بخشی از مقاله
چکیده
توانمندسازی یک عامل انگیزشی است که از طریق احساس خودکارآمدی افراد افزایش می یابد. همچنین توانمندسازی به افراد کمک می کند با فراگیری دانش، مهارت و انگیزه بتوانند عملکردشان را بهبود بخشند. در این راستا توانمندسازی کشاورزان در دستیابی به توسعه کشاورزی، از ملزومات توسعه به شمار می آید. بنابراین توانمندسازی با آماده ساختن کشاورزان برای کار و حرفه کشاورزی، کمک به افزایش کارایی و بازده تولید، آشنا ساختن کشاورزان با مسائل بازاریابی محصولات تولیدی، حفاظت از خاک و منابع طبیعی، مدیریت مؤثر و فعال مزرعه و فعالیت های کشاورزی، حفاظت از محیط زیست و فراهم کردن محیط زیست مطلوب و مشارکت در فعالیت های رهبری روستایی، به توسعه کشاورزی شتاب بیشتری می بخشد. مطالعه حاضر که به شیوه مروری و به کمک اسناد، مدارک، کتب و پایگاه های اطلاعاتی تدوین گردیده تلاش دارد تا راهکارهای لازم را جهت هموار نمودن راه توسعه کشاورزی از طریق توانمندسازی کشاورزان ارائه نماید.
کلمه های کلیدی: توانمندسازی، کشاورزان، توسعه، توسعه کشاورزی
1. مقدمه
یکی از محورهای اصلی توسعه پایدار، توسعه نیروی انسانی است که افراد به عنوان نیروی انسانی فعال در جهت تولید محصولات کشاورزی و غذایی نقش مهمی را به عهده دارند. بنابراین به منظور ارتقاء دانش ، مهارت و فنون مورد نیاز ، لازم است که افراد روستایی به عنوان بخشی از نیروی انسانی، درجهت توسعه انسانی مورد توجه و عنایت خاص قرار گیرند - آجیلی و سلامت،. - 1386 همچنین برای ملت های درحال توسعه کوتاهی در بخش کشاورزی باعث ایجاد رکود یا رشد ضعیف درآمد کشاورزان می شود - مهدی دوست،. - 1382 برای توسعه منابع انسانی در بخش کشاورزی می باید بعضی از نیازهای ضروری در سطوح سیاسی ، نهادی و عملیاتی مرتفع شود .
در سطح سیاسی، نیاز ضروری، نیاز اطلاعاتی می باشد. در سطح نهادی ، نیازها عبارتند از : - 1 - تقویت برنامه های توسعه و کارآموزی آژانس های عمومی و سازمانهای خصوصی مرتبط با بخش کشاورزی، بویژه در زمینه های دانش و فناوری ، - 2 - تقویت خدمات ترویجی که به شکل ضعیف مدیریت می شوند و - 3 - بهبود دسترسی کشاورزان، به آموزش، اعتبارات و نهاده ها. نیازها در برنامه های سطح عملیاتی نیز شامل موارد زیر می شوند: - 1 - نهادی کردن برنامه های کارآموزی، - 2 - تقویت برنامه های ترویج حل - مسئله و به خصوص برای خدمت رسانی به کشاورزان خرده پا، - 3 - حمایت از دسترسی افراد، به آموزش رسمی کشاورزی و - 4 - ارائه آموزشهای غیر رسمی در مناطق روستایی - مقصودی،. - 1385 توانمند کردن کشاورزان برای کار و حرفه کشاورزی، باعث افزایش کارایی و بازده تولید، آشنا کردن کشاورزان با مسائل بازار یابی محصولات تولیدی و مدیریت مزرعه و فعالیتهای کشاورزی می شود که این باعث توسعه کشاورز ی می شود.
توانمندسازی و اهمیت آن
توانمندسازی تشویق افراد به مشارکت در گرفتن تصمیم هایی است که بر فعالیتهای آنها تأثیر می گذارد. بنابراین فرصتهایی برای افراد فراهم می شود که این فرصت باعث به وجود آمدن ایده های خوبی می شود که به آن جامعه عمل می پوشاند. یعنی افراد را به طور ساده تشویق شوند تا نقش فعال تری در کار خود داشته باشند و تا آن جا پیش روند که مسئولیت بهبود فعالیتهای خویش را به عهده بگیرد و در نهایت افراد به حدی از توان برسند که بدون مراجعه کردن به مسئول بالاتر بتوانند تصمیمات کلیدی بگیرند در واقع توانمندسازی باعث بلوغ فکری و کاری افراد می شود - صابر وشریفی ،. - 1386
هم چنین توانمندسازی چیزی نمی باشد که از یک جزء به جزء دیگر انتقال داده شود بلکه موضوعی است که بدست آورده می شود. در شرایطی که ظرفیت ها و قابلیت ها از حالت بالقوه به بالفعل تبدیل می شود می توان توانمندسازی را در سطوح اقتصادی و اجتماعی بدست آورد. قوانین، سیاست ها و فناوری ها می توانند تنها بستر و محیط مناسبی را برای تسهیل امر توانمندسازی فراهم آورند - اگروال، . - 2003 بنابراین توانمندسازی نه وظیفه می باشد و نه پایان کار، بلکه یک فرآیند است و باید به عنوان بخشی از فرهنگ محسوب شود. فرآیند توانمندسازی در سه مرحله می باشد:
.1تسهیم اطلاعات: یعنی اطلاعات لازم به آسانی در اختیار افراد قرار بگیرد
.2استقلال کاری یا خود مختاری: باید در چارچوب مرزهای مشخص باشد تا از اتلاف انرژی بیهوده جلوگیری شود.
