بخشی از مقاله
چکیده
امنیت پیش زمینه یک اجتماع سالم و احساس امنیت بستر ساز توسعه جوامع انسانی است و سعادت یک اجتماع در گرو حفظ و بقاء امنیت و احساس ناشی از آن است. مفهوم احساس امنیت شهروندان به عنوان عنصر کلیدي در دستیابی به اهدف پیش بینی شده از اهمیت بسزایی برخوردار است. این مقاله به بررسی و تحلیل فضایی رابطه احساس امنیت و توسعه شهرهاي مرزي استان آذربایجان غربی می پردازد. روش تحقیق پژوهش پیمایشی است که از روش هاي آمار توصیفی (توزیع فراوانی، میانگین، ...) و استنباطی (تحلیل رگرسیون چند متغیره، واریانس یک طرفه، همبستگی پیرسون) جهت تجزیه و تحلیل استفاده شده است. نتایج مطالعات نشان می دهد. رابطه بین احساس امنیت و جنسیت معنادار می باشد و همچنین نوع شغل افراد در میزان احساس امنیت آنها تاثیرگذار است که آزمون هاي آماري نیز این را اثبات می کند. همبستگی میان متغیرهاي اصلی تحقیق، بین سه شاخص توسعه اقتصادي، اجتماعی و کالبدي و احساس امنیت نیز رابطه معنی داري وجود دارد. مدل رگرسیونی احساس امنیت نشان دهنده این است که میزان واقعی تغییرات متغیر وابسته توسط متغیرهاي باقی مانده در مدل نهایی (توسعه) می باشد 0/39 است. بنابراین در این مطالعه 39 درصد از تغییرات متغیر احساس امنیت توسط عامل هاي توسعه تبیین می شود. در نتیجه بین احساس امنیت و توسعه اقتصادي، اجتماعی و کالبدي رابطه معناداري وجود دارد.
بنابراین با برنامه ریزي در زمینه هاي مختلف اقتصادي، اجتماعی و همچنین تامین شرایط لازم براي برطرف کردن زمینه هاي ذهنی و عینی عدم احساس امنیت در شهرهاي مرزي ربط، بازرگان و گردکشانه جهت تشویق و جذب سرمایه گذاران داخلی و خارجی و ایجاد زیرساخت هاي لازم عمران و خدمات شهري و تقویت بنیان هاي اقتصادي شهرهاي سرو، اشنویه و پلدشت می توان در زمینه هاي اقتصادي، اجتماعی و کالبدي به توسعه پایدار همراه با احساس امنیت دست یافت.
واژگان کلیدي: تحلیل فضایی، احساس امنیت، توسعه، شهرهاي مرزي، آذربایجان غربی.
مقدمه
یکی از مفاهیم با اهمیت، پیچیده و جدید در دنیاي امروز و در بسیاري از مباحث سیاسی، اجتماعی و اقتصادي موضوع و مفهوم امنیت است (اخوان کاظمی، .(12 :1386 امنیت از نیازها و ضرورت هاي پایه اي فرد و جامعه تلقی می شود که فقدان و یا اختلال در آن، پیامدها و بازتاب هاي نگران کننده و خطرناکی به دنبال دارد (ترابی و گودرزي، .(32 :1383 مفهوم احساس امنیت یکی از شاخصه هاي کیفیت زندگی در شهرهاست و آسیب هاي اجتماعی از مهمترین پیامدهاي مختلف امنیت به شمار می روند(رجبی پور، .(22 :1384 به طوري که، انسان مدنی براي زندگی در جمع و دستیابی به مراتب بالاي
٣٩١
ھما ش م ی ی زی و ا ؛ چا ش و ر یا
30 و 31 فروردین - 1391 دانشگاه سیستان و بلوچستان
National Congress on Border Cities and Security; Challenges and Strategies – CBCS 2012
رشد نیازمند امنیت و آرامش خاطري است که با رشد و نمو جرائم و انحرافات اجتماعی زمینه هاي ناامنی و شکل گیري کجروي در سطح جامعه بیشترین دلهره را ایجاد می کند (بیات، .(39 :1388 از این رو، احساس امنیت براي آحاد جامعه از بسیاري از موضوعات دیگري که ممکن است مهم تلقی شود، ضروري تر است. بنابراین یکی از مولفه هایی که امنیت را ارتقا می بخشد و جامعه را سالم، آرام و مطلوب می سازد توسعه همه جانبه فضاهاي شهري است(راموز، .(88 :1383 فضاهاي شهري به عنوان بستر زندگی و فعالیت شهروندان باید بتوانند با توجه به شباهت ها و تفاوت هاي میان افراد و گروههاي سنی و اجتماعی، جنسی، محیطی امن، سالم و پایدار و جذاب را براي همه افراد فراهم کند و به نیاز تمامی اقشار اجتماعی پاسخ مناسب بدهند و پاسخگوي حداقل نیازها باشند (شریعتی، .(10 :1384 با نگاهی به رشد و گسترش روند شهرنشینی، می توان دریافت که شهرنشینی داراي پیامدها و تبعات گوناگونی براي ساکنان آن است که در این میان امنیت و احساس امنیت، داراي نقش اساسی در رضایت مندي شهروندي و مطلوبیت زندگی در قالب توسعه پایدار انسانی به شمار می آیند.
