بخشی از مقاله
چکیده
از گامهای اساسی در توسعه اقتصادی کشور، »اقتصاد مقاومتی« است. برنامهریزی و سازماندهی مناسب اقتصادی در خانواده و جامعه، تضمینکننده تحقق اهداف اقتصاد مقاومتی است. در این راستا از شاخصههای مناسب جهت برنامهریزی و سازماندهی اقتصادی، سیره متعالی علوی است. این مطالعه با هدف تبیین »نقش خانواده در اجرایی کردن اقتصاد مقاومتی با الهام از سیره علوی «، انجام شده است. مطالعه حاضر به روش کتابخانه ای-اسنادی به بررسی مؤلفه ها و الزامات اقتصاد مقاومتی در حوزه خانواده و ابعاد تغییرات در سطوح دانش، نگرش و رفتار اقتصادی خانواده در جهت اجرای اقتصاد مقاومتی بر مبنای سیره علوی پرداخته است. نتایج مطالعه بیانگر این است که همگام سازی برنامه های اقتصادی با سیره عملی و نظری حضرت علی - ع - و ایجاد تغییرات سازنده در سطوح دانش، نگرش و رفتار اقتصادی خانواده ضروری است. همچنین جهت تحقق اهداف اقتصاد مقاومتی، لحاظ نمودن رویکرد اقتصادی علوی در سیاست گذاری و تعیین خط مشی اقتصادی، می تواند مؤثر باشد.
-1 کلیات
:1-1 مقدمه
آشفتگی و بحران اقتصادی از عمدهترین مسائلی است که جامعه جهانی امروز و به خصوص کشورمان را به چالش کشانده است. گسترش مسائل و نابسامانیهای اقتصادی، ازجمله؛ مصرفزدگی، تجملگرایی و اشرافیگری در جامعه، سبب تزلزل نظام اقتصادی خانواده و جامعه و باعث وابستگی به نامحرمان می شود. علت پایین بودن رشد اقتصادی کشور در کمبود سرمایه و منابع مالی نیست بلکه به طور عمده مربوط به شیوه معیشت اقتصادی خانواده ها میباشد. افزون بر این اعمال تحریم های اقتصادی ظالمانه بر کشور از سوی مستکبرین بر مسائل و مشکلات اقتصادی افزوده لذا نظام اقتصادی کشور را ملزم به اتخاذ یک نظام اقتصادی پویا و اثربخش میکند. اقتصاد مقاومتی نوعی مدیریت اقتصادی است که در مواجهه با چنین نابسامانیها در مصرف و منطقیسازی رفتار اقتصادی مطرح گردیده است. از راهکارهای اجرای اقتصاد مقاومتی و غلبه بر مسائل اقتصادی، تغییر در شیوه معیشت است. نکته ای که باید در این جا مد نظر قرار گیرد این است که تغییر اغلب چنان آهسته و آرام اتفاق می افتد که شخص متوجه تغییرات نمی گردد. لذا باید احتیاط نمود تا این تغییرات مخرب و غیر سازنده نباشد. افزون بر این، بر اساس آیات قرآن کریم، هر فردی موظف است در حد توان خویش در قدم اول در اصلاح خود و در مرحله بعد در اصلاح جامعه و جهان کوشش نماید - هود: .1 - 88 چنان که بر اساس روایات وارده از اولیای الهی و ائمه اطهار - ع - و آیات قرآن کریم1، علت اصلی هلاکت بسیاری از جوامع در رفاه زدگی و تجمل گرایی، بازنگری نکردن در اعمال خود و درس نگرفتن از گذشته معرفی شده است. سطوح و رده های تغییر در انسان عبارتست از تغییر در دانش، نگرش و رفتار. اقتصاد مقاومتی یک واکنش تغییر در برابر پیچیدگی مسائل و بحران های اقتصادی است که بعنوان گزینهای جهت تغییر عقاید، نگرشها، ارزشها و رفتار اقتصادی خانوادهها میتوان به آن نگریست.
