بخشی از مقاله
راهکارهای ترویج و توسعه فرهنگ اقامه نماز در مراکز علمی- دانشگاهی
چکیده
از نظر فقهی نماز عملی است که دارای ارکان و شرایط خاص است که روزی پنج بار بر شخص مکلف واجب است اما حقیقت نماز آن رابطه قلبی و عملی با خدا است. نماز موجب تقرب هر پارسایی به خداست در این مقاله پس از تعریف نماز به اهمیت و ارزش فریضه نماز از دیدگاه حضرت امیرالمومنین حضرت علی (ع) و نهج ابلاغه تاکید شده است. هدف از این مقاله ارائه راهکارهای ترویج و توسعه فرهنگ اقامه نماز در مراکز علمی- دانشگاهی و نقش فرهنگی این فریضه عزیز می باشد.
کلمات کلیدی: نماز، نماز از دیدگاه نهج البلاغه، ارزش نماز
مقدمه
ایمان به خدا و راز و نیاز با او به انسان امید و توان میدهد و انسان احساس می کند به پناهگاه مطمئن و با قدرتی متّکی است و از اینرو، احساس نشاط و توانمندی میکند و اگر این ارتباط با آن منبع عظمت و رحمت قطع باشد، احساس دلتنگی و نگرانی در او ایجاد میشود و به بیماریهای روانی گرفتار میآید. به این حقیقت روانشناسان و
روان کاوان بزرگی همچون یونگ، اریک فروم، ویلیام جیمز و دیگران اشاره کردهاند و ایمان به خدا را اساس آرامش و سلامت روان میدانند. [3]
توجه به امر نماز از اهمییت بالایی برخوردار است و بنابراین راهکارهای توسعه و ترویج فرهنگ نماز در بین دانشجویان و دانشگاهیان امری است که نمی توان آن را نادیده گرفت و از کنار آن به سادگی گذشت.
تعریف نماز
1
یک تعریف برای نماز، تعریف فقهی آن است که نماز عملی است که دارای ارکان و شرایط خاص است که روزی پنج بار بر شخص مکلف واجب است . [1]
اما حقیقت نماز آن رابطه قلبی و عملی با خدا است و معجونی است از تمام حرکاتی که برای انسان وجود دارد از ایستادن، نشستن، خم شدن و دستها و پاها را به صورتهای مختلف حرکت دادن و زبان را با الفاظ گوناگون به سخن درآوردن و مانند آن، یعنی انسان در تمام حالات در یاد او فرو میرود، تمام اعضای او رنگ ایمان پیدا کند و این خود یک نوع لطافتی است که در فریضه نماز که در تعدیل حرکات مؤثر خواهد بود.
نماز از دیدگاه نهج البلاغه
حضرت علی (ع) در خطبه 199 نهج البلاغه راجع به اهمیت نماز این گونه می فرمایند :
نماز را بر عهده گیرید و آن را حفظ کنید، نماز زیاد بخوانید، و با نماز خود را به خدا نزدیک کنید.
آیا به پاسخ دوزخیان گوش فرا نمی دهید، آن هنگام که از آنها پرسیدند :
چه چیز شما را به دوزخ کشانده است؟ گفتند "ما از نمازگزاران نبودیم". همانا نماز، گناهان را چونان برگ های پاییزی فرو می ریزد، غل و زنجیر گناهان را از گردن ها می گشاید. پیامبر اسلام (ع) نماز را به چشمه آب گرمی که بر در سرای مردی جریان داشته باشد، تشبیه کرد، اگر هر شبانه روز پنج بار خود را در آن شستشو دهد، هرگز چرک و آلودگی در بدن او نماند.
همانا کسانی از مومنان حق نماز را شناختند که زیور دنیا از نماز بازشان ندارد، و روشنایی چشمشان، یعنی اموال و فرزندان، مانع نمازشان نشود. خدای سبحان می فرماید: "مردانی هستند که تجارت و خرید و فروش، آنان را از یاد خدا، و بر پا داشتن نماز، و پرداخت زکات باز نمی دارد".
رسول خدا (ع) پس از بشارت به بهشت، خود را در نماز خواندن به زحمت می انداخت، زیرا خداوند به او فرمود : "خانواده خویش را به نماز فرمان ده و بر انجام آن شکیبا باش". پس پیامبر (ع) پی در پی خانوده خود را به نماز فرمان می داد، و خود نیز در انجام نماز شکیبا بود.
