بخشی از مقاله
راهکارهایی برای افزایش حس امنیت در مجتمع های تجاری مدرن
چکیده
احساس امنیت از اساسی ترین نیازهای انسان است و او را از بیم و هراس میرهاند. عامل تعیین کننده حضور انسان در فضاهای شهری است. فضای تجاری یکی از شاخصترین فضاهای شهری است که محلی برای فعالیتهای گوناگون و اقشار مختلف جامعه است. احساس امنیت در چنین فضایی از موثرترین عواملی است که میتواند حضور شهروندان در جامعه را بالفعل گرداند. لذا عوامل موثر در ایجاد حس امنیت در مجتمع های تجاری باید مورد توجه خاص قرار گیرد. شناخت این عوامل و راهکارهای رسیدن به آن در طراحی این مراکز میتواند موجب ارتقاء کیفیت محیط و پذیرای مراجعین بسیار گردد. هدف از این پژوهش، جستجوی معیارهای کالبدی و معنایی مجتمعهای تجاری مدرن به منظور یافتن راهکارهایی جهت افزایش حس امنیت در این مراکز میباشد. روش تحقیق پژوهش به صورت توصیفی-تحلیلی بر مبنای تحلیل عوامل تاثیرگذار در حس امنیت در مرکز تجاری رشدیه شهر تبریز به عنوان نمونه موردی انجام شده است. در اصل مقاله، ابتدا مفهو م امنیت تدقیق گردیده و با بررسی عوامل فضای اجتماعی و کالبدی موثر در ایجاد حس امنیت، مجتمع رشدیه مورد بررسی قرار گرفت و سپس راهکارهایی جهت افزایش حس امنیت در مجتمعهای تجاری ارائه می گردد. نتایج حاکی است، توجه به شکل و چیدمان فضا، نحوه دسترسی، آسایش بصری و محیطی، خوانایی و نظارت بر فضا در کنار عوامل فرهنگی و اعتقادی در طراحی فضاهای تجاری مدرن می تواند منجر به ارتقاء حس امنیت مراجعین به این مراکز شود.
کلمات کلیدی: حس امنیت؛ فضای شهری؛ فضای تجاری؛ ایمنی.
.1 مقدمه
فضای شهری با ساختار کالبدی و کارکرد اجتماعیاش عرصه مطلوبی برای رشد و بالندگی جامعه است و با توجه به این ویژگی باید بتواند محیط امن و سالم را فراهم کند. نیاز به امنیت، همواره از بنیادی ترین نیازهای انسان در جامعه بشری به شمار میرود(قرایی و همکاران، 1389، .(17 امنیت حقی بنیادین و پیش نیاز ارتقاء رفاه و سلامت مردم است(ضابطیان و بمانیان و رفیعیان، 1389، .(107
احساس امنیت پدیده روانشناختی-اجتماعی و دارای ابعاد گوناگون است. این احساس ناشی از تجربههای مستقیم و غیر مستقیم افراد از شرایط و اوضاع محیط پیرامون است(طاهری و ربانی، 1391، .(92 امنیت، ارتباط مستقیمی با فضا و ساختوساز شهری دارد. لذا بررسی جنبههای کیفی و کمی امنیت، چه از لحاظ کالبدی و چه از لحاظ اجتماعی در داخل هر یک از فضاهای شهری امری ضروری است.
افزایش امنیت محیطی بر اساس چگونگی ادراک افراد از محیط پیرامون در راستای بهبود کاربری فضاهای شهری از مهمترین رویکردهایی است که جوامع پیشرفته در زمینه علوم اجتماعی، مدیریتی و طراحی شهری به آن توجه دارند(الماسی فر و انصاری، 1389، .(21
امروزه فضاهای تجاری علاوه بر کارکرد اصلی خود پذیرای فعالیتهای اجتماعی متعددی هستند که باعث افزایش تعداد مراجعین در قشرهای مختلف به آنها میگردد. تنوع فعالیتها باعث افزایش تعاملات اجتماعی گردیده و همین امر احتمال وقوع جرم در آنها را بیشتر میکند. مطالعات اخیر در استرالیا و دیگر کشورها نشان میدهد که تفرجگاهها، بازارها و دیگر مراکز خرید عمومی در برابر جرم آسیبپذیر هستند. اصولا موقعیتهای تجاری بر جرم و رفتار مجرمانه در سطوح پیرامون خود تاثیر میگذارند(ضابطیان و رفیعیان و بمانیان، 1388، .(52
نکته حایز اهمیت این است که برنامهریزی و طراحی مناسب و منطقی با رعایت کامل اصول طراحی میتواند موجب بهبود امنیت فضاهای تجاری گردد. ارتقای حس امنیت در فضاهای تجاری موجب افزایش حضور مردم از اقشار گوناگون و متعاقبا رونق بیشتر آنها می-شود.(هنرور و امینی، 1389، .( 1-5 بنابراین دستیابی به معیارها و ضوابطی در طراحی که مشخصا باعث ارتقای حس امنیت و بهبود کیفیت محیطی فضاهای تجاری شود بسیار مهم است. معیارهایی نیز که شاید تنها در حد دریافت ذهنی بوده و بالواقع وجود خارجی نداشته باشند، ولی در هر صورت کارایی و کیفیت محیط را تحت تاثیر قرار میدهند مد نظر قرار گرفته اند.
