بخشی از مقاله
چکیده
پدیده فقرهمواه یکی از دغدغه های اصلی متفکران ودلسوخته گان بوده است.ادیان ومذاهب ومکاتب فکری هریک به فراخور خودبرای حل مشکل فقرراه هایی فرا روی بشر نهاده اند.اسلام چون دیگر ادیان الهی به این مساله اهمیت بسیار داده وبرریشه کن کردن فقر وتامین رفاه عمومی به عنوان یک هدف اقتصادی تاکید کرده است.دراین مقاله پدیده فقر مورد بررسی قرار گرفته است وبه مسائل زیر پرداخته شده است.-1ماهیت فقر-2اقسام فقر -3درمان فقر .به منظور یافتن راه های مقابله با فقر لازم است عوامل پیدایش آن شناخته شود.
گاه افراد درایجاد فقرخود موثرند وگاه نیز این مشکل ناخواسته برآن ها تحمیل می شود .گروهی از انسان ها چون دانشمندان ورهبران دینی به جهت رسیدن به اهدافی متعالی زندگی فقیرانه را انتخاب می کنند اما گروهی دیگر به جهت وجود ضعف هایی در اندیشه باعمل خویش درفقر خود موثرند عوامل اقتصادی مهم ترین عامل نوع روابط اقتصادی حاکم درجامعه است که عوامل دیگری چون توزیع ناعادلانه ثروت افزایش سطح قیمت ها ونبودن فرصت های شغلی را نیز درپی خواهد داشت.درقسمت بعدی به بیان راه های مقابله با فقراختصاص یافته است.
واژگان کلیدی : فقر , توسعه اقتصادی
مقدمه
از مهمترین معضلاتی که هر جامعه ای را تهدید می کند، مسئله اساسی فقر می باشد، این پدیده شوم بیشتر بر پیکره کشورهای جهان سوم سایه افکنده است. حال برای فقر ستیزی و رفع سلطه این معضل از جامعه باید اول بررسی کنیم که این مسئله چگونه بوجود می آید و چه عواملی موجب پیدایش این معضل می شود؟ اصولاً نظر اسلام در رابطه با فقر چیست؟ و چه راه کارهایی می توان برای پیشگیری از فقر ارائه داد؟اینها پرسشهایی است که در حدّ توان خود سعی در پاسخگویی به آن ها داریم در این مجال ابعاد فقر از دیدگاه اسلام را بررسی می کنیم.
فقر در منظر اهل لغت
لغتشناسان برای فقر معانی بسیار ذکرکردهاند. بخشی از این معانی عبارتاست از: تنگدستی، تهیدستی، پریشانی،فقر در معنای وسیع کلمه عبارت است از عدم وجود امکانات رشد و تکامل مادی و معنوی که اگر جامعه ای چنین باشد فقیر است فقر را از جنبههای مختلف میتوان مورد بررسی و مطالعه قرار داد.آن چهدر این کنکاش موردنظر است، فقر مالی است؛ ولی به سایر جنبههای آن نیزاشارتی خواهیم داشت.
انواع فقر
فقرجسمی،شخصی که نقص عضو دارد، دچار فقر جسمی است؛ بدین ترتیب،معلولان در شمار فقیران جای دارند؛ هر چند از ابعاد دیگر در درجات بالاییاز توانگری باشند. البته چنین فقری اغلب به فقر مالی نیز میانجامد.فقر فرهنگی بیتردید خرد یکی بزرگترین نعمتهای خداوند متعال است. چنان کهحضرت علی - ع - میفرماید: هیچ نعمتی از عقل برتر نیست؛ ولی برخی ازانسانها ازاین نعمت بزرگ بیبهره یا کم بهرهاند. حضرت علی - ع - میفرماید: هیچ فقری مانند نادانی نیست.فقر روحی - ذهنی - گروهی، بهرغم برخورداری از مواهب طبیعی بسیار، همواره خود رانیازمند میپندارند؛ در اندیشهی افزایش دارایی خویش بهسر میبرند و ازمشاهدهی مردم داراتر در حسرت فرو میروند.هیچ فقری چون فقر روحی و هیچ توانگریی چون استغنای روحی نیست.
فقر مالی این نوع فقر، که موضوع اصلی بحث ماست، فقر مالی، فقر اقتصادی، فقرمعیشتی و محرومیت نیز خوانده میشود.فقر یعنی ناتوانی انسان در تأمینحدّ کافی نیازمندیهای بنیادی خود به منظور رسیدن به یک زندگی آبرومند و شایسته به عنوان شرط لازم دررسیدن به سوی کمال.
