بخشی از مقاله
چکیده:
طراحی پل و پلسازی یکی از مهمترین مولفههای موجود در معماری و شهرسازی میباشد. از طرفی، توسعه پایدار - شهری - به شرط ایجاد عدالت اجتماعی و تضمین کیفیت مناسب زندگی برای همه افراد است. شهر یک نظام توزیعی برابر فضایی نبوده و سیاستهای مداخلهای برای بر هم زدن این نظم طبیعی ضروری است. اقدامات و فعالیتهای مدیریت شهری، در قالب توزیع خدمات و امکانات در شهر، از جمله مداخلاتی است که میتواند به بازتوزیع درآمد و کاهش فاصله میان فقیر و غنی در شهر منجر شود. عدالت از مفاهیمی است که در تاریخ زندگی بشر، کابردهای بسیار داشته، برداشتهای گوناگون از آن شده و چند و چون آن پیوسته مورد توجه اندیشمندان بوده است. اکثر کلانشهرها از جمله تهران با دارا بودن جمعیتی میلیونی از کمبود فضاهای تفریحی و سرگرمی رنج می برند و در این میان، احساس آرامش و سرزندگی به شدت رو به کاهش میباشد. از اینرو، با کاهش تعاملات اجتماعی و در مفهومی گستردهتر عدم تحقق توسعه پایدار موجب آسیب رسیدن به مفاهیم بسیار ضروری همچون هویت، حس تعلق، سرزندگی و غیره میشود. در این پژوهش، ضمن بیان اهمیت و ضرورت وجود پل تفریحی به خصوص برای منطقه 22 تهران، مدلی جهت طراحی پل تفریحی با رویکرد تعاملات اجتماعی ارایه میشود.
کلمات کلیدی: معماری، توسعه پایدار، تعاملات اجتماعی، پل تفریحی، عدالت اجتماعی.
1 مقدمه
برای اولین بار در تاریخ بشر، در سال 2007 سهم جمعیت شهرنشین دنیا از مرز 50 درصد کل جمعیت جهان فراتر رفت - آنا مرادنژاد، 1388، - 6 وتا سال 2030 بیش از 2 میلیارد نفر به این رقم اضافه خواهد شد . - Pietroetal, 2005: 11 - در این رابطه مدیریت و خدمات رسانی اصولی به همه شهروندان، ضمن پیاده سازی عینی مفهوم عدالت فضایی، موجب بهره مندی مناسب همه شهروندان از خدمات و کاهش مسائل و مشکلات شهری خواهند شد. ولی امروزه موضوع کاستیهای موجود در تامین این خدمات و کاهش مسائل و مشکلات شهری خواهند شد. یکی از مهمترین پیامدهای رشد شتابان شهرنشینی و توسعه فیزیکی شهرهای کشورهای در حال توسعه در دهههای اخیر از هم پاشیدگی نظام توزیع مراکز خدماتی شهر بوده که زمینه ساز نابرابری اجتماعی شهروندان در برخورداری از این خدمات شده است - حاتمی نژاد، 1387، . - 7
اکثر کلانشهرهای ما از جمله تهران با دارا بودن جمعیتی میلیونی از کمبود فضاهای تفریحی و سرگرمی رنج می برند و در این میان، کودکان با کمترین سرانه موجود، دوران شاد کودکی خود را در محدودیت می گذرانند. اشکال در مکان یابی مهد کودک و کودکستانها و همچنین دبستانهاو پارک های کودک ،ودیگر فضاهای عمومی مناسب، تفاوتهای عمده میان ظاهر و امکانات وکیفیات این فضاها در نواحی مختلف موجب شده اغلب شهروندان به ناچار برای بهره مندی از امکانات تفریحی و سرگرمی مناسب و ایمن ، مسافت های طولانی را در این شهرهای بزرگ بپیمایند. فقدان امکانات تفریحی کافی در سطح شهر و محلات، استاندارد و ایمن نبودن فضاهای عمومی موجود، عدم امنیت کافی در سطح معابر عمومی و آلودگیهای دیداری و شنیداری برای کودکان ،عدم وجود دسترسی های مناسب به این فضاها، تبدیل شدن فضاهای شهری به مال های بزرگ خصوصی ، مسبب اصلی انتقال شهروندان خردسال از فضای بسته آپارتمان به فضاهای سرپوشیده مدرن دیگروهمچنین گسترش بازی های یارانه ای و کم تحرکی کودکان هستند.
با گسترش موج شهرنشینی در دنیا از سویی و افزونی جمعیت از سوی دیگر، کودکان در تحولات مدرن شهری نادیده گرفته شده و لزوم توجه به آنها در شهرها بیش از پیش احساس میشود .شهر یک واقعیت زنده و پویا است که نباید خود را بر کودک تحمیل کند بلکه باید متناسب با شخصیت او شکل گیرد. در زمینه ارتباط شهر با کودک، نظریات فراوانی وجود دارد که یکی از معروفترین آنها شهر دوستدار است که برای اولین بار در دهه 90 توسط یونیسف یا همان صندوق حمایت از کودکان ارائه شد. در این طرح، وزن بیشتر نگاههای » کودک عملکردی و کالبدی به شهر بر نقش هویتی آن سایه افکنده است. سرآغاز عدالت اجتماعی ریشه در عدالت فضایی و محیطی دارد. با توجه به اینکه خدمات شهری به مثابهی نوعی کالای عمومی محاسبه میشود که برآورد و مکانیابی صحیح آنها در حوزه مدیریت شهری است؛ بنابراین نمیتوان بخشی از جامعه شهری را از آن محروم کرد. محرومیت از این خدمات یا دسترسی به آنها با هزینهی بیشتر، توان و امکانات بخشی از جامعه را که معروض این بیعدالتی شده است در یک رقابت نابرابر مستحیل میکند.