.3گرو های خودگردان: شامل افرادی هستند که مسئولیت کامل اجرای یک کار یا تولید محصولی از ابتدا تا انتها بر عهده داشته باشند و مسئولیت بین آنها تقسیم شود گروههای خودگردان در کار یکدیگر ملاحظه نمی کنند مگر این که قدمی به طرف توانمندشدن داشته باشند - غلامی، . - 1386
توانمندسازی کشاورزان
توانمندسازی، دادن قدرت به افراد نمی باشد زیرا افراد دارای قدرت بالقوه زیادی می باشند که در قالب دانش و انگیزش جلوه گر می شود و ابزاری برای انجام فعالیتها می باشد - آقایار،. - 1386 همچنین توانمندسازی افراد یک ابزار مؤثر مدیریتی می باشد که می توان در جهت هدایت افراد به دلیل افزایش بهره وری مورد استفاده قرار گیرد - رجایی پور و همکاران،. - 1386 به تازگی بیشتر محققان ، سازمان دهندگان ، سیاستمداران و کارفرمایان می دانند که شرط لازم برای جامعه و تغییرات اجتماعی و تغییر فردی، توانمندسازی است. منظور قدرتمند و موفق شدن افراد است - ویلسون 1996، فلورین، و اندرسمن 1990و اسپیر و هیوقی ،. - 1995
توانمندسازی عبارت است از یاد دادن چیزهایی به افراد که می توانند انجام دهند تا به دیگران متکی نباشند - کنت بلانچار و همکاران،. - 2002 زمین، آب، نیروی انسانی، ماشین آلات، نهاده هایی مانند کود، بذر، سم، آموزش و دانش از عوامل اساسی در توسعه و بهره وری کشاورزی می باشد و بهره گیری از این عوامل نام برده تا حدودی به میزان توانمندی کشاورزان بستگی دارد - کلسی و هرنس،. - 2001 توانمندسازی باعث آماده کردن کشاورزان برای کار و حرفه کشاورزی، کمک به افزایش کارایی و بازده تولید، حفاظت از خاک و منابع طبیعی، مدیریت مؤثر مزرعه و فعالیتهای کشاورزی، آشنا کردن کشاورزان با مسائل بازاریابی محصولات تولیدی، فراهم کردن محیط زیست مطلوب و مشارکت در فعالیتهای رهبری روستایی می شود که این عوامل خود باعث توسعه کشاورزی می شود - رکن الدین افتخاری و همکاران،. - 1388 از طرف دیگر توسعه کشاورزی بدون دانش، آگاهی و راهبرد در طرحهای ظرفیت سازی و توانمندسازی، امکان پذیر نمی باشد. بنابراین ظرفیت سازی و توانمندسازی کشاورزان، یک انتخاب راهبردی می باشد که می تواند توسعه کشاورزی را به همراه داشته باشد - کارل،. - 2007
نقش توانمندسازی کشاورزان در توسعه کشاورزی
به کار گرفتن نیروی انسانی عامل اصلی پیشرفت در جامعه است در اقتصاد پرشتاب و مبتنی بر دانش امروز، افراد ارزشمند ترین سرمایه جامعه می باشند که اگر این سرمایه درست مدیریت نشود باعث تهدید بزرگ برای جامعه می باشد. حال با توانمند کردن افراد می توان به توسعه دست یافت همان طور که روشن است توانمند کردن افراد باعث تشویق کردن افراد در گرفتن تصمیم هایی که بر فعالیتهای آنها تأثیر می گذارد. بنابراین فرصت هایی را برای افراد فراهم می کند که این فرصت ها باعث به وجود آمدن ایده های جدید می شود. هم چنین توانمند کردن کشاورزان باعث می شود توسعه کشاورزی با سرعت بیشتری صورت بگیرد.
