بخشی از مقاله
چکیده
هدف از پژوهش حاضر بررسی راهکارهای توسعه فرهنگ اقامه نماز جماعت در مدارس - با محوریت سند تحول بنیادین آموزش و پرورش - است. در این راستا امروزه تحول در نظام آموزشی در دستور کار مسئولین فرهنگی و در رأس آن ها شورای عالی انقلاب فرهنگی قرار گرفته و با تهیه سندی تحت عنوان سند تحول بنیادین آموزش و پرورش کوشش شد تا با الهامگیری از اسناد بالادستی و بهره گیری از ارزش های بنیادین آن ها و توجه به اهداف راهبردی نظام، چشم انداز و اهداف تعلیم و تربیت مد نظر قرار گیرد. سند تحول بنیادین در آموزش و پرورش با تکیه بر فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی - ایرانی و توجه به الگوی پیشرفت اسلامی - ایرانی برای تحول و پرهیز از الگوهای وارداتی، کهنه و تقلیدی محض تبیین شده تا چراغ راه برون رفت از چالش های نظام آموزشی کشور باشد. توجه به شیوههای تربیت مهمترین دغدغه تحول بنیادین خواهد بود که رویکرد آن آموزههای دینی و اسلامی است. در این راستا توسعه فرهنگ اقامه نماز و اهتمام به برپایی نماز جماعت درمدارس، به عنوان یکی از شیوه های تربیتی در نظر گرفته شده است.نتایج نشان می دهد که برای توسعه و گسترش فرهنگ اقامه نماز جماعت در مدارس و بین دانشآموزان، معلمان و کارکنان باید به صورت هرمی عمل کنند؛ یعنی اینکه این روند باید ابتدا در روسا و معاونین آغاز شود و عملکرد آنها دارای شروط لازم در حوزه آموزش و فرهنگسازی و تبلیغات و برنامه ریزی و ایجاد تسهیلات باشد.
واژه های کلیدی: فرهنگ اقامه نماز، نماز جماعت در مدارس، محوریت آموزش و پرورش
مقدمه
ایمان به خدا و راز و نیاز با او، به انسان امید و توان می دهد و انسان احساس می کند به پناهگاه مطمئن و با قدرتی متّکی است. توجه به امر نماز از اهمیت بالایی برخوردار است، بنابراین راهکارهای توسعه و ترویج فرهنگ نماز در مدارس که محل آموزش و پرورش دانشآموزان میباشند، امری است که نمی توان آن را نادیده گرفت و از کنار آن به سادگی گذشت - کمالی بانیانی، - 1392؛ در این راستا در پژوهش حاضر به دنبال بررسی راهکارهای توسعه فرهنگ اقامه نماز جماعت در مدارس هستیم که به مطالعه آن پرداخته ایم.
در جامعه ما تقویت و پرورش ارزشهای الهی و اسلامی از اهمیت خاصی برخوردار است، لذا مدارس، به عنوان یک نهاد فرهنگی نمی توانند نسبت به ترویج ارزش های اسلامی و بالاخص نماز بی تفاوت باشند. از سوی دیگر با توجه به نقش رسانهها به عنوان یکی از عوامل جامعه پذیری و تحول بخش در جنبههای گوناگون زندگی و نیز پیشرفت های شگرف در حوزه رسانهها و تأثیرات رسانهای، توجه به ترویج و تقویت فرهنگ نماز در محیط مدارس، امری ضروری به نظر میرسد - قلی زاده، . - 1387 شماری از کارشناسان امور فرهنگی معتقدند که جوانان در روی آوردن به فریضه نماز به عملکرد و رفتار الگوها توجه خاص دارند. آنها میگویند جوانان ذهن پرسشگری دارند و برای سوالات گوناگون خود در زمینههای مختلفی از جمله مسائل مذهبی به دنبال پاسخ قابل قبول هستند. به گفته بسیاری از صاحب نظران و کارشناسان امور دینی و اجتماعی کشورمان امروزه مساجد بیشتر به صورت محلی برای عبادت تبدیل شدهاند و برنامههای فرهنگی و هنری آن در حاشیه نا متناسب با نیازهای نسل جوان است.