بدیهی است که بدون ایجاد امنیت، نمی توان انتظار کارایی ساختار شهري به مثابه سیستمی از اجزا و عناصر براي سکنی گزینی شهروندي و زندگی همراه با رفاه و کرامت انسانی را داشت. در این میان بین امنیت واقعی و احساس امنیت ساکنان که از ادراك ذهنی نسبت به فاکتورهاي امنیت بخش حاصل می شود تفاوت زیادي وجود دارد(نمامیان و جلالی ، .(42 :1385
بنابراین در عین حال نمی توان انتظار داشت بدون ارتقاي موثر و کارآمد مولفه هاي امنیت شهري، بتوان در بهبود کیفیت زندگی، افزایش رضایت مندي شهروندي و تحقق توسعه پایدار شهري را فراهم کرد. این مقاله می کوشد با بررسی وضعیت امنیت در شهرهاي مرزي، رابطه احساس امنیت و توسعه شهرهاي مرزي استان آذربایجان غربی را در ارتباط با سوالات زیرمورد مطالعه قرار دهد:
-1 احساس امینت تا چه میزان در توسعه شهرهاي مرزي استان آذربایجان غربی نقش دارد؟
اهداف
-1 بررسی ویژگی هاي محیطی، جمعیتی و اقتصادي و.. شهرهاي مرزي استان آذربایجان غربی
-2 بررسی رابطه بین احساس امینت و توسعه شهرهاي مرزي استان آذربایجان غربی
-3 ارائه راهبردها افزایش احساس امینت و توسعه شهرهاي مرزي استان آذربایجان غربی
مبانی نظري تحقیق
امنیت داراي معانی آرامش و آسایش و ایمنی است (عمید، .(138 : 1345 که یکی از رویکردهاي جدید در شهرسازي را با عنوان شهري ایمن شکل می دهد. امنیت نوعی احساس آرامش و آسایش درونی قلمداد می شود که از مولفه هاي فعال محیط حاصل می شود و پس از ادراك ذهنی گونه اي احساس در امان بودن را به وجود می آورد. احساس امنیت نیز از قراگیري انسان در شرایط محیطی به مثابه نوعی ادارك روانی حاصل می شود که از یک ساختار شهري و فرهنگی خاص، با ساختار فرهنگی و اجتماعی دیگر متمایز می شود.. بر این اساس شکل گیري احساس امنیت از لحاظ روان شناختی، وابسته به شرایط محیط شهري، کنش ها و حوادث آن از یک سو و از سویی دیگر نوع برداشت و سطوح ادراکی در آن ساختار فرهنگی است و همین دو اصل آن را از شهري به شهر دیگر تفاوت می کند. نیازهاي ایمنی بعد از نیازهاي زیستی مهم ترین نیازهاي انسانی به شمار می آیند (Maslow, 1954: 123) که از لحاظ روان شناختی بیانگر نیاز انسان به آرامش درونی و آسایش روانی و پرهیز از آشفتگی و بی نظمی ساختاري حاکم بر جامعه است(استوتزل، (1364 بی نظمی ساختار اجتماعی نیز می تواند از گسترش ناامنی به وجود آید (Bachelar, 1970: 92) که به خشونت اجتماعی یا خرده فرهنگ هاي هنجار ستیزي منتهی می شود. دورکیم عقیده دارد که جرم خیزي و ارتکاب جرایم در ساختار شهري یک پدیده طبیعی و اجتماعی است و ریشه رفتارهاي غیرعادي را در محیط اجتماعی شهر جستجو می کند و لذا علت را در میان کارکرد ساخت هاي اجتماعی می یابد(مساواتی آذر، .(17 :1374 با گسترش روز افزون شهرنشینی و توسعه کلان شهر ها به ویژه در دهههاي اخیر، پدیدههاي