.1,1 ضرورت تحقیق
امنیت عامل تعیین کننده حضور انسانها در فضاهای تجاری است. ایجاد حس امنیت در مجتمعهای تجاری باید مورد توجه خاص قرار گیرد. توجه به این عوامل و راهکارهای رسیدن به آن در طراحی این مراکز میتواند موجب ارتقاء کیفیت محیط و پذیرای مراجعین بسیار می گردد.
.2,1 پیشینه تحقیق
برخی مطالعات انجام شده در زمینه موضوع تحقیق:
پژوهش حاضر به روش » توصیفی-تحلیلی « بر مبنای گردآوری اطلاعات و داده ها به صورت کتابخانهای و مطالعه میدانی، به بررسی و تحلیل عوامل تاثیرگذار در حس امنیت در مرکز تجاری رشدیه شهر تبریز به عنوان نمونه موردی انجام شده است.
.1,2 اهداف تحقیق
بررسی عوامل کالبدی و فضایی، فضاهای تجاری مدرن و نقش آن درایجاد حس امنیت. بررسی راهکارهای جهت ایجاد حس امنیت در فضای تجاری.
.2,2 سوالات تحقیق
عوامل زمینه ساز ایجاد حس امنیت در فضاهای تجاری مدرن چیست؟ راهکارهای ایجاد حس امنیت در فضاهای تجاری چیست؟
.3 مبانی نظری
.1,3 تعریف امنیت:
امنیت واژهای است با ابعاد و شاخصههای ذهنی ویژه که به آرامش و سکون درونی فرد و احساس رضایت او از آرامش و آسایش موجود در بطن محیط اشاره دارد.
»امنیت(Security) «،از ریشه لاتین""secures که در لغت به"معنای نداشتن دلهره و دغدغه است." میباشد. بنابراین معنای لغوی امنیت " رهایی از خطر، تهدید، آسیب، اضطراب، هراس، ترس، نگرانی" یا وجود "آرامش، اطمینان، آسایش، اعتماد، تامین و ضامن" است(الماسیفر و انصاری، 1389، .(23
بر این اساس میتوان معانی زیر را بر مفهوم امنیت متصور شد:
امنیت دارای معانی آرامش و آسایش و ایمنی است(عمید، 1345، .(138
امنیت در فرهنگ فارسی به معنای آزادی، آرامش، فقدان ترس و عدم هجوم دیگران آمده است(الماسیفر و انصاری، 1389، .(23 همچنین امنیت از ریشه امن به معنی ایمنی، آرامش قلب و خاطر جمع بودن است(بمانیان و محمودی نژاد، 1388، (22
علاوه بر آنچه گفته شد، امنیت از ماده امن گرفته شده است که به گفته راغب در کتاب مفردات، به معنی آرامش خاطر و آرامش نفس و از بین رفتن بیم و هراس است(شریعتمداری، 1372، (105
در فرهنگ علوم رفتاری نیز دو معنا از این واژه ارایه شده است:
1. حالتی که در آن ارضای احتیاجات و خواسته های شخصی انجام می شود.
