بخشی از مقاله
چکیده
در پژوهش حاضر به بررسی بافت پیرامون حرم مطهر امام رضا - ع - قطاع پرداخته شده است، باتوجه به اینکه بافت این منطقه دارای نقش هویتی، تاریخی، مذهبی می باشد، در صورت عدم توجه به احیا و ساماندهی این بافت با کاهش جذب توریسم وکاهش رونق اقتصادی روبروخواهیم بود. در این پژوهش تلاش نمودیم که با یک برنامه ریزی استراتژیک و کارامد در توسعه شهری وگردشگری این منطقه گام برداشته و در نهایت با ارائه راهبردهایی جهت بازآفرینی فرهنگی و راهکارهایی متناسب جهت ارتقاء کیفیت بافت، حفظ عناصر باارزش، اتصال آنها به یکدیگر و در نهایت ارتقاء تعاملات اجتماعی زمینه مطلوبی را فراهم نموده شود. روش تحقیق به صورت کاربردی بوده و به لحاظ روش شناسی از نوع توصیفی و تحلیلی میباشد.
روش گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای، میدانی و پیمایشی است که براساس مشاهدات میدانی در قالب پرسشنامه از جامعه آماری شهروندان ساکن منطقه 100 - نفر - بدست آمده است. برای تجزیه و تحلیل دادهها ، از مدل سوات و ماتریس برنامهریزی QSPM استفاده گردیده است. بر این اساس، باید با توجه به ارزیابی های انجام شده در این تحقیق، بافت پیرامون حرم در ناحیه تدافعی واقع شده که باید زمینه مناسبی برای رفع نقاط ضعف و ممانعت از اثرات تهدید ها در بافت به وجود آورد که مشکلات ناشی از به وجود آمدن طرح مصوب کاسته شود.
واژگان کلیدی : توسعه شهری، گردشگری، باز آفرینی فرهنگی
مقدمه
کلانشهر مشهد به مانند سایرکلانشهرهای ایران با گستره رو به رشدی از بافت در بخش مرکزی رو به روست. بافت تاریخی شهر مشهد نیز دارای عناصر ارزشمندی می باشد که با توجه به فشار های گسترش شهر، غفلت از بافت تاریخی و نگاه موزهای به فضاها و عناصر تاریخی، سبب ایجاد بناهای تاریخی به صورت مستقل و قطع ارتباط آن ها با زندگی مردم و شهرگشته و موجب کاهش تعاملات فرهنگی مردم در بافت تاریخی شده است.
مرمت و نوسازی و احیا فضاهای تاریخی جهت بازگرداندن این فضاها به چرخه زندگی با رویکرد توریسم محوری در شهر میتواند از جمله جالبترین جاذبههای شهری قرار گیرد و گردشگران را به سوی خود جذب کنند. نمونه مورد مطالعه در این پژوهش منطقه ثامن مشهد میباشد که از گذشتههای دور تاکنون مورد توجه زائران و مجاوران این منطقه بوده و مرکز ثقل فعالیتهای مذهبی و تجاری محسوب میشده است.
اگر چه اکنون نیز این بافت مرکزی میتواند به ایفای نقش تاریخی-مذهبی خود بپردازد، اما متاسفانه در شرایط حاضر به دلیل تاخیر زمانی در اجرای - طرح بهسازی و نوسازی پیرامون حرم مطهر - مصوب 1379 و به دلیل وضعیت نابسمان کالبدی، فرسودگی بیش از حد ساختمانهای قدیمی، تداخل گذرهای پیاده و سواره، حجم بالای ترافیک، فقدان خدمات مناسب و کافی به تدریج توان تامین خواستههای زائرین و ساکنین در این محدوده کاهش یافته و در نتیجه موجب شده که تعداد زیادی از آنها برای یافتن نیازهای متنوع خود به مناطق دیگر شهر هدایت شوند.
هدف این پژوهش عبارت است از اینکه با یک برنامهریزی راهبردی، در جهت ایجاد توسعه شهری و حفاظت از بافت تاریخی منطقه ثامن گام برداشته شود و راهکارهایی برای بهرهگیری از ایدههای بازآفرینی فرهنگی در جهت ارتقا تعاملات اجتماعی این منطقه از شهر مشهد ارائه گردد. بر این اساس و با توجه به هدف مورد نظر، پرسش های پژوهش به صورت زیر تدوین ارائه میگردد:در چارچوب برنامهریزی راهبردی توسعه شهری با تاکید بر گردشگری و با رویکرد بازآفرینی فرهنگمدار، مهمترین نقاط ضعف و قوت قطاع 2 منطقه ثامن شهر مشهد کدامند؟در همین چارچوب، مهمترین فرصتها و تهدیدهای منطقه ثامن شهر مشهد کدامند؟ بر اساس وضعیت عوامل داخلی و خارجی، راهبردهای مناسب توسعه قطاع 2 منطقه ثامن شهر مشهد کدامند؟
به دلیل اجرایی نشدن طرح مصوب سال 1379 - طرح نوسازی و بهسازی بافت پیرامون حرم مطهر - ، این منطقه با مشکلات عدیدهای روبرو شده که به کلیه ساختارهای اجتماعی ، اقتصادی ،کالبدی عملکردی ضربه زیادی وارد نموده است. باتوجه به اینکه بافت این منطقه دارای نقش هویتی، تاریخی، مذهبی می باشد. در صورت عدم توجه به احیا و ساماندهی این بافت با کاهش جذب توریسم، کاهش امنیت اجتماعی، جابه جایی جمعیت ساکن و همچنین کاهش رونق اقتصادی روبرو خواهیم بود.
