضعی - »مال
خودت را درست نگه دار همسایه ات را دزد نکن.« این ضرب المثل آشناي فارسی داراي یک مبناي علمی است، بر این اساس که نگه داري درست مال می تواند یکی از راه هاي مبارزه با سرقت باشد. با توسعه در مصداق این ضرب المثل می توان جریان آن را در مورد هر ارزش دیگري هم مطرح کرد و یکی از راه هاي مؤثر براي پیشگیري از بسیاري جرایم را مراقبت و حفاظت از آماجی دانست که با توجه به شرایط و اوضاع و احوال خاص در معرض تهدید قرار دارد.
به بیان دیگر، در مثلث تکوین جرم، در کنار شخص بزهکار و بزه دیده، ضلع سومی به نام وضعیت یا موقعیت وجود دارد که داراي نقش و جایگاه غیر قابل انکاري است. با توجه به این که اقدامات اصلاحی و تربیتی ممکن است در مواردي به مهار عوامل جرم زا توفیق نیابند و یا نسبت به برخی مجرمان مؤثر نباشند، پذیرش این امر گریز ناپذیر است که پیشگیري اجتماعی و فردمدار به تنهایی کفایت پیشگیري از بزهکاري را نمی کند و در کنار آن باید تدابیر پیشگیرانه اي به کار گرفت که با فرض وجود بزهکاران تحریک شده و بزه دیدگان بالقوه، موقعیت یا فرصت تقارن زمانی و مکانی میان بزهکاران و آماج جرم به وجود نیاید. - محمد نسل، - 62 :1387