2. احساس ارزش شخصی، اطمینان خاطر، اعتماد به نفس و پذیرشی که در نهایت از سوی طبقههای اجتماعی نسبت به فرد اعمال میشود(الماسی فر و انصاری، 1389، .(23
از نظر لارنس مارتین امنیت عبارت از تضمین رفاه آتی است و آرنولد ولفرز آن را فقدان تهدید نسبت به ارزشهای مکسوب دانسته و جان ئی مورز امنیت را رهائی نسبی از تهدیدات زیان بخش می داند(باباخانی، 1389، .(185 نخستین مباحث فلسفی و سیاسی در عرصه امنیت را می توان در مباحث فلاسفه یونان باستان همچون افلاطون و ارسطو جستجو کرد. (خوشفر، 1381، .(254
بر اساس تئوری نیازها در هرم مازلو در 1968، امنیت یکی از نیازهای ضروری و وجودی انسان است، درست شبیه نیازهای فیزیولوژیک انسان و این فاکتور برسلامت وسعادت انسانها بستگی مستقیمی دارد.(ضابطیان و خدائی، 1388، (150
احساس امنیت حالتی است که در آن ارضای احتیاجات و خواستههای فردی و اجتماعی افراد انجام و شخص در آن احساس ارزش، اطمینان خاطر و اعتماد به نفس نماید(شعاری نژاد، 1364، .(28
امنیت یک مفهوم بیرونی و عینی و احساس امنیت یک مفهوم درونی و ذهنی است. امنیت یعنی فقدان عوامل تهدیدکننده فرد، به عبارت نکته دیگر این که احساس امنیت توسط افراد احساس میشود و احساس ایمنی آن است که من در درون خودم این احساس را داشته باشم که امنیت دارم و تهدید نمیشوم، حال ممکن است این احساس با امنیت و ایمنی تناسب داشته و یا نداشته باشد(احمدی، 1385، .(273
احساس امنیت از قرارگیری انسان در شرایط محیطی به مثابه نوعی ادراک روانی حاصل میشود که از یک ساختار شهری و فرهنگی خاص، با ساختار فرهنگی و اجتماعی دیگر متمایز میشود. بر این اساس شکلگیری احساس امنیت از لحاظ روانشناختی، وابسته به شرایط محیط شهری، کنشها و حوادث آن از یک سو و از سویی دیگر نوع برداشت و سطوح ادراکی در آن ساختار فرهنگی است و همین دو اصل آن را از شهری به شهری و از ملیتی تا ملیت دیگر، متفاوت میکند(ضابطیان و خدایی، 1388، .(155
برخی کارشناسان احساس امنیت را در یک جامعه، مهمتر از وجود امنیت در آن میدانند. زیرا ممکن است در جامعهای امنیت از لحاظ انتظامی و پلیس وجود داشته باشد، اما فرد احساس امنیت نکند(الماسی فر و انصاری، 1389، .(23
در رابطه با احساس امنیت تحقیقات انجام گرفته توسط وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در سال 1379 نشان از وجود احساس امنیت در بین زنان بیشتر از مردان، در بین متاهلین بیشتر از مجردین، در بین افراد شاغل بیشتر از بیکاران و در بین افرادی با سطح تحصیلات پایین بیشتر از افراد تحصیل کرده دارد(رجبی پور، 1384، .(97
.3,3 ویژگیهای فیزیکی محیط در رابطه با حس امنیت:
خصوصیات برخی فضاهای شهری به گونه ایست که زمینه ترس بیشتری را فراهم می آورد. در بسیاری موارد نوع طراحی فضای کالبدی، نقشی که مکان خاصی به خود میگیرد و ابعاد اجتماعی یک محدوده منجر میگردد که فضاها امن و یا بالعکس نا امن گردند. عدم وجود نور کافی در خیابان، خوابیدن بیسرپناهان و معتادان در کنار خیابان و نبود پیاده رو در اتوبانها از آن جملهاند. بر اساس نظریه اسکار نیومن((1973 فضاهایی که امکان دیدن و دیده شدن در آنها بیشتر باشد و در ضمن امکان کمی برای فرار فراهم آورند پتانسیل کمتری برای فعالیت مجرمان فراهم می آورند(قرایی و همکاران، 1389، .(19
در مباحث نوین مطرح در طراحی و برنامهریزی از اصولی یاد میشود که در آن تلاش میشود تا زمینه بروز جرم در یک مکان خاص را تا حد امکان از طریق طراحی و برنامهریزی صحیح برطرف نماید. توجه به این نکته که رفتار انسان در فضا و مکانهای متفاوت با شکل و هندسه خاص و نیز با عملکرد نهفته در آن، متفاوت بوده و در بسیاری موارد فضا محرک انسان در بروز رفتار خاص (که گاها ممکن است رفتاری مجرمانه باشد) میباشد، امری ضروری است.
کمبود امنیت، در معرض خطر بودن و ترس از قربانی شدن، استفاده از قلمرو فضای عمومی و خلق فضاهای شهری موفق را مورد تهدید قرار میدهد.در جایی که مردم احساس عدم آسایش میکنند و یا میترسند، قلمرو فضای عمومی تنزل میکند. عدم استفاده بعضی فضاها گاهی مربوط به ترس از حضور در آن فضاهاست(.(Carmona, 2003,23