همان طور که روشن است اگر کشاورزان فاقد دانش ، آگاهی و راهبرد در طرح هایی که مربوط به توانمندسازی باشند باعث می شود که کشاورزی توسعه پیدا نکند و با توانمند کردن کشاورزان می توان راهبردی برای توسعه کشاورزی شد - کارل،. - 2007 به طور کلی می توان گفت که توانمندسازی کشاورزان نیز باعث توسعه کشاورزی می شود و عواملی که در توانمندسازی موثر است عبارتند از : اعتماد به نفس، درآمد، اشتغال، عملکرد یا تولید، اعتبارات، نهاده های تولید، سرمایه گذاری، پس انداز، کار با اینترنت، وجدان کاری، غنی سازی شغل، ترغیب و تشویق، مشارکت و کارگروهی یا تیم کاری، اصلاح روشهای کاری و ساده سازی کار، آموزش، شیوه رهبری، اطلاعات، دانش و مهارت شغلی، تجربه اندوزی، سن، دسترسی به منابع، مسئولیت، هدایت و حمایت، روشهای آموزشی، رضایت شغلی، انگیزه، داشتن اختیار، اجازه خطا دادن یا ریسک پذیری، احترام، ارتباطات، محیط کاری، سرمایه گذاری زیر بنایی، نبود ارتباط سازنده با دانشگاه ها ، بازارفروش، سرمایه در گردش، تجهیزات و ماشین آلات صنعتی، مالکیت، تعداد دوره های آموزشی،تحصیلات، دفعات تماس با مهندسان ناظر، استفاده از کارگاه آموزشی، استفاده از آموزشهای گروهی، بازدید از مزارع نمونه، استفاده از سخنرانی های آموزشی، فن آوری اطلاعات و ارتباطات، مشارکت و خانواده نیز می باشد. این عوامل به نوبه خود می توانند درتحرک و خلاقیت کشاورزان موثر باشند چرا که تحرک و خلاقیت کشاورازن مهم ترین عامل توسعه کشاورزی می باشد و این تحرک و خلاقیت با اقدامات توانمندسازی به ثمر می رسد. و به نوعی محرک جدیدی برای توسعه کشاورزی و متعاقب آن توسعه روستایی ایجاد می شود - هاورکار و انگل ، . - 2006
از سوی دیگر توانمندسازی رها شدن افراد از فقرو محرومیت می باشد کشاورزان برای افزایش کارایی و بهره وری خویش که با افزایش تولید و توسعه کشاورزی همراه است، نیاز به خدمات ترویجی ودانش توانمندسازی خاص دارند کشاورزان با توانمند شدن، زمینه کارآفرینی، ایجاد اشتغال و به تبع ایجاد درآمد، انباشته کردن سرمایه، مصرف بیشتر و سرمایه گذاری زیادتری را در سرلوحه کار خویش قرار می دهند که روستاییان با دسترسی به منابع تولید باعث افزایش فرصتهای شغلی و تولید درآمد می شوند که منتهی به توانمند کردن روستاییان می شود که در نتیجه باعث کاهش فقر در روستاها و هم چنین باعث رشد اقتصادی کشور می شود بنابراین روستاییان با افزایش آگاهی و کسب مهارت مورد نیاز، جهت دادن تغییرات اقتصادی و اجتماعی - فرهنگی، خودشان را توانمند می کنند - رکن الدین افتخاری و همکاران ، . - 1388
2. نتیجهگیری و پیشنهادها
افراد به واسطه دانش، تجربه و انگیزه صاحب قدرت نهفته هستند و در واقع توانمندسازی آزاد کردن این قدرت است. این تکنیک ظرفیتهای بالقوه که برای بهره برداری از سرچشمه توانایی انسانی که از آن استفاده کامل نمی شود را دراختیار می گذارد و هرچه تجربه فرد بیشتر باشد مهارت و حرفه کشاورزی وی در زمینه شغلی خود بیشتر می شود و اعتماد بنفس بیشتری پیدا می کند و انگیزه و خلاقیت بیشتری را می تواند به کار گیرد بنابراین می توان گفت توانایی فرد افزایش می یابد.
1 - آگاهی و دانش کشاورزان را به کمک مدیریت جهاد کشاورزی، مراکز ترویج وخدمات کشاورزی و حمایت دولت می توان افزایش داد. به عبارت دیگر با افزایش کمی و کیفی خدمات آموزشی می توان کشاورزان توانمندی داشت.
2 - برای بالا بردن دانایی کشاورزان باید به آموزش ها توجه شود به خصوص خدمات آموزشی و ترویجی زیرا آموزش و ترویج کشاورزی سطح دانش و مهارت کشاورزان را بهبود می بخشد پیشنهاد می شود خدمات آموزشی و ترویجی در زمان مشخصی و با تعداد دوره های بیشتر و با کیفیت مطلوب و با توجه به نیازهای آموزشی آنها طراحی گردد.
3 - دولت با اعمال سیاستهای حمایت اقتصادی می تواند باعث توانمند شدن کشاورزان شود به عنوان مثال دولت با دادن اعتبارات و تسهیلات، بیمه کردن محصولات و خرید تضمینی محصولات کشاورزان باعث می شود کشاورزان ریسک پذیرتر شوند و با انگیزه بیشتری به کار کشاورزی بپردازد .
4 - پیشنهاد می شود کشاورزان با همکاری با ارگانهای مختلف و شرکت در جلسه های مختلف مانند شرکت در جلسه های آموزشی و فرهنگی دانش و اطلاعات خود را به روز کنند و افزایش دهند.