مفهوم عدالت فضایی بر برخورداری طبقات و گروههای اجتماعی از خدمات ، امکانات و فضاها تاکید دارد.دو محور برجسته که در عدالت فضایی به آنها تاکید می شود، چگونگی وضعیت زندگی - هم محیط اجتماعی و هم محیط فیزیکی - و توزیع فرصتها - دسترسی به زیرساخت های اجتماعیِ، فیزیکی و مجازی - است. تالنِ و اسنلین معتقدند که برای تحلیل عدالت فضایی بایستی بر مقایسه توزیع مکانی تسهیلات و خدمات عمومی با توزیع مکانی گروه های مختلف اقتصادی- اجتماعی تاکید بیشتری صورت پذیرد. عدالت محیطی و دسترسی به فضای عمومی نیز، براساس گزارش سازمان عدالت محیطی و برابری نژادی اتحادیه اروپا1، دسترسی برابر به محیط زیست پاک و جلوگیری از آسیب وارد آمدن به آن ، فارغ از نژاد، درآمد، طبقه یا هرآنچه که مربوط به تفاوتهای اجتماعی-اقتصادی میشود، تعریف شده است. در کشور آلمان عدالت محیطی مبحث جدید و مهمی به شمار میآید، اخیراً پروژه عدالت محیطی برلین2، گام نخست گزارشدهی ترکیبی از عوامل زیست محیطی، سلامت ، اجتماعی و برنامهریزی شهری برای پژوهشگران، برنامهریزهای شهری و ذینفعان به شمار میآید. گزارش مورد اشاره آلودگی صوتی، کیفیتهوا، شرایط زیست-اقلیم و تدارک فضای سبز شهری را شامل میشود - . - Kabisch et al,2014
به طور کلی، تعاملات اجتماعی با مفاهیمی چون فضا،اجتماع پذیری، سرزندگی، تنوع، تعلق خاطر، خاطرهی جمعی و تاریخ و فرهنگ مرتبط است. همچنین رابطه ی تنگاتنگی میان تعامل اجتماعی و دلبستگی مردم به فضاهای ساخته شده وجود دارد. پل نیز به علت رابطه ی تنگاتنگش با مفهوم فضا و خاطره انگیزی دارد و به علت اینکه می تواند پذیرای نقش پیاده راه باشد،بستری مناسب برای ایجاد تعاملات اجتماعی در نظر گرفته شد. از طرفی چون لازمهی اجتماع پذیری، تنوع داشتن و مفرح بودن فضا است و پل نیز با سیالیت خود قابلیت قرارگیری در محیطهای متنوعی را دارا است می تواند به عنوان طرحی مناسب عمل کند. با توجه به آنکه منطقه ی 22 تهران به دنبال جبران خلاء های خدماتی و تفریحی کلان شهر تهران است و این پل تفریحی برای جذب جمعیت نیاز به بستری وسیع و هماهنگ با هدف خود دارد،این منطقه برای این طرح مناسب به نظر رسید، زیرا خلق فضایی برای تعاملات اجتماعی در سطح گسترده و متمایز از سایر فضاهای عمومی شهری نیاز به محیطی به دور از دغدغه ها و آلودگی و ترافیک داشت.
از طرف دیگر چون این منطقه تکمیل کننده تهران است و یکی از خلاء های موجود در تهران فضاهایی است که به جهت تعاملات اجتماعی طراحی شده باشند و بتوانند در محدوده شهری عمل کنند و هدف این منطقه نیز براوردن نیازها در سطح شهری است ،بنابراین طراحی این پل در این منطقه می تواند مناسب بوده و درجهت رساندن آن به اهدافش این منطقه را یاری کرده و تکمیل کننده آن باشد. آنچه باعث می شود منطقه ی 22 فضایی مناسب برای پیاده سازی این پژوهش باشد هدفی است که این منطقه دنبال می کند. منطقه ی 22 تهران به دنبال کمبود ها و خلاء های موجود در تهران در حال شکل گیری است و قرار است بخش خدماتی، تفریحی و گردشگری تهران باشد .با توجه به اینکه یکی از خدمات مورد نیاز شهر تهران، فضاهایی است که مشخصا برای تعاملات اجتماعی در نظر گرفته شوند، به همین جهت به چنین طرحی در این منطقه که بتواند در سطح شهر عمل کند نیاز است.از طرفی این فضای عمومی که به دلیل ابعاد گسترده و عملکرد شهری که دارد و چون مشخصا تعاملات را هدف قرار داده است باید تمایز کافی را داشته و به دور از آشفتگی های شهر تهران باشد تا جاذب افراد از این منظر نیز قرار گیرد.
2 برخی از مفاهیم و تعاریف اساسی
در این بخش به بیان برخی از مفاهیم پرکاربرد و مهم در این پژوهش میپردازیم، سپس کلیات پل سازی شرح داده میشود.