ارزش نماز : حکمت 136
2
نماز، موجب نزدیکی هر پارسایی به خداست و حج، جهاد هر ناتوان است. هر چیزی زکاتی دارد و زکات تن، روزه و جهاد زن، نیکو شوهرداری است.
اهمیت دادن به نماز، نامه 53 ، 120 حضرت امیر المومنین (ع) به مالک اشتر :
نیکوترین وقت ها و بهترین ساعات شب و روزت را برای خود و خدای خود انتخاب کن، اگر چه همه وقت ها را برای خداست، اگر نیت درست و رعیت در آسایش قرار داشته باشد.
از کارهایی که به خدا اختصاص دارد و باید با اخلاص انجام دهی، انجام واجباتی است که ویژه پروردگار است، پس در بخشی از شب و روز، وجود خود را به پرستش خدا اختصاص ده، و آنچه تو را به خدا نزدیک می کند بی عیب و نقصانی انجام ده، اگر چه دچار خستگی جسم شود.
هنگامی که نماز جماعت می خوانی، نه با طولانی کردن نماز، مردم را پراکنده ساز و نه آن که آن را تباه سازی، زیرا در میان مردم، بیمار یا صاحب حاجتی وجود دارد. آنگاه که پیامبر (ع) مرا به یمن می فرستاد از او پرسیدم، با مردم چگونه نماز بخوانم؟ فرمود : (در حد توان ناتوانان نماز بگذار و بر مومنان مهربان باش) هیچ گاه خود را فراوان از مردم پنهان مدار، که پنهان بودن رهبران، نمونه ای از تنگ نظری و کن اطلاعی در امور جامعه می باشد. نهان شدن از رعیت، زمامداران را از دانستن آنچه بر آنان پوشیده است باز می دارد، پس کار بزرگ، اندک، و کار اندک، بزرگ جلوه می کند، زیبا، زشت و زشت، زیبا می نماید و باطل به لباس حق در آید
حضرت علی(ع) میفرماید: »پروردگارا! تو از هر مونسی برای دوستانت مونس تری و از همه آنها برای کسانی که به تو اعتماد کنند، برای کارگزاری، آمادهتری. پروردگارا! آنان را در باطن دلشان مشاهده میکنی و در اعماق ضمیرشان بر حال آنان آگاهی و میزان معرفت و بصیرتشان را میدانی، رازهای آنان نزد تو آشکار است و دلهای آنان در فراق تو بیتاب. اگر تنهایی سبب وحشت آنان گردد، یاد تو مونس آنهاست، و اگر سختیها بر آنان فرو ریزد، به تو پناه میبرند.[2] «
نماز و احساس مسولیت
با اقامه نماز، احساس مسولیت در انسان بیدار می شود چون آن چه آدمی را به بی تفاوتی می کشاند غفلت است و نماز ضد غفلت است.
3
انسان در زندگی این جهان با توجه به "عوامل غافل کننده" به تذکر و یادآوری نیاز دارد. باید وسیلهای او را در فاصلههای مختلف زمانی به مبدأ هستی توجه دهد، هدف آفرینش را به یادش آورد و از غرق شدن در گرداب غفلت و بیخبری بازش دارد. این وظیفه مهم به عهده نماز است. [4]
به عبارت دیگر، انسان موجودی دو بعدی است و خداوند هستیبخش او را مرکب از جسم و روح آفریده است. همانگونه که وی از ابتدای خلقت جسم و ماده خویش تا پایان زندگانی در این دنیا به افاضه از ناحیه خالق خویش نیاز دارد و بدون آن لحظه ای درنگ نخواهد کرد، در زندگانی روحانی نیز از هنگامی که درک و شعورش کامل شد تا پایان زندگانی به فیضبخشی از سوی مبدأ پیدایش خویش نیازمند است تا قلبش نمیرد و به زندگانی روحانیاش ادامه دهد؛ و این مقصود جز از راه ارتباط با آفریدگار متعال حاصل نخواهد شد؛ و چنان که خود فرموده و در آیات بسیاری از قرآن بر آن تأکید ورزید: بهترین راه ارتباط با او نماز است. از این رو، در نخستین دستورها به موسی(ع) آمده است"نماز را برپادار تا به یاد من باشی" [5]
علامه طباطبایی(ره) میگوید: این که در این آیه "ذکر" و یاد خدا را مخصوص نماز کرده بدان سبب است که نماز برترین عملی است که فروتنی و بندگی در آن نمودار میشود؛ و به عبارتی در نماز "یاد خداوند" تجسم پیدا میکند. [6]
قرآن کریم در دو سوره مؤمنون(آیات 1 تا (11 و معارج(آیات 22 تا (34 به ترتیب شش و هشت ویژگی انسانهای شایسته را برشمرده و در آغاز و انجام آنها نماز را مطرح فرموده است. از نماز شروع و به نماز ختم میگردد. خداوند در این خصوص می فرماید:
"الذین هم علی صلوتهم دائمون؛ آنان همواره نمازشان را می خوانند" و هرگز نماز را ترک نمیکنند.