در این میان علل مختلفی از جمله عوامل خانوادگی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی در گرایش جوانان به نماز نقش دارند. همچنین در این دنیا که دین باوری و احیای انگیزههای دینی در سکوی نخست قرار گرفته است و جوانان گرایش بیشتری به رفتارهای دینی دارند، تقاضای مذهب یکی از خواهشهای فطری بشر است که با بلوغ در جوان نیز بیدار میشود - آزمون، . - 1392 و در این زمان که آفات فرهنگی هر روز از سویی هجوم میآورند و باعث سستی و کاهلی جوانان نسبت به مسائل دینی میشوند. با رشد علمی و فرهنگی، جوامع اسلامی را به پرتگاه نابودی کشانده که تنها خانواده نمیتواند جوانان را از این خطر نجات دهد بلکه باید همه نهادهای داخلی فرهنگی و اجتماعی از جمله مدارس و رسانههای ملی خصوصاً صدا و سیما گرفته تا همه مسئولین، برای هر چه بهتر شدن این برنامهها همکاری و همیاری کنند. لذا لازم به نظر میرسد که از طریق فرهنگ سازی و با استفاده از رسانههای گروهی و جمعی مخصوصا تلویزیون و با استفاده از افراد کارشناس و خبره در این زمینه میتوان خانوادهها و به ویژه جوانان را به این فریضه الهی رهنمون ساخت. نتایج پژوهشهای انجام شده توسط سبیلان اردستانی - - 1379، شعبانی - - 1372 و فرشی - - 1379 نیز مؤید نقش تبلیغات و برنامههای رسانههای گروهی در زمینه اقامه نماز جماعت است - مسجد جوانان، . - 1389
موادوروشها
در مطالعه حاضر هدف بررسی راهکارهای توسعه فرهنگ اقامه نماز جماعت در مدارس - با محوریت سند تحول بنیادین آموزش و پرورش - می باشد. این پژوهش به صورت توصیفی انجام گرفته است. برای جمع آوری اطلاعات از روش مطالعات کتابخانه ای که شامل کتب، مقالات، مجلات و تجربیات اهل فن جمع آوری واستفاده شده است. از آنجا که نتایج مطالعه حاضر جهت بکارگیری در برنامه ریزی ها و حل مسائل و مشکلات فرهنگ اقامه نماز جماعت در مدارس میتواند مورد استفاده قرار گیرد، این مطالعه از نوع کاربردی است. همچنین این نوع مطالعه جهت ارائه راهکار های مختلف برای جذب دانش آموزان به نماز خوانی مورد استفاده قرار می گیرد و براساس شناخت نسبتا جامع از فرهنگ اقامه نماز جماعت و برای بررسی و تقویت این موضوع به عمل می آید.
با توجه به بررسی های صورت گرفته امروزه در جوامع، عوامل مختلفی از جمله خانواده، رسانه، محیط های آموزشی از جمله مدارس می تواند نقش بسزایی در جذب دانش آموزان به خواندن نماز داشته باشند. برای جذب دانشآموزان به نمازخوانی، لازم است ابتدا علل بی توجهی و یا کم توجهی آنها به فریضه نماز که مربوط به خانواده، محیط، گروه همسالان و خود دانشآموز است شناسایی شود، تا برای مقابله با این عوامل چارهای اندیشید. موضوع مزبور به عنوان یک سوال و موضوع تحقیق در میان عده کثیری از مربیان ،دانشآموزان و دانشپژوهان مطرح گردیده است تا در این صورت قضیه از ظن و گمان خارج و به واقعیت عینی نزدیکتر گردد.
آنان در این نظر سنجی ها علل و عواملی را برشمرده اند که بسیار جالب توجه است. لازم به ذکر است که برخی از این علل از درصد بالایی برخوردار بوده که اکثریت آن را بیان داشته اند و بعضی دیگدر حدّ متوسط و ضعیف مطرح شده اند. مهمترین این عوامل را به تفصیل بیان خواهیم کرد: .1 محیط خانواده و بی توجهی والدین نسبت به شرکت درنماز جماعت مساجد بی توجه بودن یا کم توجهی پدر و مادر یا مربی خانواده نسبت به فرزندان در محیط خانه و سطحی نگری آنان در ابتدای نوجوانی و یا احیاناً بی مبالاتی اعضای خانواده نسبت به مسائل دینیخصوصاً فریضه نماز تأثیر بسزائی در تربیت آنان بجای می گذارد.