نکته حائز اهمیت این است که انسان در برابر تغییرات از خود مقاومت نشان می دهد. در این راستا می توان با شناسایی و معرفی منابع مطمئن و جذاب در تسهیل تغییرات، از میزان مقاومت در برابر تغییرات انسانی کاست. یکی از منابع بسیار مطمئن و پرجاذبه، سیره امام علی - ع - و استفاده از معارف متعالی آن حضرت در تغییرات در سطح افراد جامعه، بهخصوص در سطح خانواده ها است. در این زمینه، با مطالعه آراء و اندیشه های صاحبنظران علوم تربیتی و دینی می توان دریافت که حضرت علی - ع - در ابعاد معرفتی، معیشتی، تربیتی و اخلاقی بعنوان الگویی متعالی و شایسته در جامعه اسلامی مطرح است.
:2-1 بیان مسأله
طی چند سال اخیر در کشومان، انواع کالاهای مجلل لوکسِ غیرضروری، از طریق کانال های مختلفی مثل؛ صدا و سیما - آگهی های تبلیغاتی، فیلم ها و سریال ها - ، روزنامه ها، مجلات و تابلوهای تبلیغاتی در داخل و خارج از شهر تبلیغ و ترویج می شود. این نوع تبلیغ ها بر بسیاری از افراد و خانواده ها تأثیر گذار بوده و به مرور نگرش، بینش و رفتار اقتصادی آنها را تغییر داده است و در شرایط بحران اقتصادی جهان امروز، در آنان نوعی نیاز کاذب و مخرب ایجاد کرده است. آسیب این امر زمانی بیشتر شده که نوعی رقابت در خرید کالاهای تجملاتی در درون و بین خانواده ها ایجاد شده است. تنوع طلبی و زیاده خواهی برخی از خانواده ها مهم ترین دلایل نا بسامان شدن وضعیت اقتصاد خانواده و به تبع آن جامعه گشته است. ادامه این روند و تجدید نظر نکردن در تبلیغات و شیوه معیشت در بین خانواده ها به مرور آثار جبران ناپذیری را به بار خواهد آورد. علاوه بر مسائل فوق، اعمال و گسترش تحریم های ظالمانه دولت های غربی و آمریکا علیه کشورمان، بر مسائل و مشکلات اقتصادی افزوده است. در راستای مقابله با مسائل اقتصادی ظهور یافته در جامعه و حل استراتژیک آن مسائل، از سوی مقام معظم رهبری و اندیشمندان و صاحبنظران عرصه اقتصادی بحث »اقتصاد مقاومتی « در جامعه مطرحشد. طی این سالها پژوهشگران و صاحبنظران عوامل متعددِ دخیل در زمینه تحقق اهداف اقتصاد مقاومتی را مورد مطالعه و بررسی قرار داده اند، اما در این میان نقش نهادهای اجتماعی کوچک تر و در عین حال مهم تری، مانند؛ »خانواده« در تحقق اهداف اقتصاد مقاومتی چندان مورد توجه و مطالعه قرار نگرفته است.
آثار و تبعات مسائل اقتصادی اغلب دامن گیر خانواده هاست. در حوزه خانواده اهمیت اقتصاد و مسائل مرتبط با آن به حدی زیاد است که بر اساس نتایج پژوهش های انجام شده و نیز مطابق گزارش دادگاه های خانواده، ریشه اصلی اکثر اختلافات و تشنجات در خانواده، مسائل اقتصادی خانواده است - صدر، . - 81 :1391 بشر همیشه به دنبال تغییرات مثبت و سازنده و خودداری از تغییرات منفی و بی ثمر بوده است و تلاش نموده است که تغییرات را کنترل و مدیریت نماید تا آثار زیان بار آن زندگی اش را تهدید نکند. یکی از ضرورت های مورد توجه در نقش اقتصادی افراد، تغییر شیوه معیشت در راستای اقتصاد مقاومتی است.