پیشینه تحقیق
صفدری و همکاران در مقاله خود با عنوان - بازآفرینی فرهنگ مبنا زمینهساز ارتقاء تعاملات فرهنگی - نمونه موردی: بافت تاریخی شهر مشهد - به بررسی بافت تاریخی مشهد، پتانسیل ها و جاذبه ها می پردازد و نتایج پژوهش حاکی از آن است که حفاظت از بافت تاریخی با بهره گیری از ایده های بازآفرینی فرهنگ مبنا جهت ارتقاء تعاملات اجتماعی، با ارائه راهبردهایی برای بافت تاریخی شهر مشهد امکان پذیر است. همچنین این راهبرد ها باعث ایجاد پیوندی ظریف بین محورها و عناصر تاریخی و کارکردهای مهم کنونی، در گستره شهر و به مدد پیش بینی مشخص در استخوان بندی شهر، استقرار اتفاقی عناصر را در سازمان فضایی و کالبدی شهر منتفی خواهد ساخت و زیرساخت جدیدی را در توسعه شهر مشهد فراهم خواهد کرد.
احمدی و همکاران در پژوهش خود با عنوان - - عوامل تاثیر گذار برحس تعلق در فرآیند باز آفرینی در بافت مسکونی اطراف حرم امام رضا - ع - ، محله نوغان - - به این نتیجه دست یافتند که هویت برخی از محلات ازطراف حرم امام رضا - ع - مانند محله نوغان، به اختلاط ساکنان و زائران از قومیت و فرهنگ های مختلف گره خورده است که این هویت کم نظیر در برنامه های باز افرینی شهری می توان حفظ و تقویت نمود.
براساس نتایج بدست آمده چند پیشنهاد ارائه نموده اند که عبارت است از:حفظ هویت محله ها به واسطه همنشینی زائران و ساکنان است که با عدم تفکیک محل اقامت این دو گونه در طرح تحقق می بابد.درطرح باز افرینی محله به مکانهای بارز محلی و نیز وجود حیاط از نظر ساکنین محله به عنوان شاخص اصلی می باشد توجه شود.در طرح باز آفرینی شهری در محلات توجه ویژه ای در تسهیل به برگزاری روادید محلی از طریق ایجاد فضای مناسب در محله گردد.
مبانی نظری
برنامه ریزی راهبردی فرایند مدیریت گونه و ممتد و مرور و تعدیل سیاست گذاری است ، به دور از محدودیت های رهیافتهای سنتی که یک وضعیت نهایی را برای آینده دور در نظر می گرفتند .برنامه ریزی راهبردی ، فرآیندی است که راههای اصلی واساسی برای رسیدن به هدف را ترسیم می کند و برای ابزار های لازم را برای این ماموریت فراهم می کند.
بافت تاریخی
به عرصه هایی از محدوده قانونی شهر ها اطلاق می شود که به دلیل فرسودگی کالبدی، فیزیکی، عدم برخورداری مناسب از دسترسی سواره، تاسیسات، خدمات و زیر ساخت های شهری آسیب پذیر بوده و از ارزش مکانی، محیطی و اقتصادی نازلی برخوردارند. بافت های تاریخی اکثر شهر ها به مرور زمان و در اثر تحولات جدید، عملکرد گذشته خود را از دست داده و رفته رفته رو به اضمحلال گذارده و امروزه به عنوان بزرگترین معضل در شهر ها مطرح هستند. حتی عملکرد تجاری آنها نیز توانسته افراد تاجر و ثروتمند را که در مراکز فعالیت های تجاری اشتغال دارند، بر خلاف گذشته در خود نگه دارد.
گردشگری
گردشگری به جابجایی موقت مردم به مکانی خارج از محل زندگی و کار معمولیشان اطلاق شده است به طوری که مسافران در مدت اقامت در مقصد، فعالیتهایی انجام میدهند و برای رفع نیازهای آنها تسهیلات ویژهای فراهم میشود.همچنینگردشگری تمام مسافرتهایی که منجر به اقامت حداقل یک شب در مقصد شود، اما مدت زمان دور بودن از منزل نباید بیش ازیک سال متوالی باشد.
