بخشی از مقاله
چکیده
دین اسلام به عنوان کامل ترین دینی که در مورد تمام جنبه های زندگی انسانی دارای هدایت ها و آموزه های ویژه است، برای ایجاد فرهنگ کار در افراد، دولت و سیستم اجتماعی، توجه خاصی مبذول داشته است. مساله مورد بررسی در این مقاله این است که در آموزه های دینی مرتبط با فرهنگ کار بر چه محورها و راهکارهای تربیتی تاکید شده است؟ روش پژوهش توصیفی تحلیلی است. قرآن و روایات معصومان جامعه پژوهش و آیات و روایات مربوط به فرهنگ کار نمونه پژوهش را تشکیل می دهد. برای جمع آوری داده ها از فیش های اطلاعاتی استفاده گردید و داده ها به صورت کیفی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.
برای تامین اعتبار و پایایی نتایج، نظرات شش نفر متخصص با تجربه لحاظ گردید. مهمترین یافته های این تحقیق عبارتند از:-1 نگاه دین به فرهنگ کار و تولید، نگاه تربیتی-اقتصادی است. - 2 در احادیث، شناختن و شناساندن قداست کار، کشف استعداد افراد نسبت به مشاغل، ایجاد انگیزه و علاقه، دادن اطلاعات شغلی، ایجاد زمینه اشتغال، انتخاب شغل مفید و مناسب، پرورش روحیه کسب در آمد مشروع و مانند آن، به عنوان راهکارهای تربیتی ایجاد فرهنگ کار در نظام اجتماعی، تبیین گردیده است. -3 در نظام تربیتی اسلام برای ایجاد فرهنگ کار و درونی سازی آن در افراد و نهادها و موسسات دولتی و بخش خصوصی، محور های آموزشی گوناگونی چون: محور های شناخت و باور، انگیزش، وظائف، مهارت ها و پیامدها پیشنهاد شده است.
کلید واژها: فرهنگ کار، خودکفائی، راهکارهای تربیتی، محورها، آموزه های معصومان علیهم السلام
مقدمه
انسان ها در تمام اعصار برای رسیدن به سعادت و خوشبختی در زندگی همراه با آسایش و رفاه در تکاپو و تلاش بوده اند و فرهنگ کار در این خصوص نقش بسزایی داشته است. نگرشهای نیروی انسانی به کار و تولید و مفهوم فرهنگ کار، از اهمیت فزایندهای برخوردار شده است. اصولا فرهنگ کار به عنوان شیوه زندگی نقش بنیادی و زیر بنایی در رشد اقتصادی، فرهنگی و ارتقای سطح پویایی جوامع دارد. زمانی که فرهنگ کار نهادینه گردد کار به عنوان یک ارزش تلقی شده و همه افراد جامعه در سطوح مختلف کار کردن را مسیر توسعه موزون جامعه دانسته و از طریق درست کار کردن به توسعه اقتصادی و فرهنگی کمک مینمایند. فرهنگ کاری بالا با بهرهوری و عملکرد شغلی بهتر رابطه دارد و کسانی که از فرهنگ کاری بالایی برخوردارند عملکرد شغلی آنان نیز بهتر است - فیوضات، 1386، ص. - 57
فرهنگ کار مجموعه بینش ها، ارزشها، باورها و دانشهای مشترک و پذیرفته شده یک جامعه است که در سایه تربیت بدست می آید و برای انجام فعالیتهای معطوف به تولید و توسعه اقتصادی بکار گرفته می شود. از مشخصات فرهنگ کار نگرش مثبت نسبت به کار،داشتن احساس مفید بودن در سازمان و جامعه، نظمپذیری جمعی، کار دلسوزانه و باورهای عملی به ارزش کار یدی و فکری، و برخورداری از میزان وجدان کاری بالا است - نیک فر، 1383، ص. - 32در جوامعی که افراد با فرهنگ کار تربیت می شوند، گام های بلندی در راستای خودکفایی برداشته اند و در بخش هایی از محور های مورد نیاز به خودکفایی رسیده اند.
امروزه جامعه ما نیازمند رشد و ارتقای فرهنگ کار است و باید با شیوه های کاربردی برای ایجاد این فرهنگ در همه ارکان اقتصادی تلاش کرد تا زمینه خودکفایی و رفع نیازهای اقتصادی فراهم گردد. بخش مهمی از آموزه های قرآنی و روائی اسلام در زمینه فرهنگ کار است که آموزش و عملیاتی ساختن آنها می تواند در عزتمندی جامعه اسلامی، رشد دینداری و کسب تقوای الهی، دستیابی به شایستگی ها و کمالات مادی و معنوی و برپایی عدالت و دور ماندن از ظلم و استثمار توسط اجانب و رسیدن به خودکفائی فرهنگی و اقتصادی نقش اساسی داشته باشد - فقیهی،1377،ص. - 7
10راهکارهای تربیتی فرهنگ کار مبتنی بر تعلیم و تربیت اسلامی؛ پیشنهادی اجرایی برای اقتصاد مقاومتی این مقاله با هدف تبیین راهکارهای تربیتی فرهنگ کار مبتنی بر تعلیم و تربیت اسلامی به عنوان پیشنهادی اجرایی برای اقتصادمقاومتی به بررسی و تحلیل فرهنگ کار در آموزه های معصومان علیهم السلام و استخراج محورها و راهکارهای تربیتی مورد تاکید در آنها، تدوین یافته است. بدین منظور برخی از مهمترین متون دینی همچون قرآن و کتب روایی مرجع مورد بررسی قرار گرفته و مهمترین محورها و راهکارهای تربیتی ایجاد فرهنگ کار در جدول زیر ذکر شده است. قابل ذکر است راهکارهای مزبور پس از تامین نظر شش نفر متخصص نهایی شده است، لذا اعتبار و روایی آن تامین و تایید شده است.