فقر از نظر اسلام
در نظام اقتصادی اسلام، برخلاف نظام سرمایهداری و مارکسیست، فقر ازکمبود منابع طبیعی یا نهاد مالکیت خصوصی برنمیخیزد.هرگاه این نظامحقّق گردد واز پیدایش عوامل فقر جلوگیری شود، این پدیده بهطورکلّیرخت برمیبندد؛ زیرا براساس نصوص دینی منابعاوّلیه مورد نیاز همهی انسانها در طبیعت وجود دارد؛ چنانکه خداوند میفرماید: و اتیکم من کلّ ما سألتموه و انتعدّوا نعمتاللّه لاتحصوها. هر چه از او خواستید به شما عطا کرد و اگر نعمت خدا را شماره کنید نمیتوانید آن را به شمارش آورید.
انسان ها از نظر صفات روحی، جسمی و فکری متفاوتند بنابراین مقاومت آنها در برابر مشکلات، توان تصمیم گیری، شجاعت، هشیاری و نیرویابتکار آنها با یکدیگر فرق دارد؛ این اختلاف سبب می شود کهحتّی اگرامکاناتاوّلیهی بهرهبرداری از طبیعت یکسان در اختیار همگان قرار گیرد،دست آورد تلاش آنها متفاوت باشد. دین اسلام،که بر فطرت انسان استواراست، به رغم نفی هرگونه اختلاف درآمد ناشی از تبعیض وبی عدالتی ، این تفاوتها را پذیرفته استمتأسّفانه. گروهی چون معلولان امکان بهرهجستن ازطبیعت ندارند یا ره آورد کوشش آنها برای گذران زندگیشان - درحدّمتوسّط جامعه - کافی نیست؛ وگروهی، به سبب حوادث طبیعی چون سیل وزلزله، دارایی یا سرپرست خانواده خود را از دست میدهند.
بنابراین، به رغمهمهی تلاشهای پیشگیرانه فقر در جامعه وجود دارد. اسلام برای مبارزه بااین واقعیت تلخ مالیاتهایی چون خمس و زکات در نظر گرفته و سیستمتأمین اجتماعی مقرر کرده است. برنامههای فقرستیز و نیز نصوصی که درنکوهش فقرآمده، نشان میدهد که این پدیده در نظر اسلام مطلوب نیست.پیامبر اکرم - ص - میفرماید: نزدیک است فقر به کفر بینجامد آن حضرت درجایدیگر فقر و کفر را در یک سطح قرار داده، از هر دو به خداوند پناه برده است.
آثار اجتماعی ,فرهنگی فقر در جامعه اسلامی
آثار اجتماعی فقر یکی از عوامل مهم انحرافات از جمله دزدی وانحرافات جنسی ، به ویژه دربین نوجوانان و جوانان است. فقر بی گمان به وجود آورنده سختی ها وناملایماتی است که اگر نتوان با آن مبارزه کرد خواه ناخواه انسان را به زانو در می آورد. بیشتر محرومیت ها وبرآورده نشدن تمایلات که موجب عدم اطمینان اجتماعی می شود، ناشی از فقر است. نمی توان نادیده گرفت که انواع بیماریهای روحی و جسمی، جهل و خرافات، ریشه در نیازهای مادی وترس از فقر دارد.
آمارها نشان می دهند که 21درصد از افراد بالای 15 سال در کشور ما دچار انواع بیماری های روانی هستند.پژوهش در وضعیت جوانان کشور نیز نشان می دهد که 4 0/3 درصد از جوانان ما دچار مشکلاتی در سلامت روانی خود هستند و40/2 درصد نوجوانان وجوانان از مشکلات خفیفتر در این مساله رنج می برند که می توان یکی از دلایل این مساله را فقروتنگدستی دانست.
آثارفرهنگی فقر از لحاظ فرهنگی آثار شدیدی بر جامعه می گذارد. ضعف عقیدتی یعنی محرمیت های اقتصادی ناشی از فقر، در افرادی که ظرفیت کافی ندارند وازسویی دیگر به سبب فقر از فراگیری تعالیم دینی بی بهره اند، به سست شدن ارکان ایمان می انجامد و ممکن است اعتقادات آنان رابکلی نابودسازد.
