مقاله راهکارهای توانمندسازی کشاورزان در مقابله با خشکسالی در شهرستان جیرفت

بخشی از مقاله

چکیده

این پژو هش با هدف کل ی بررسی عوامل مؤثر بر بهبود فرهنگ زیست م حیطی کشاورزان شهرستان جیرفت انجام شد. جامعه آماري تحقیق شامل کلیه ي کش اورزان شهرستا ن جیرفت میباشند 8915 - چش - . که با استفاده فرمول نمونهگیري کوکران تعداد 195 نفر از آنها به عنوان نمونه انت خاب شدند که براي افزایش اعتبار یافته ها 210 پرسشنامه با روش نمونه گیري تصادفی طبقهاي - بخشهاي مختلف به عنوان طبقه در نظر گرفته شد - با انتساب متناسب توزیع شد که در نهایت تعداد 196 پرسشنامه به صورت کامل تکمیل گردید و مورد تجزیه و ت حلیل قرار گرفت. تجزیه و تحلیل دادهها در دو بخ ش آمار توصیفی و استباطی به وسیله نرم افزار انجام شد. نتایج نشان داد که براساس دی دگاه کشاورزان مهمترین روش مق ابله با خشکسال ی »استفاده از بذرهاي مقاوم در برابر خشکی و مناس ب با شرایط خشکسالی که به آب کمی نیاز دارند« و »توسعه و ترویج انواع بیمه هاي خشکسالی - دام، مرتع و محصولات کشاورز ي - « بود همچنین تحلیل عاملی مهمترین راهکارهاي توانمندساز ي کشاورزان در مقابله با خشکسالی را در عاملهاي مدیریت آب و آبیاري، زراعی، سیاستی- پیرامونی، اقتصادي و آموزشی ترویجی طبقهبندي کرد.

کلمات کلیدي: تغییرات اقلیمی، خشکسالی، کشاورزان، توانمندسازي، شهرستان جیرفت .

-1 مقدمه

وقوع بلایاي طبیعی نظیر سیل، زلزله، ط وفان و همانند آنها تغییراتی د ر شرایط زیست محیطی است که سبب گسسته شدن روند زندگی مردم میشود، تأثیرات مخربی بر سکونتگاههاي انس انی باقی میگذارد و خسارتها ي اقتصادي، اجتم اعی و محیطی گستردهاي بر جوام ع تحمیل میکند . بلایاي طبیعی موجب تخریب منابع درآمد مردم شده و امکانات زیستی و مراکز فعالیتی آنان را به تحلیل میبرد ک ه این امر منجر به آسیبهاي اقتصادي، اجتماعی و فیزیکی م یشود - ابراهیمی و همکاران، . - 13 88 تعداد حوادث طبیعی شامل سیل، طوفان، زلزل ه، سونامی، خشکسالی، آتشفشان و غیره طی 50 سال أخیر رشد قابل توجه و ناگهانی را نسبت به زمان قبل از آن داشته است. وقوع این نوع حوادث در سال 1960 در مقایسه با سال 2007 تا حدود 9 برابر افزایش یافته است.

البته شاید بخشی از این میزان رشد به افزای ش و گسترش جمعیت در زمین و همچنین توسع ه در بخش جمعآوري و بایگانی اطلاعات طی یک صد سال گذشته باز گردد، اما وقتی به روند تغییرات اقلیمی و رخداد بلایاي طبیعی طی 20 سال گذشته نگاه ی بیندازیم، رفتار ناملایم و پرتلاطم طبیعت موضوع ی غیرقابل انکار خواهد بود - بابایی ، . - 1391 مطاب ق گزارش آماري مرکز تحقیقات اپیدمیولوژي بلایاي طبیعی1که با ه مکاري سازمان بهداشت جهانی منتشر شد، هر چند در سال 20 8 با ثبت 3 54 بلاي طبیعی، نسبت به متوس ط سالهاي2000 تا 2007 - معادل 397 عدد - کاه ش در وقوع این نوع حوادث مصیبت بار را نشان میدهد، اما تعداد تلفات جانی ناشی از این حوادث در سال 2008 بیش از 3 برابر متوسط سالهاي 200 0 تا 2007 بوده است.