-2 از جمله آیات نازل شده در این زمینه، آیات 42 و 44 سوره انعام، آیه 58 سوره قصص و آیات 116 و 117 سوره هود است که در این آیات رفاه زدگی و تاثیرات مخرب آن بر جامعه بیان شده است و چگونگی نابودی و انحطاط جوامع به سبب همین رفاه زدگی تشریح شده است.در شرایط بحران اقتصادی امروز، ضرورت تربیت صحیح اقتصادی، در سطح خانواده و جامعه به شدت احساس می شود. در این راستا یکی از راه های غلبه بر مسائل و بحران های اقتصادی امروز، افزایش دانش، تغییر نگرش و اقدام عملی در تحقق اهداف اقتصاد مقاومتی است. بر همین اساس، هر نوع برنامه ریزی در جهت تحقق اهداف اقتصاد مقاومتی بدون توجه به نقش تربیتی-اقتصادی افراد جامعه و به خصوص اعضای جامعه بی نتیجه خواهد بود.
با توجه به اینکه مسائل و بحران های اقتصادی کشورهای صنعتی غربی را نیز با چالش های جدی مواجه ساخته، لذا سیاست این کشورها در غلبه بر این مسائل، تغییر در سبک زندگی جوامع در حال توسعه با ایجاد نیازهای کاذبی جهت فروش تولیدات خود می باشد و تا حدودی نیز در نیل به این مقصود موفق بوده اند. در گام اول از برنامه های اصلی آنان، تغییر نگرش کشورهای هدف در راستای مصرف گرایی صِرف و تجمل گرایی بوده است. فلذا، اقتصاد مقاومتی باید از تغییر در دانش و نگرش ها آغاز شود و سپس تغییر در دانش و نگرش بتواند رفتارها را اصلاح کند. اجرای اقتصاد مقاومتی تغییر در دانش، نگرش و رفتارهای مردم را می طلبد. با توجه به اینکه عملکرد و رفتار مردم و شیوه معیشت آنان بیشتر نشأت گرفته از باورها و اعتقادات آنان می باشد، از این رو در مکتب اسلام الگوی عملی مسلمانان نشأت گرفته از انبیای الهی و ائمه اطهار - ع - است. در همین راستا سیره متعالی علوی یکی از الگوهای تعیین کننده رفتارهای مسلمانان و به ویژه شیعیان می باشد. لذا تبیین دیدگاهها و رفتار عملی حضرت علی - ع - می تواند در ترسیم خط مشی و جهت دهی به رفتارهای اقتصادی پیروان حضرتش بسیار سازنده باشد. با تأمل در بینش و سیره متعالی علوی می توان چنین استنباط نمود که صرفه جویی، قناعت و پرهیز از تجمل گرایی و چشم هم چشمی، از مکانیسم های قوی در جهت ممانعت از ایجاد و گسترش مشکلات اقتصادی در جامعه و نیز از ملزومات اجرای مدیریت اقتصادی خانواده ها و تضمین کننده ی موفقیت آن است - رزاقی، . - 125 : 1391
:3-1 اهداف مطالعه الف - هدف کلی:
تبیین نقش خانواده در اجرایی کردن اقتصاد مقاومتی با الهام از سیره علوی - دیدگاه و رفتار اقتصادی حضرت علی علیه السلام - .
ب - اهداف جزئی:
-1 آشنایی با نحوه خط مشی گذاری اقتصادی در جامعه؛ -2 شناسائی الزامات اقتصاد مقاومتی در خانواده از دیدگاه اندیشمندان اقتصادی و حضرت علی - ع - ؛
-3 ایجاد تغییر در خانواده در سطوح دانش، نگرش و رفتار اقتصادی افراد جامعه در راستای تحقق اقتصاد مقاومتی مطابق سیره علوی؛
-4 آگاهی از نحوه تبعیت اعضای خانواده از سیره اقتصادی علوی در تحقق اقتصاد مقاومتی.
:4-1 اهمیت و ضرورت مطالعه
وضع تحریم های مختلف اقتصادی از سوی دولت های غربی و آمریکا و در عین حال اتکا بر درآمدهای تک محصولی ناشی از فروش نفت، از چالش های عمده اقتصادی در کشور می باشد. جهت مدیریت اقتصادی و کاستن از آثار سوء این مسأله راهکارهای متعددی مطرح شده است که از مناسب ترین این راهکارها استفاده از الگوی اقتصاد مقاومتی می باشد.