روش
با توجه به تحلیل کمی، عینی و نظام دار متون دینی در زمینه فرهنگ کار و استخراج محورها و راهکارهای تربیتی از آن از یک طرف، و سپس تحلیل کیفی آن ها از طرف دیگر، روش پژوهش توصیفی و تحلیلی است. در این راستا قرآن و روایات معصومان در این زمینه جامعه پژوهش و آیات و روایات مربوط به راهکارهای ایجاد فرهنگ کار نمونه پژوهش را تشکیل می دهد. برای جمع آوری داده ها از فرم ها و فیش های اطلاعاتی استفاده گردید و داده ها به صورت کیفی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. برای تامین اعتبار و روایی نتایج، نظرات 6 نفر متخصص دینی با تجربه لحاظ گردید.
یافته های پژوهش
در این قسمت، نتایج بررسی سوال پژوهش - در آموزه های دینی مرتبط با فرهنگ کار بر چه محورها و راهکارهای تربیتی تاکید شده است؟ - به تفکیک در پنج محور زیر تشریح شده است:
-1 شناخت و باور
افزایش رشد شناختی و ایمانی افراد نسبت به کار و پیامدهای مطلوب آن، با پرورش فرهنگ کار در آنان رابطه دارد. از این رو در آموزه های دینی راهکار های آموزشی زیر که به تقویت شناخت و باور متعلمان در این زمینه می انجامد، ارائه شده است:
.1-1 کار امری مطلوب، شرعی و سرمایه آخرتی است.
این بینش و باور عبارت است از این که کار و توسعه اقتصادی و معیشتی ، امری مطلوب و اخروی است زیرا می تواند انسان را در زندگی معنوی و نیل به حیات طیبه اخروی یاری دهد.امام سجاد - ع - در ضمن دعا، این بینش را به متعلمان و متربیان جامعه اسلامی آموزش داده و فرموده است:خداوندا! از زندگی مادی آن را از تو می خواهم که مایه بقای من بشود و بوسیله آن، خود را در همه شرایط نیرومند سازم و از زندگی دنیوی استفاده کنم تا به زندگی مطلوب آخرتی برسم1 - مجلسی، 1403ق، ج 90، ص . - 87در احادیث، اندیشه فرهنگ کار و تلاش همه جانبه برای خودکفایی، اندیشه و تلاش معنوی و آخرتی محسوب گردیده است .
در پاسخ این سؤال که دنیا طلب کردن و مال بدست آوردن چه صورتی دارد و آیا دوست داشتن مال و رشد اقتصادی با ارزش است؟ امام صادق - ع - فرمود: جمع مال و توسعه اقتصادی را برای چه می خواهید و از آن چه هدفی دارید؟ گفته شد: برای زندگی مادی خود و خانواده و این که بدین وسیله، به اقوام و دیگران کمک کنیم و با آن حج و عمره انجام دهیم. امام - ع - فرمود: این در جستجوی دنیا بودن نیست، بلکه در جستجوی آخرت بودن است2 - حر عاملی، 1398ق، ج 12، ص 19، حدیث 3، باب . - 7کسی که بر اساس نظام تعلیم و تربیت اسلامی پرورش می یابد، می داند که تلاش برای توسعه اقتصادی نه تنها مذموم نیست، بلکه مطلوب است و به آن دستور داده شده و حتی چیزی است که از درجات ایمان فرد سرچشمه می گیرد.
و نیز آن حضرت فرمود: وظیفه تو این است که به کار، توسعه و اصلاح و افزایش مال بپردازی3، زیرا که - حداقل - دو اثر دارد: اثر او ل این است که فرد کریم و با شخصیت را به مسؤولیتش نسبت به خود و دیگران متوجه می سازد. و اثر دوم این است که باعث می شود که نیازمند افراد پست نمی گردد - حر عاملی، 1398ق، ص40، حدیث 3ع باب . - 21 همچنین فرمود: سعی و کوشش برای توسعه و اصلاح و افزایش مال از ایمان فرد سرچشمه می گیرد4 - حر عاملی، 1398ق، حدیث . - 4و نیز در احادیث به نکوهش کسانی پرداخته شده است که فرهنگ کار و اندیشه رشد و خودکفایی مالی را در سر نمی پرورانند و نقش خود را در ایجاد نظام اقتصادی صحیح و توسعه آن ایفا نمی کنند. حضرت امام صادق - ع - می فرماید: هیچ خیری در آن کس