٣٩٢
ھما ش م ی ی زی و ا ؛ چا ش و ر یا
30 و 31 فروردین - 1391 دانشگاه سیستان و بلوچستان
National Congress on Border Cities and Security; Challenges and Strategies – CBCS 2012
چون صنعتی شدن، تراکم جمعیت، فشار ترافیک، از میان رفتن حس همسایگی و کاهش روابط خویشاوندي ، کاهش عواطف اجتماعی، مهاجرت، حاشیه نشینی افزایش یافته وناامنی و آسیب هاي اجتماعی در شهرها را بیشتر مورد توجه قرار داده است
(صالحی مرز بجرانی، .(164 : 1384 با گسترش فیزیکی و اجتماعی شهرها و تبدیل شدن آنها به مراکز ناهمگن جمعیتی، اجتماعی و فرهنگی، میزان ناهنجاري شهري نیز افزایش یافته است. به طوري که محیط اجتماعی و مسکونی افراد و ساختارهاي نامناسب شغلی، ناکامی اجتماعی و فقر اقتصادي زمینه بروز ناامنی شهري را فراهم آورده است (نصیري، : 1382 .(91 در دهه 1970 انجمن رم در گزارشی تحت عنوان چالش هاي جهان مفهوم ناامنی در شهرها را فقر .... کم بها دادن به محیط زیست، بی عدالتی در نهادها، گسیختگی و عدم کنترل در گسترش شهرها، نبود امنیت شغلی، بی توجهی به جوانان، عدم پایبندي به ارزش هاي بنیادي، تورم اختلالات دیگر اقتصادي و پولی تعریف می نماید (با جپایی، » .(26 :1384تونیس« آلمانی با طرح مفاهیم گمانشافت و گزلشافت به تبیین وبررسی مفهوم امنیت اجتماعی در شهرها می پردازد. از نظر او گمانیشافت نشان دهنده اجتماع و گزلشافت نشان دهنده جامعه است. گمانیشافت با پیوند نزدیک، صمیمانه، شخصی، علاقه به رفاه همدیگر مشخص میشود. گزلشافت بر رقابت به نفع شخص، کارآیی، پیشرفت و تخصص استوار است (ترابی و گودرزي،
» .(378 : 1382ماکس وبر« در ارتباط با امنیت اجتماعی درشهرها معتقد است که هر چقدر تعداد افراد وارد شده در کنش متقابل بیشتر شود، شناخت شهروندان از یکدیگر کمتر شده و فرآیند کنترل اجتماعی غیر رسمی و مردمی هر چه بیشتر تضعیف می گردد و راه براي کجروي و بی نظمی و از بین رفتن امنیت هموار می گردد (شیخاوندي، » .(391 : 1373جورج زیمل« معتقد است با افزایش تراکم جمعیت در شهرها، شدت کنترل اجتماعی کاهش می یابد در نتیجه احساس تنهایی و گمنامی شهروند بیشتر شده و فردیت آنها مورد تهدید واقع می گردد (ریترز، » (156 :1373مرتن« تعارض ساختاري در شهر را باعث افزایش بی نظمی وناامنی می داند (رفیع پور، ».(239 :1378ساترلند« معتقد است هر چه شهروند با تعداد بیشتر و متفاوت تري در کنش متقابل باشد احتمال بی نظمی وناامنی افزایش می یابد (گیدنز، .(142 : 1373 به هر حال توسعه شهرها متناسب با فن آوري و تکنولوژي پیچیدگی روابط اجتماعی و گمنامی و ناامنی را در شهر بوجود می آورد. بنابراین بررسی و ریشه یابی علل و عوامل موثر بر ناامنی و احساس امنیت شهروندان می تواند برنامه ریزان و مدیران شهري را در رسیدن به امنیت و فراهم ساختن آسایش و رفاه شهروندان یاري رساند.