در اثر بلایاي طبیعی س ال 2008، تعدا د 235 هزار نفر جان خود را از دست دادند و زندگی 214 میلیون نفر بهطور مستقیم متأثر از این ام ر بوده است. ضررهاي اقتصادي ناشی از این حوادث در سال 2008 حدود 190 میلیارد دلار برآورد شده است - رودریگز و همکاران2، . - 2009 بررسیهاي انجام شد ه در ایران همواره حاکی از آن است که کشور در معرض بالایاي طبیعی همچون سیل، خشکسالی، زمین لرزه و مانند اینها قرار دارد؛ به گونهاي که از 4 0 سانحهاي اصلی که در جهان اتفاق میافتد، 31 مورد به ایران اختصاص دارد - بینات، . - 2004 بناب راین، ایران جزو فهرست 10کشور نخ ست بلاخیز جهان قرار دارد و در آسیا چهارمین رتبه و در دنیا ش شمین رتبه را ا ز نظر آمار وقوع حوادث طبیعی دارد - غلامی و همکاران، . - 1392 خشکسالی به عنوان مخاطره آمیزتری ن سانحه طبیعی - چنار، - 1388

طیف گستردهاي از اقلیمها و اکو سیستم ها را تحت تأثیر قرار میدهد و مناطق جغرافیایی متأثر از آن در چهار دهه گ ذشته به شدت افزایش یافته اس ت - ذذتل ,حئه ص ک غکئپق - .خشکسالی مخاطرهاي طبیعی و فاجعهاي بزرگ است که میتواند در هر کشور فراز و نشیب هایی را پدید آورد. نمونه هایی از شدیدترین خشکسالیها قرن بیستم در کشورهاي م ختلف عبارت بودند از: خشکسالی چین در سال 1907، اتحاد جماهیر شوروي در س ال 1992،هند در سال 1976 و آفریقا در سال 1975، این خشکسالیها موجب مرگ میلیونها نفر و قرار دادن بسیاري از مردم در آستانه گرسنگی شد که معیشت مردم را با چالشی اساسی مواجه کرد - ذذتل ,حئه صک عطل - . براساس گزارش سازمان ملل در آیند هاي نزدیک31 کشور جهان با کمبود آب مواجه خواهند شد و از ایران نیز به عنوان یکی از بحرانیترین کشورهاي درگیر کمبود آب در آینده نام برده میشود - چنار، . - 1 388

-2 پیش ینه پژوهش

روشها ي مقابله از یک کشور به کشور دیگر متفاوت است و به امکانات و سرمایه و همچنین توانایی فرد در حل مشکلات بستگی دارد.همچنین شیوههاي مقابله افراد به ویژگی هاي فردي، اقت صادي، اجتماعی، محیطی، نگرش ی، فرهنگی، و عوامل مدیریتی بستگی دارد.منابعی که براي مقابله بهکار میرود، شامل منابع فیزی کی و جسمی - سلامتی افراد، انرژي و تحمل - ، منابع اجتماعی  - شبکههاي اجتماعی افراد و سیستمهاي حمایتی، حمایتهاي عاطفی - ، منابع روانشناسی - امیدواري، مهارت براي حل مشکلات، اعتما د به نفس وروحیه - ، و منابع مالی - اموال و دارایی، ابزار و تجهیزات - هستند - فلکمن1 ، . - 1984 در ای ن رابطه، توماس - 2007 - 2 به نقل از دایتز وورهانگن بیان میکند، راهبردهاي مقابله شامل سه اصل آمادگی در برابر تغییرات آب و هوا بهوسیله توسعهي انواع بیمه، مقابله با مخاطره هنگام وقوع این پدیده، و در نهایت سازگاري و بهبود با مخاطره هستند.

در همین رابطه سیگن ستام - 2009 - 3 معتقدند که دسترسی به انواع سرمایه، تعیین کننده راهبردهاي مقابله است.برخی دیگر از مطالعات، فروش دام، قر ض گرفتن از خویشاوندان، دریاف ت وام، مهاجرت، جستجوي کار هاي غیرکشاورز ي و کاهش مصرف غ ذایی را بهعنوان راهبردهاي مقابله در بین خانوارهاي کشاورز مطرح نمودهاند - کوپر و همکاران4،  - 2008 که این نتایج توسط کینسی و همکاران - 19 98 - 5 نیز تأیید ش ده است. در همین راستا الفاق - 2000 - 6 کشاورزان کشور سودان را مورد مطالعه قرار داد ونتیجه گرفت که استفاده از ارقام مقاوم به خشکی، بذرپاشی زود هنگام به منظور استفاده از بارندگی هاي غیرمنتظره، افزایش فاصله بین ردی فها و استفاده از کشت مخلوط د ر کاهش آسیب پذیري کشاورزان مؤثر بوده است. مطالعه ونتو و ه مکاران - 2010 - 7 نشان داد
که کشاو رزان از تعدیلگ رهاي مدیریتی مانند متنوعسازي محصول، تغییر تقویم زراعی، به تعویق انداختن کشت، فروش دام، مهاجرت و اصلاح شیوههاي آبیار ي بهمنظور مقابل ه با خشکسالی بهره میگیرند.