.2 عدم آگاهی و بینش کافی از فریضه نمازجماعت
عالم نبودن به محتوای نماز، درک پایین و بسیار اندک نسبت به تأثیر آن، عدم توجه به جایگاه نماز جماعت در اسلام، نداشتن انگیزه و هدف در اقامه و برپایی آن، آشنا نبودن به اسرار و فلسفه نماز و درخواست امور مادی از خدا و عدم دست یابی به آن، یکی از عواملی است که جوانان را از این فریضه الهی دور نگه داشته است. ودرگفته های دانش آموزان این سوالات مطرح است. ما نمی دانیم برای چه باید نماز خواند. اگر نماز نخوانیم چه می شود. با ترک نماز چه چیزی را از دست خواهیمداد و ظاهراً مشاهده می شود آنان که نماز را برپا می دارند با کسانی که تارک نمازند فرقی نمیکنند. اگر نماز باید در زندگی افراد مؤثر واقع شود پس چرا این اثر ملموس نیست و چرا اینمرزبندی را عملاً ما نمی بینیم؟ اصل این است که ما انسان خوبی باشیم حال چه قائم به نماز باشیم یا تارک آن. پس ملاک انسان خوب بودن نماز خواندن نیست بلکه دل و قلبی پاک داشتن است. همه این گفتهها حاکی از آن است که شناخت لازم و آگاهی کافی از فضائل نماز جماعت و جایگاه آن در اسلام برای تعدا دکثیری از نوجوانان و جوانان حاصل نشده است.
.3 سستی و تنبلی
غالباً نوجوانان و جوانان به آسانی تن به فعالیت نمی دهند مگر در اموری که بیشتر جنبه احساسی و هیجانی داشته و یا در اموری که با انگیزه و شناخت قبلی همراه باشد. لیکن به نظر می رسد که این علت نمیتواند بعنوان یک عامل مستقل و بلکه یک علت به حساب آید چرا که تنبلی خود معلول علل دیگری می باشد.
.4 مجالست و همنشینی با دوستان ناباب در آموزشگاه ومحیط
دوستان شایسته و خوب در سوق دادن انسان به سوی سعادت و کمال و دوستان ناشایست در انحراف آدمی به سمت ناهنجاریهای اخلاقی مؤثرند. چه بسا جوانانی که در مسائل دینی علاقمند و به دینداری خود راغبند و لیکن در محیطهای مختلف از قبیل محل هایی که در آن زندگی می کنند یا محیط کار و تحصیل که در آن ساعاتی از عمر را سپری می سازند با افرادی آشنا شوند که به تدریج او را در دام بیدینی و لاابالیگری گرفتار می کنند.
.5 فساد اخلاقی
عامل فساد اخلاقی در خانوادهها و محیط های مختلف دارای شدت و ضعف می باشد و در بروز و ظهور آن می توان عللی را بر شمرد که هر کدام از آن عوامل به تنهایی می تواند در ایجاد آن و انحراف شخص کافی باشد. عواملی چون خواندن و مطالعه نوشتههای تحریک آمیز، عدم رعایت موازینشرعی و سنّتهای غلط حاکم بر برخی از خانوادهها در درون خانواده میتوانند در بروز مفاسد اخلاقی اشخاص خصوصاً جوانان تأثیر زیادی داشته باشند.
.6 مزاحم دانستن نماز جماعت وتوام شدن آن با کارهای شخصی
برخی چون در وقت نمازجماعت مشغول کارها و اعمال شخصی خود هستند فرصت اینکه نماز رادر اوّل وقت وبه صورت جماعتاقامه کنند ندارند و وقتی که فرصتهای اوّلیه برای اقامه و برپایی نماز از دست برود تدریجاً بعد از استراحت چون دوباره مشغول فعالیت میشوند اقامه نماز را مانعی برای انجام کارهای خود میدانند.
.7 تکبر و غرور