"والذین هم فی أموالهم حق معلوم للسائل و المحروم" نمازگزار کسی است که همه آنچه را در اختیار او است، به خود اختصاص نمیدهد، بلکه سهمی را هم برای فقرا منظور میکند.
"والذین هم من عذاب ربهم مشفقون" آنان از عذاب خدای سبحان هراسناکند.
"والذین هم لأماناتهم و عهدهم راعون" آنان که امانتها را (چه مالی و چه غیر مالی) رعایت میکنند و به تعهداتی که بین خود و خدا و بین خود و دیگران دارند پایبند هستند.
4
از این که صفاتی مانند امانتداری و وفاء به عهد و کمک به نیازمندان و شهادت به حق دادن که از انواع مسولیت های اجتماعی است درزمره آیات نماز ذکر شده است، می توان گفت:نماز واقعی انسان را به انجام این گونه مسولیت ها وا می دارد.
از سوی دیگر نماز ستون دین است واگر نیک بنگریم در مییابیم همه فعالیتهای اجتماعی بسان طنابها یا چوبکهای اطراف خیمهاند. البته برای برپا ماندن خیمه به همه این طنابها و چوبکها نیاز است، اما آنچه انگیزه کارهای نیک را تقویت می کند و کارهای امر به معروف و جهاد و... جهت میدهد یاد خدا است که بهترین قالب آن نماز است.
نکته مهم دیگر تاثیر نماز در تقویت همیاری مردم و احساس مسولیت آنان است.همه می دانیم مستحب است نمازهای روزانه بویژه نماز صبح و مغرب و عشا به جماعت اقامه شود. در اسلام به این امر مستحب سفارش اکید شده، از مجموع روایات استفاده میشود که اصلاوّلی در نماز ، به جماعت خواندن است، مگر این که انسان عذری داشته باشد. استحباب و ثواب آن به اندازه ای است که رسول خدا(ص) در جنگ هم به جماعت نماز گذارد و به فرادا توصیه نکرد. در حدیث دیگر آمده: حاضر نشدن به جماعت از روی بیاعتنایی جایز نیست. [7]
همه اینها گویای اهمیت نماز جماعت است. روشن است آن همه سفارش و تأکید و ثواب بر پایه مصالح و فوایدی است که بر جماعت مترتب است. از امام رضا(ع) نقل شده که: "کمک به نیکی و تقوا است و مانع از خلافها و نافرمانیهای خداوند است".
از دیگر آثار نماز جماعت بر طرف شدن کدورتها و کینهها واختلافات ونیز تقویت روح وحدت و برادری بین مسلمانان و نزدیکی دل ها است. همچنین موجب مساوی بودن فقیر و ثروتمند، رئیس و مرئوس، سیاه و سفید، کوچک و بزرگ است..
امام صادق(ع) فرمود: "خداوند به وسیله صفهای جماعت دلهای نمازگزاران را با هم هماهنگ می کند. "
قرار گرفتن در صفوف به هم پیوسته جماعت امتیازها و برتری ها و غرورهای کاذب را دور میکند و انسان را به ماهیت خود آشنا میسازد. با شرکت در نماز جماعت مسلمانان از حال یکدیگر و حوادث و مشکلات کهاحیاناً برای جامعه اسلامی پیش میآید، با خبر میشوند. این عبادت با اجتماعی که همه در حال رکوع و سجودند، باعث رحمت خدا میگردد.
5