در همین رابطه ک مپل و همکاران - 2011 - 8 راهبردهاي مقابله کشاورزان جاماییکا نسب ت به خشکسالی را به چهار مرحله تقسیم بندي نمودند: .1 روشهاي که در هنگام کاشت مورد استفاده قرار میگیرند - کاشت محصو لات مقاوم به خش کسالی، کاشت زودهنگام محصولات، کاشت محص ولات چند منظوره، کاهش سطح زیرکشت، اجتناب از کاشت در زما ن خشکسالی - ؛ .2 فنهایی که به منظور حفظ رطو بت انجام میشوند - استفاده از مالچ، آبیاري قطرهاي، تنظیم دوره ي آبیاري - ؛ .3 راهبردهایی که در طول خشکسالی ا ستفاده میشوند - خرید آب، تقسیمبندي آب، استفاده از کود گیا هی، مدفون کردن ب خشی از محصول براي جذب آب - ؛ .4 راهبردها ي که به منظور جبران خشکسال ی انجام میشون - کاهش سطح زیر کشت، جستجوي کار غیرکشاورزي، کارکردن روي مزارع دیگران، مهاجرت موقت، فروش دام - .

کلهو - 2000 - 1، در مطالعهاي پیرامون مقابله روانی با خش کسالی در برزی ل، دو منطقه را از لحاظ شدت خشکسالی مورد مقایسه قرارداد و نشان داد که فشار روانی ناشی از خشکسالی در مناط قی که با این بح ران روبرو بودند نسبت به منطقه دیگر بیشتر بوده است. وي همچنین راهبردهاي مقابله را در دو منطقه مورد مقایسه قرار داد. راهبرد هاي نذر و نیاز، خوش بینی، عدم انکار و بیخیالی در مناطق بحرانزده بیشتر به چشم میخورد. در این راستا هدف اصلی این پژوهش راهکارهاي توس عه بررسی راهکارهاي توانمندسازي کشاورزان در مقابله با خش کسالی درشهرستان جیرفت بود جهت نیل به آن اهداف اختصاصی زیر دنبال میشود.        

- بررسی اولویت بندي راهکارهاي مقابله از دیدگاه کشاورزان        
- تحلیل راهکارهاي مقابله با خشکسالی از دیدگاه پاسخگویان مطالعه شده .        

-3 مواد و روشها

-1-3 روششناسی تحقیق

این تحقیق از نظر ماهی ت از نوع تحقیقات کمی، با توجه به هدف کاربردي، از لحاظ گر دآوري دادهها ج زء تحقیقات توصیفی از نوع همبستگی میباشد. جامعه آماري تحقیق شامل کلیه ي کشاورزان شهرستان جیرفت میباشد 8 951 - چش - . با استفاده فرمول نمونهگی ري کوکران و با وارد کردن انحراف معیار متغیر وابسته تحقیق راهکارهاي توانمندسازي - تعداد 195 نفر از آنه ا به عنوان نمونه انتخاب شدند که براي افزایش اعتبار یافتهها 210 پرسشنامه با رو ش نمونهگیري تص ادفی طبقهاي - بخشهاي مختل ف به عنوان طبقه در نظر گرفته شد - با انتساب متناسب توزیع شد که در نهایت تعداد 196 پرسشنامه به صورت کامل تکمیل گردید و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. ابزار اصلی تحقیق، پرسشنامهاي محقق ساخته و از پیش آزمون شده بود. پرسشنامه مذکور شامل چهار قسمت اول: گویه مربوط به ویژگیهاي فردي، اج تماعی و اقتصادي، قسمت دوم آن شامل گویه ج هت سنجش میزان راهکارهاي م قابله است.

جهت تعیین روایی پرس شنامه از پانل متخصصان، استفاده شد و براساس نظرها و پیشنهادهاي آنان اصلاحات لازم در پرسشنامه به عمل آم د. بهمنظور برآورد پایایی پرسشنامه از آزمون ضریب آلفاي کرونباخ استفاده گردی د که مقدار آلفا براي قسمت راه کارها 0/87بود با توجه با این که ضرایب آلفاي کرونباخ محاسبه شده پرسشنامه بالاتر از 0/7 است بنابراین، پرسشنامه از پایایی خوبی براي انجام تحقیق برخوردار بود.به منظور تحلیل دادهها در دو بخش توصیفی و استباطی از نرمافزار ححب ح نسخه 18 استفاده شد. بدین منظور در بخش آمار توصیفی از فراوان ی، درصد، میانگی ن و انحراف معیار در بخش آمار استنباطی از تحلیل عاملی استفاده شد.

-4 نتایج و بحث

-1-4 اولویتبندي راهکارهاي مقابله کشاورزان با خشکسالی

به منظور اولویتبندي راهکارهاي توانمند سازي کشاورزان در مقابله با خش کسالی از آماره ضریب تغییرات استفاده شد نتای ج نشان داد که مهمترین راهکارها توانمندسازي از دیدگاه آنان » استفاده از بذرهاي مق اوم در برابر خشکی و مناسب با شرایط خشکسال ی که به آب کمی نیاز دارند« و » توسعه و ترویج انواع بیمه هاي خشکسالی - دام، مرتع و محصولات کشاورزي - «  میباشد نتایج ای ن بخش در جدول ش ماره 1 ارائه شده است.